Morgunblaðið - 01.07.2001, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Við teljum uppboð á kvót-um að meginhluta til afhinu góða, þótt vissulegaeigi eftir að fínstilla kerf-ið. Á næstu mánuðum
kemur í ljós hvað þarf að laga en ég á
ekki von á því að grunnkerfinu verði
breytt. Við þurfum á stöðugleika að
halda eftir langt tímabil örra breyt-
inga,“ segir Kristiina Mühlbaum, yf-
irmaður sjávarútvegsdeildar eist-
neska umhverfismálaráðuneytisins.
Mühlbaum og starfsmenn hennar
komu kerfinu á fyrir rúmu hálfu ári
og vinna nú að mati á árangrinum.
Hafa þau fátt til samanburðar því þau
vita ekki til þess að nokkurt annað
land hafi sama háttinn á.
Uppboð á kvótum voru lögð fyrir
þingið á síðasta ári og ollu snörpum
umræðum. Umhverfismálaráðherr-
ann, Heiki Kranich, sem er úr End-
urbótaflokknum, lagði raunar til að
helmingur allra kvóta yrði boðinn upp
en andmælin voru slík að fallist var á
10% til að rýra ekki um of stöðu
þeirra sem fjárfest hafa í sjávarút-
vegi. Endurbótaflokkurinn er frjáls-
lyndur flokkur sem styður nær algert
frjálsræði í efnahagsmálum og var
ætlunin að koma á opnu kerfi, sem
gæfi nýliðum möguleika á að hefja at-
vinnurekstur í sjávarútvegi en yrði
um leið til þess að skipum og sjó-
mönnum fækkaði um allt að helming,
svo að hægt sé að koma á sjálfbærum
sjávarútvegi, segir Mühlbaum.
10% kvótans á uppboð árlega
Lög um nýja fiskveiðistefnu, þar
með talin uppboð á kvótum, tóku gildi
í nóvember á síðasta ári og gengið var
hratt til verks, því þeir sem þátt tóku í
uppboðunum í ár urðu að skrá sig fyr-
ir 1. desember sama ár. Uppboðin
fóru fram á fyrrihuta þessa árs, þar
sem þeim varð að ljúka fyrir 30. apríl.
Allar fiskitegundir eru boðnar upp;
veiðidagar á rækju á Flæmska hatt-
inum, þorskveiðar á ESB svæði í
Eystrasalti, síld og brislingsveiðar í
Eystrasalti, strandveiðar, m.a. á síld
og aborra og álaveiðar í vötnum. Boð-
in eru upp 10% kvótans en 90% er eft-
ir sem áður úthlutað á veiðireynslu sl.
þrjú ár. Keyptur er kvóti til eins árs í
senn og verður veiðireynsla úr honum
metin sem veiðireynsla þegar hinum
90% er úthlutað. Hluti uppboðsins á
strandveiðum og veiðum í vötnum er
miðaður við fjölda og stærð veiðar-
færa, samkvæmt nánari tilskipun frá
umhverfismálaráðherra. Í sumum til-
fellum er ennfremur úthlutað veiði-
dögum en ekki kvóta í úthafsveiðum.
Þeir sem óska eftir því að bjóða í
kvóta sækja um það til umhverfis-
málaráðuneytisins sem kannar stöðu
þeirra og úrskurðar hvort þeir séu
hæfir til þátttöku. Reglurnar eru ekki
strangar, þátttakendur verða að vera
eistneskir borgarar, fyrirtæki og skip
skráð í Eistlandi. Eigi erlendir aðilar
hlut í eistnesku útgerðunum þykir
það af hinu góða þar sem stefna
stjórnvalda er að ýta undir erlenda
fjárfestingu, segir Mühlbaum.
Menn þurfa ekki að hafa neina
veiðireynslu að baki en verða að eiga
skip eða geta sýnt fram á getu sína til
að stunda veiðar. Þátttakendur mega
ekki vera á sakaskrá eða hafa hlotið
fleiri en eina áminningu.
Mismunandi stórir hlutar í boði
Uppboðshaldari, sem er ýmist
sjávarútvegsdeildin eða yfirvöld í við-
komandi sýslu, gefa upp hvað hægt er
að bjóða í og hvert upphafsverðið er.
Þátttakendur verða að tilgreina ná-
kvæmlega hvaða hluta þeir hyggist
bjóða í.
Til dæmis um þetta er uppboð á
3.000 tonna síldarkvóta í Eystrasalti.
Honum var skipt í átta 10 tonna hluti,
fjóra 30 tonna hluti, nítján 100 tonna
hluti og þrjá 300 tonna hluti. Byrj-
unarverðið í þessu tilfelli var 40
kroonur, eða rúmar 200 kr. ísl., á
tonn. Með þessu er ætlunin að koma
til móts við mismunandi stærðir fyr-
irtækja svo og að gefa einstaklingum
möguleika á að bjóða.
Áður en til uppboðs kemur gefur
ráðuneytið út lista yfir þá sem þátt
mega taka. Uppboðið fer fram munn-
lega og stýra þrír því. Nöfn þeirra eru
ekki gefin upp fyrr en við upphaf upp-
boðsins og þeir mega ekki hafa nein
hagsmunatengsl við þá sem taka þátt
í uppboðinu. Engir aðrir mega vera
viðstaddir uppboði nema með leyfi
uppboðshaldara.
Reynist uppboðshaldari eða þátt-
takandi óhæfur er uppboðið ógilt.
Sama á við ef upp kemst um samráð,
þótt Mühlbaum segi hið síðarnefnda
ekki alslæmt ef það verði til þess að
ýta undir samvinnu í grein þar sem
skortur hefur verið á slíku. Greiði sá
sem hlotið hefur kvótann hann ekki
fyrir 30. apríl verður hann boðinn upp
síðar á árinu.
Allir þátttakendur greiða þátttöku-
gjald sem er byggt á kostnaði við
uppboðshaldið en fer þó ekki upp fyr-
ir 300 kroonur, um 1.500 ísl. kr., á
tonn. Þá greiða þátttakendur byrjun-
argjald sem er endurgreitt til þeirra
sem ekki fá kvóta. Það er 50% upp-
hafsverðs en fer þó ekki yfir 200.000
kroonur, um 1 milljón ísl. kr. Sé næg-
ur kvóti til skiptanna fyrir þá sem
hyggjast bjóða í hann er honum deilt
út til viðkomandi á byrjunarverði án
þess að til uppboðs komi og var sú
raunin í einu tilfelli.
Verð allt að hundraðfalt
Upphafsverðið er gefið út í tilskip-
un ráðuneytisins og nemur 3% af
ríkjandi markaðsverði og segir Mühl-
baum það ástæðu þess að verðið
hækkar að jafnaði mjög í uppboðun-
um.
Í mörgum tilfellum er gríðarlegur
munur á upphafsverðinu og lokaverð-
inu, allt að hundraðfaldur í vatnaveið-
um. Í togaraveiðum er hann hins veg-
ar nær enginn. Um ástæður þessa
segir Mühlbaum erfitt að fullyrða en
vissulega sé í sumum tilfellum um
samkomulag útgerðar- og sjómanna
að ræða. „Það er mögulega af hinu
góða þar sem þeir voru mjög reiðir
áður en uppboðin hófust og neituðu
ekki aðeins að ræða við okkur heldur
einnig að ræðast við. Nú er hins vegar
ljóst að í einhverjum tilfellum hafa
þeir gert það. Við erum ekki að þessu
til að afla ríkinu sem mests fjár, held-
ur til þess að opna kerfið byrjendum.
Þeir eru enda allnokkrir, t.d. í strand-
og vatnaveiðum.
Markus Vetemaa, sjávarlíffræð-
ingur og einn þeirra sem vinnur úr
niðurstöðum uppboðanna, telur hinn
mikla mun á lokaverði endurspegla
mismunandi ástand stofnanna. Sé
veiði lítil eða ótrygg hækki verðið
sáralítið nema í þeim tilfellum þar
sem samkeppni sé mest og menn ótt-
ist að missa lífsviðurværi sitt. Þar
sem veiði sé góð margfaldist verðið að
sama skapi.
Fákeppni hafi þó haft áhrif á einn
þátt uppboðanna, í úthafsveiðum og
þorskveiðum á svæði ESB, þar sem
fyrirtækin sem buðu í hlutina voru fá.
Í úthafsveiðum á rækju voru boðnir
upp 166 veiðidagar og fengust 7.500
kroonur fyrir, eða tæplega 40.000 ísl.
kr. Segir Vetemaa ljóst að þau hafi
komist að samkomulagi um verð, sem
var 1,02-falt upphafsverð. Hins vegar
telur hann að breyting muni verða á
þessu á næsta ári, þar sem fyrirséð er
að fleiri fyrirtæki muni bætast í hóp-
inn.
Hægt að komast hjá þátttöku
Ekki taka allir þeir sem fyrir eru
þátt í uppboðunum og segir Mühl-
baum hægt að komast hjá því búi
menn yfir veiðireynslu. Til dæmis
hafi helmingur þeirra sem stundi síld-
veiðar ekki boðið í kvóta. Greiða þarf
fyrir kvóta byggðan á veiðireynslu
rétt eins og þann kvóta sem boðinn er
upp en sem dæmi um það verð sem
Opið kerfi sem komi skikki
Eistlendingar meta nú reynsluna af því að bjóða
upp 10% allra kvóta í sjávarútvegi en Eistland er
fyrsta landið sem kemur slíku kerfi á.
Urður Gunnarsdóttir fór til Eistlands og kynnti sér
framkvæmdina.
FORMENN Sjómannasambands-
ins og samtaka fiskframleiðenda
eru afar ósáttir við uppboðskerfi
á kvótum, sem þeir segja útiloka
smábátasjómenn, kvótar safnist á
fárra hendur og að verðið hækki
úr öllu valdi.
Toivo Orgussar, formaður eist-
neska sjómannasambandsins, sér
fátt jákvætt við hið nýja uppboðs-
kerfi á kvótum. Hann er raunar
ekkert hrifinn af kvótakerfi en
segir að ef það þurfi til, væri
réttara að sjómannasambandið
úthlutaði kvótum. Kollegi hans
hjá félagi fiskverkenda, Valdur
Noormagi, er jafn ósáttur við
kerfið sem hann segir dulbúna
leið fyrir ríkið til að ná meira fé
af útgerðarmönnum.
Um 140 fyrirtæki og um 1700
sjómenn eru í sjómannasamband-
inu og er nú í undirbúningi að
stofna deild stórra útgerða í því.
Orgussar er mikið niðri fyrir
þegar kvótakerfið er annars veg-
ar, hann segir gjaldþrotin bíða
handan hornsins, þótt enn hafi
ekki komið til þess að sjómenn
hafi misst lífsviðurværi sitt.
Allt of margir
um hituna
Þar liggur þó hundurinn að
hluta til grafinn því Orgussar
viðurkennir að einn helsti vand-
inn í eistneskum sjávarútvegi sé
allt of mörg skip og of margir
sjómenn. Segir hann að líklega
verði þeim að fækka um allt að
60% í strandveiðum og um 20% á
togurum. Þeim sem missi lífsvið-
urværi sitt verði að koma til að-
stoðar með bótum segir Orguss-
ar.
Það sem Orgussar greinir á um
við yfirvöld er hvernig staðið
skuli að því að gera sjávarútveg-
inn virkari og fækka í ýmsum
greinum hans. Ein af röksemd-
unum fyrir uppboðskerfi á kvót-
um hefur einmitt verið, að það
verði til þess að þeir veikustu
hellist úr lestinni og aðeins þeir
sem stundi lífvænlegastu útgerð-
ina standi eftir. Orgussar segir
uppboðskerfið ganga enn lengra,
það verði til þess að útgerðin
safnist á fárra hendur.
Réttara væri að leyfa ólymp-
Sjómenn ættu sjálfir
að úthluta kvótum
KAIDO Vagiström sem
rekur litla útgerð í Tap-
urla Leesi, um 60 km
austur af Tallinn, er af-
ar ósáttur við kvótakerf-
ið. Segist hafa mætt á
fyrsta uppboðið og
fylgst með en ákveðið að
bjóða ekki í. Fyrirtæki
Vagiströms á fjóra 12
metra báta sem fá alls
um 180 tonna kvóta af
síld og brislingi byggð-
an á áunnum veiðirétti.
Fyrirtækið var áður sov-
éskt ríkisfyrirtæki sem var einka-
vætt fyrir átta árum. Vagiström
segir næga veiði sem stendur,
vandinn sé hins vegar sá að æ fleiri
fiskverkunarhúsum hafi verið lok-
að og að hann þurfi nú að flytja
fiskinn tugi kílómetra frá
löndunarhöfn og hann
íhugi því nú hvort hann
eigi að hætta að landa
þar og flytja nær Tallinn.
Vagiström er ósáttur
við kvótana, segir verðið
allt of hátt. Hann hyggst
ekki taka þátt í næsta
uppboði og telur sig geta
komist af án þess að
kaupa meiri kvóta í 2-3
ár. Eftir það viti hann
hins vegar ekki hvert
hann eigi að snúa sér. Ef
til vill reyni hann að kaupa bát með
veiðiréttindum. „Ég veit ekki hvort
fyrirtækið helst á floti næstu árin,
ástandið hefur verið svo óstöðugt
og ég tel kvótakerfið enn enga
tryggingu fyrir stöðugleika.“
Kaido Vagiström
Fylgdist með
en bauð ekki