Morgunblaðið - 01.06.2001, Blaðsíða 44

MINNINGAR
44 FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
ú áhersla hefur und-
anfarna áratugi – og
að sumu leyti alla síð-
ustu öld – verið áber-
andi í mörgum húm-
anískum greinum, til dæmis
bókmenntafræði og heimspeki,
að grundvallarhugtök og meintar
meginstoðir allrar einlægrar
sannfæringar séu í rauninni
falskur grunnur sem hvergi sé til
í „raunveruleikanum“ heldur
bara – ef grannt er skoðað – í
huga þeirra sem hafa völdin.
Þessi áhersla hefur leitt þessar
fræðigreinar (og jafnvel þá sem
þær stunda) í öngstræti. Þeir sjá
ekki að það sé um aðrar leiðir að
velja og hafa því snúið sér að því
að fitla við orð, á þeim forsendum
að það sé ekkert að hafa nema
orð. Orð af orði, þau vísa bara
hvert í annað, spegla sig í hvert
öðru. Og hér skiptir máli að það
að orðin vísi
bara hvert í
annað merkir
um leið að þau
vísa ekki út
fyrir sig, ekki
út í neinn
hlutlægan
veruleika.
Viðfangsefni þeirra fræða sem
lent hafa í þessu öngstræti
orðanna hefur þar af leiðandi
orðið tvenns konar. Annars veg-
ar eru þessi fræði að rýna í orðin
sjálf og þann heim sem er fólginn
í þeim. Hinsvegar er klifað á því
sem var nefnt hér að ofan, að
stóru hugtökin sem menn voru
að burðast með hér áður fyrr,
meginstoðir hugmyndaheimsins,
séu í rauninni falskar.
Fyrrnefnda viðfangsefnið –
orðin sjálf og heimurinn sem þau
fela í sér – hefur þann stóra ann-
marka að vera í rauninn frátekið
svið. Þetta er nefnilega nákvæm-
lega það sem skáldskapur hefur
alltaf byggst á – að láta orðin
ráða ferðinni. Skáld er sá sem er
á valdi orðanna. „Mitt er að
yrkja, ykkar að skilja,“ mun
Benedikt Gröndal hafa sagt.
Skáld er sá sem yrkir tungu-
málið, sá sem fær hugsun og
heimssýn til að spretta upp úr
orðunum sjálfum. Þveröfugt við
þetta er sú iðja að nota tungu-
málið til leysa af hendi fyrirfram
skilgreind verkefni. Það er iðja
til dæmis blaðamannsins. Og – vil
ég leyfa mér að fullyrða – það
ætti líka að vera iðja fræði-
mannsins.
En þegar áðurnefndir heim-
spekingar og bókmenntafræð-
ingar voga sér út fyrir orðaheim-
inn og fara að takast á við
eitthvað sem kalla mætti „áþreif-
anlegan“ heim verður þeim nú-
orðið flestum fyrst til að fara að
„afhjúpa“ - og þá erum við komin
að hinu atriðinu sem nefnt var
hér að ofan sem helsta viðfangs-
efni húmanískra fræða und-
anfarið.
Það sem þessir fræðingar eru
að „afhjúpa“ eru stóru orðin,
meginhugtökin. Afhjúpunin er þá
í því fólgin að sýna fram á að orð-
in og hugtökin sem menn hafa
verið að burðast með vísa ekki í
neinn „raunveruleika“ fyrir utan
þau sjálf.
Á þessari iðju eru margir gall-
ar, en þeir tveir helstir að hún
virðist leiða til mótsagnar og þar
að auki leiðir hún ekki til neinnar
framvindu í hugsun – hún er öng-
stræti. Af einhverjum ástæðum
virðast þeir sem þessi fræði
stunda telja að þeir hafi í þessu
öngstræti komist að einhverjum
stórum sannleika – en kannski er
málið þó öllu einfaldara, og bara
um að ræða þau gömlu góðu
sannindi að fólki er flestu mein-
illa við að skipta um skoðun.
Aðferðin sem notuð er við áð-
urnefnda „afhjúpun“ er einföld:
Háð (eða írónía). Breski heim-
spekingurinn Nikolas Kompridis
segir í nýlegu hefti tímaritsins
Philosophy & Social Criticism
(26,4; 2000) að rekja megi þessa
„afhjúpunarheimspeki“ til þess,
að sú afhjúpun sem samfélags-
gagnrýni feli óhjákvæmilega í
sér sé dottin úr tengslum við
draumalandshugmyndirnar sem
afhjúpunin hafi upphaflega þjón-
að.
Draumalandið er horfið, en
menn eru enn á leið í áttina þang-
að sem það einu sinni var. Þeir
eru því eins og menn sem lært
hafa iðngrein sem ný tækni hefur
gert úrelta. Og þar sem hið upp-
haflega markmið er horfið er
ekkert eftir nema leiðin sjálf –
aðferðin sjálf – og hún hefur snú-
ist upp í eigin markmið.
Það er að segja, háðsleg af-
hjúpun meintra megingilda og
grundvallarhugtaka er orðin í
sjálfu sér markmið. Gallinn við
hana er bara sá, að hún er ein-
göngu neikvæð og getur ekki
lagt neitt uppbyggilegt af mörk-
um (allt slíkt hlyti jú að verða
„afhjúpað“ sem „falskt“ meg-
ingildi). Ef þessi háðslega af-
hjúpun fær að ráða ferðinni skil-
ur hún ekkert eftir sig nema
sviðna jörð.
Hvernig er hægt að bregðast
við þessum dapurlegu horfum í
fræðunum? Þau mið sem hingað
til hefur verið leitað á eru mið
orðanna. En eins og að ofan var
nefnt, þessi mið voru löngu frá-
tekin af skáldunum, og fræðing-
arnir eru því á góðri leið með að
gelda þessi mið, svo jafnvel
skáldin fá ekki lengur bein úr sjó.
En það er alls ekki auðvelt að
sleppa úr klóm afhjúpunarháðs-
ins, vegna þess að það læsir sig í
allt áþreifanlegt. Það læsir sig
jafnvel í sjálft sig.
Samt, ef nánar er að gáð, kem-
ur í ljós að í afhjúpunarháðinu
sjálfu er fólgið grundvallargildi,
meginhugtak – jafnvel einlæg
sannfæring. Þá kemur í ljós það
sem nefnt var hér að ofan, að
þetta viðhorf felur í sér mótsögn.
Það er að segja, til að geta haldið
því fram að öll grundvall-
arhugtök séu „í rauninni“ fölsk
þarf maður að hafa sjálfur ein-
læga sannfæringu sem byggist á
slíku grundvallarhugtaki – nefni-
lega afhjúpuninni. Þessi afhjúp-
unarháðsárátta er því í rauninni
sjálfsblekking.
En kannski er málið á end-
anum mun einfaldara. Kannski
er það bara misskilningur að orð
vísi ekki út fyrir sjálf sig. Orð eru
sannarlega uppspretta hugsunar,
en þau eru líka tæki. Þótt þau
hafi kannski ekki nákvæmlega
afmarkaða og óumbreytanlega
skírskotun þá vísa þau samt í
veröld sem er utan við þau sjálf.
Vilja allir þeir sem fá engan botn
í orðið „stóll“ vinsamlegast rétta
upp hönd?
Öngstræti
orðanna
Háðsleg afhjúpun meintra megingilda
og grundvallarhugtaka er orðin í sjálfu
sér markmið.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kristjan@-
yorku.ca
✝ Sveinsína Aðal-steinsdóttir
fæddist á Skálatóft-
um á Skarðsströnd
4. maí 1905. For-
eldrar hennar voru
Ágústína Sveins-
dóttir, fædd 27.8.
1870, dáin 9.2. 1942,
og Aðalsteinn Hall-
dórsson, fæddur
20.9. 1863, dáinn
22.11. 1950. Sveins-
ína andaðist á
hjartadeild Land-
spítalans í Fossvogi
laugardaginn 26.
maí. 6 ára gömul var hún tekin í
fóstur á Geirmundarstöðum af
frænda sínum Jóni Finnssyni og
konu hans, Magðalenu Nikolínu
Bjarnadóttur úr Höskuldsey. Þar
dvaldi hún sín uppvaxtarár.
Seinna flutti hún með Bjarna
son, f. 7.10. 1943, Hólagötu 6,
Vogum, kvæntur Steinunni Að-
alsteinsdóttur f. 22.1. 1947. Börn
þeirra eru Sveindís Skúladóttir,
f. 8.4. 1970, og eru börn hennar
Steinar Sindri, f. 7.5. 1988, og
Skúli, f. 22.7. 1994. Guðrún
Skúladóttir, f. 22.5. 1971, Magn-
ús Skúlason, f. 15.10. 1972, Ingi-
björg Skúladóttir, f. 19.2. 1979.
Elín Guðrún Magnúsdóttir, f.
25.11. 1946, gift Braga Berg-
mann Steingrímssyni, f. 15.9.
1948. Börn þeirra eru Steingrím-
ur Magnús Bragason, f. 23.5.
1969, kona hans Sylvía Þórarins-
dóttir, f. 20.1. 1975, börn þeirra
Birkir Fannar, f. 9.9. 1993, og
Júlían Elí, f. 19.8. 1997. Ríkharð-
ur Sveinn Bragason, f. 22.7.
1971, kona hans Oddný Þóra
Baldvinsdóttir, f. 8.11. 1970,börn
þeirra eru Bragi Bergmann, f.
9.5. 1993. Natalía, f. 5.5. 1996, og
Ninna Björk, f. 27.1. 2000. Magn-
ey Ósk Bragadóttir, f. 30.8. 1981.
Útför Sveinsínu fer fram frá
Kálfatjarnarkirkju á Vatnsleysu-
strönd í dag og hefst athöfnin
klukkan 14.
Jónssyni, fósturbróð-
ur sínum, og konu
hans, Margréti Guð-
mundsdóttur, að Á á
Skarðsströnd. Árið
1942 fer hún í vist
suður á Vatnsleysu-
strönd til frænku
sinnar. Þar kynnist
hún manni sínum
Magnúsi Skúlasyni, f.
6.2. 1900, d. 11.8.
1966, og bjó í Aust-
urkoti á Vatnsleysu-
ströndinni. Húsmóð-
urstarfið var hennar
aðalstarf því að á
þessum árum þurfti að fæða sjó-
menn sem voru á vertíð þar
syðra og einnig í fiski. Eftir lát
manns síns bjó hún hjá dóttur
sinni og tengdasyni á Reykjavegi
80 í Mosfellsbæ. Börn Sveinsínu
og Magnúsar eru Skúli Magnús-
Elsku mamma mín, nú er komið að
kveðjustund. Þú kvaddir þetta líf á
svo friðsælan og ljúfan hátt, en þann-
ig varst þú líka alla tíð. Alltaf sama
góða skapið alla daga og svo kát og
glöð og gott var að vera nálægt þér.
Alltaf til staðar þegar á þurfti að
halda. Þú áttir mikinn þátt í uppeldi
barna minna og hafðir ótakmarkaða
þolinmæði og skilning á þörfum ung-
lingsáranna, en börnin sakna þín sárt
nú. Börn voru þér mjög kær og varst
þú mjög stolt af öllum litlu barna-
börnunum þínum, en þau eiga nú
margar ljúfar minningar um hana
löngu sína.
Margs er að minnast á okkar sam-
leið sem við höfum nánast átt saman
óslitið frá minni fæðingu. Ég man
hana heima í Vogunum sitjandi við
ofninn í eldhúsinu leggja frá sér
prjónana þegar passíusálmarnir voru
lesnir og þá mátti ekki hafa hátt. Ég
man hana vestur Dölum en þangað
fór hún með mig á hverju sumri til
Möggu og Bjarna á Á frá því ég man
fyrst eftir mér. Skarðsströndin var
henni mjög kær og þar dvaldi hugur
hennar gjarnan. Oft var minnst á
hana Rauðku sem var besti gæðingur
sveitarinnar að hennar sögn.
Elsku mamma, guð launi þér fyrir
allt sem þú hefur gert fyrir mig og
mína fjölskyldu.
Þín dóttir
Elín.
Löngum ævidegi er lokið, gengið
er til náða, heilladrjúgu og giftusam-
legu dagsverki lokið, ævisól til viðar
runnin. Náttúran er að taka á sig
skrúða sumarsins, allt líf að kvikna.
Það er vor um Breiðafjörð. Þetta
kemur mér fyrst í hug er ég kveð
tengdamóður mína að lokinni 30 ára
samveru, hún var mér sem móðir,
félagi og vinur, þessi ár sem í dag eru
örstutt spor í gangverki almættisins,
en eru mér gimsteinar í sjóði minn-
inganna. Þetta var umhverfið sem
hún unni mest, hér þurfti að hjálpa
og líkna, taka á móti hverju nýju lífi
sem þarfnaðist mjúkra handa, nær-
gætni hlýju og leiðbeininga út á hálar
brautir lífsins. Þeim hæfileikum var
hún gædd í svo ríkum mæli. Ljós-
móðurhendur hennar nutu sín svo vel
við þessa iðju, en í það nám stefndi
hugur hennar á uppvaxtarárunum,
að verða ljósmóðir. En aðstæður
gáfu ekki fátækri stúlku til sveita
tækifæri á að uppfylla þá ósk. Marg-
ar ánægjustundir áttum við saman á
ferðalögum við að skoða byggðir
þessa lands og heimsækja vini og
frændur, spá í bolla eða taka upp spil
í góðra vina hóp. Það var hennar líf
og yndi. Nú að leiðarlokum hérna
megin grafar vil ég þakka fyrir allar
stundirnar sem fjölskylda mín naut
með þér alla þá góðvild, gleði og um-
hyggju sem þú miðlaðir til ömmu-
barnanna og langömmubarnanna
þinna. Nú er engin langa til að
strjúka um litla kolla sem komu að
finna löngu sína.
Ég bið góðan guð að styrkja börn-
in, tengdabörnin og barnabörn þín
sem voru þér svo kær og sakna nú
svo mikils og hann leiða þig að lind-
um þar sem þú mátt næðis og friðar
njóta. Farðu í friði, hafðu þökk fyrir
allt og allt.
Þinn tengdasonur,
Bragi.
Í dag kveð ég hana ömmu mína,
með söknuði en einnig stolti og þakk-
læti. Hún amma mín var einstök
kona og átti engan sinn líka. Hún var
hvers manns hugljúfi og vann hug og
hjörtu allra sem fengu að kynnast
henni.
Ég naut þeirra forréttinda að hafa
hana ömmu á heimili mínu. En hún
amma hefur búið hjá mér og fjöl-
skyldu minni alla mína ævi, svo hún
amma var ávallt til staðar og alltaf
tilbúin að hjálpa ef eitthvað var.
Um hana ömmu á ég ótal margar
og fallegar minningar sem ég mun
ávallt geyma. Oftar en ekki lagðist ég
í græna sófann við hliðina á rúminu
hennar ömmu, þar sem hún var vön
að sitja. Þá sagði hún mér ýmsar sög-
ur frá æsku sinni og hversu vænt
henni þótti um sveitina sína, en allra
vænst þótti henni samt um hana
Rauðku sína.
Hún amma kenndi mér ýmislegt,
hún kenndi mér ýmis húsverk, en þó
sérstaklega hversu vel ég ætti að
strauja fötin mín. En amma var af-
skaplega dugleg og myndarleg hús-
móðir.
Ömmu þótti afskaplega gaman að
spila. Hún lagði kapla, gerði alls kon-
ar spilagaldra og ég tala nú ekki um
hvað henni þótti gaman að spila marí-
as við hanna ömmu Ríkey. En ég veit
að henni ömmu minni líður vel, hún
er komin í sveitina sína í reiðtúr á
henni Rauðku sinni með bros á vör.
Um leið og ég kveð hana ömmu
mína vil ég enda á ljóði sem var samið
um hana á hennar yngri árum.
Fjörug vökur frá í lund
feykir neista af tinnu,
stikar fírug Stell um grund
stillt með hana Ninnu.
Ör sem þýtur yfir fold
enginn þó við blaki,
hendir grjóti mylur mold
mjúk í fótataki.
Megi Guð geyma þig, elsku amma.
Þín
Magney Ósk.
Svo viðkvæmt er lífið, sem vordagans blóm
er verður að hlíta þeim lögum
að beygja sig undir þann allsherjardóm
sem ævina felur í dögum.
Við áttum hér saman svo indæla stund
sem aldrei mér hverfur úr minni
og ertu gengin á guðanna fund,
það geislar af minningu þinni.
(Fr.St. frá Grímsstöðum.)
Nú stöndum við í þeim erfiðu spor-
um að þurfa að kveðja hana ömmu
okkar, Ninnu (löngu). Við kveðjum
hana með trega en yljum okkur samt
við svo ótalmargar góðar minningar
sem hún hefur gefið okkur. Amma
var sú besta í öllum heiminum, aldrei
höfum við séð hana öðruvísi en bros-
andi og ánægða, og hún vildi allt fyrir
alla gera. Alltaf gengum við ríkari af
hennar fundum, hún var hafsjór af
fróðleik enda eru þeir ekki fáir sem
svona öldruð kona hefur verið sam-
ferða á lífsleiðinni. Kímnigáfan var
alveg sérstök, alltaf var hægt að sjá
skoplegar hliðar á hlutunum. Tungu-
takið var í senn ljúfmannlegt og al-
gerlega laust við alla tilgerð. Það er
ekki lítils virði að kynnast og eiga
svona yndislega ömmu sem maður
aldrei kvaddi nema hún tæki þétt-
ingsfast utan um okkur og léti fylgja
nokkur vingjarnleg orð í eyru. Við
vitum að svona yndisleg og góð kona
eins og hún amma okkar lendir í góð-
um höndum hjá Guði sínum, við vit-
um að hann mun gæta hennar eftir
bestu getu þarna uppi hjá sér, þar
sem bíður hennar eilíft líf með afa,
foreldrum hennar og systkinum. En
amma mun líka lifa hér niðri, hún
mun ætíð lifa í huga okkar og hjarta.
Þar til við hittumst á ný, elsku amma
Ninna (langa).
Þig faðmi liðinn friður Guðs
og fái verðug laun.
Þitt góða hjarta, glaða lund
og göfugmennska í raun.
Við kveðjum þig, með þungri sorg
og þessi liðnu ár.
Með ótal stundum ljóss og lífs
oss lýsa gegnum tár.
Guð blessi þig. Þú blóm fékkst grætt,
og bjart um nafn þitt er.
Og vertu um eilífð ætíð sæl
við aldrei gleymum þér.
(Jón Trausti.)
Með söknuði, þín elskandi
Steingrímur, Sylvía, Birkir
Fannar og Júlían Elí.
Elsku amma og langamma.
Þú snertir hörpu allra, himinborna
dís, svo nú glóa englar guðs í paradís.
Þessi orð segja ansi fátt enda ekki
til þau orð sem geta lýst þér í raun og
veru.
Þau orð eru í sálum þeirra sem þig
þekkja og sálir okkar verða einfald-
lega ekki settar á blað.
Þess í stað mun ljós þitt skína hjá
okkur sem aldrei fyrr.
Af mikilli lotningu viljum við
þakka allar þær stundir sem við
fengum að njóta saman.
Þær minningar sem eftir sitja og
um hugann reika frá degi til dags
munu endast það sem eftir er.
Með ást og söknuði.
Ríkharður og Oddný, Bragi
Bergmann, Natalía
og Ninna Björk.
Margt er það, og margt er það
sem minningarnar vekur,
og þær eru það eina,
sem enginn frá mér tekur.
(Davíð Stefánsson.)
Perla! Já, perlur eru fallegar, enda
notaðar í dýrindis skart. En ég ætla
hér aðeins að minnast perlu sem ég
SVEINSÍNA AÐAL-
STEINSDÓTTIR