Morgunblaðið - 01.07.2001, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2001 29
ópusambandið skapi hins vegar 20% af fram-
leiðslu heimsins en noti aðeins um 16% orkunn-
ar. Hlutföllin fyrir Japan séu svipuð.
„Þessar tölur þýða í raun að fyrir hvern dollar,
sem greiddur er fyrir vörur eða þjónustu, nota
Bandaríkin 40% meiri orku en önnur iðnvædd
ríki,“ segir Walter. „Vissulega eru einstakir
þættir á borð við hinar miklu fjarlægðir innan
Bandaríkjanna, sem skýra að hluta til mikla
orkunotkun. En samkvæmt Orkuupplýsinga-
stofnun Bandaríkjanna [United States Energy
Information Agency] eru aðeins um 25% orkunn-
ar notuð í samgöngum, þannig að eitthvað mun
þýðingarmeira en landafræði er hér að verki.“
Walter segir að ef hagkerfi Bandaríkjanna
væri jafnskilvirkt hvað orkunotkun varðar og
hagkerfi Vestur-Evrópu og Japans, mætti draga
úr orkuþörfinni um 30%. Þá gæti útblástur
Bandaríkjanna á hvern dollar landsframleiðsl-
unnar farið niður í svipað hlutfall og í Evrópu,
sem þýddi 35% lækkun.
„Ef Bandaríkin hefðu náð hagkvæmnistigi
Evrópu á tíunda áratug síðustu aldar, væri út-
blástur gróðurhúsalofttegunda nú þegar kominn
niður fyrir mörkin, sem ákveðin voru í Kyoto
fyrir árið 2012. Árið 1999 hefði útblásturinn ver-
ið u.þ.b. 22% undir Kyoto-mörkunum,“ segir
Walter.
Hann bætir við að verði ekki breytingar á
orkuneyzlumynstri Bandaríkjamanna verði afar
erfitt að auka framboð orku í samræmi við eft-
irspurnina. Hann vitnar aftur í Orkuupplýsinga-
stofnun Bandaríkjanna um að á næstu 20 árum
muni spurn eftir jarðgasi aukast um 62%, eftir
rafmagni um 45% og eftir olíu um 33%. Walter
spyr hvaðan þessi orka eigi að koma og bendir á
að jafnvel þótt menn hefji olíuboranir í friðland-
inu í Alaska, eins og Bush forseti hefur lagt til, sé
það aðeins skammtímalausn á vandanum.
Walter segir að Bandaríkin geti ekki haldið
áfram á þessari braut, heldur verði þau að taka
forystuna í umhverfismálum á heimsvísu, rétt
eins og í stjórnmálum og efnahagsmálum. „Þetta
er mikilvægt, ekki aðeins til að tryggja gott
ástand í efnahagsmálum í Bandaríkjunum til
framtíðar, heldur líka til þess að gefa þróunar-
ríkjunum gott fordæmi,“ segir Walter. „Þessi
ríki eiga fáa aðra kosti en að menga meira til
skamms tíma litið, aðallega vegna þess að þau
hafa takmarkaðan aðgang að fjármagni og nú-
tímatækni. Sú afsökun á hins vegar ekki við um
Bandaríkin, sem bera ábyrgð á að sýna að ríki
þurfi ekki að hunza skuldbindingar sínar gagn-
vart umhverfinu til að taka forystuna í efnahags-
málum. Evrópa – og allur heimurinn – geta að-
eins vonað að Bush forseta sé alvara þegar hann
segist vilja að Bandaríkin taki forystuna í skyn-
samlegri orkunýtingu.“
Hræsnisfull af-
staða Evrópu?
Umræðan um lofts-
lagsmál hefur að
sumu leyti snúizt upp
í hanaslag á milli Evr-
ópusambandsins og Bandaríkjanna. Forystu-
menn ESB hafa lýst miklum vonbrigðum með að
Bandaríkin skuli hafa snúið baki við Kyoto-bók-
uninni. Mismunandi skoðanir komu skýrt fram á
leiðtogafundi ESB og Bandaríkjanna í Gauta-
borg fyrr í mánuðinum. Í Bandaríkjunum ber í
vaxandi mæli á því viðhorfi að Evrópuríkin taki
hræsnisfulla afstöðu í málinu. Menn segja sem
svo: Ef Bandaríkin eiga að draga úr útblæstri
gróðurhúsalofttegunda, þýðir það um leið að þau
verða að draga úr hagvexti, vegna þess að
bandaríska hagkerfið gengur enn að mestu leyti
fyrir jarðefnaeldsneyti og þróun annarra orku-
gjafa er skammt á veg komin. Ef hægir á hag-
vexti í Bandaríkjunum mun það hafa áhrif um
allan heim, þar á meðal á viðskipti Bandaríkj-
anna og Evrópu. Er það þetta, sem Evrópuríkin
vilja?
Gott dæmi um þetta viðhorf er grein eftir Ro-
bert Samuelson, einn af pólitískum dálkahöfund-
um Washington Post, sem birtist í blaðinu í síð-
ustu viku. Hann segir að Evrópusambandið
ástundi blekkingar þegar það haldi því fram að
Vestur-Evrópuríki hafi náð meiri árangri í að
takmarka útblástur gróðurhúsalofttegunda en
Bandaríkin. „Árið 1998 höfðu ríkin 15 í Evrópu-
sambandinu dregið úr útblæstri gróðurhúsaloft-
tegunda um 2,5% frá því sem var árið 1990. En
samanburðurinn er falskur, af því að árangur
Evrópuríkjanna skýrist af ólíkum aðstæðum –
og heppni,“ skrifar Samuelson. „Fram til 1998
höfðu aðeins þrjú ESB-ríki (Þýzkaland, Bretland
og Lúxemborg) dregið úr útblæstri og þessi ár-
angur var einkum heppilegum tilviljunum að
þakka. Það dró úr útblæstri vegna þess að óhag-
kvæmum og mengandi verksmiðjum í Austur-
Þýzkalandi var lokað. Í Bretlandi auðvelduðu
gjöfular jarðgaslindir í Norðursjó mönnum að
hætta að brenna kolum. Almennt talað hjálpar
hægur hagvöxtur og hæg mannfjöldaþróun í
Evrópu til við að uppfylla markmið Kyoto-bók-
unarinnar. Frá 1990 til 2010 er gert ráð fyrir að
fólki í Evrópusambandsríkjunum fjölgi um 6%,
samanborið við 20% í Bandaríkjunum.“
Auðvitað er sitthvað til í þessari gagnrýni.
Evrópuríkin verða vissulega að taka sig á í bar-
áttu sinni við gróðurhúsalofttegundirnar. Það á
ekki aðeins við um Evrópusambandsríkin, held-
ur líka ríki á borð við Ísland. Við erum hreint
ekki saklaus af orkusóun og þrátt fyrir gnótt
endurnýtanlegra orkulinda er útblástur gróður-
húsalofttegunda á mann mikill hér á landi, m.a.
vegna sístækkandi einkabílaflota (við höfum ný-
lega slegið heimsmet Bandaríkjamanna í bíla-
eign á mann) og hins stóra og eldsneytisfreka
fiskiskipaflota.
Forysturíki
heimsins
Ekkert af þessu firrir
Bandaríkin, forystu-
ríki heimsins, hins
vegar ábyrgð í lofts-
lagsmálunum. Bush forseti getur ekki leyft sér
að horfa framhjá vísbendingum, studdum vís-
indalegum rannsóknum og þekkingu, um að
gróðurhúsaáhrifin geti haft alvarleg áhrif á lífs-
skilyrði okkar og afkomenda okkar í framtíðinni.
Það dugir ekki að ætla bara að halda áfram að
rannsaka og safna upplýsingum – við vitum nógu
mikið nú þegar til þess að skilja að aðgerða er
þörf. Og hvernig er hægt að ætlast til að þróun-
arríkin felli sig við bindandi, töluleg og tímasett
markmið um útblástur ef ríkið, sem er upp-
spretta fjórðungs gróðurhúsalofttegundanna,
tekur slíkar skuldbindingar ekki í mál? Banda-
ríkin verða að ganga á undan með góðu fordæmi,
annars er ekki hægt að ætlast til þess að heim-
urinn nái árangri.
Í Bandaríkjunum virðist enn sem komið er
skorta þá tilfinningu – að minnsta kosti hjá ráða-
mönnum – að gróðurhúsavandinn sé nógu alvar-
legur til að réttlæta róttækar aðgerðir. Ef sú til-
finning nær hins vegar að festa rætur fer ekki á
milli mála að Bandaríkjamenn geta náð stórkost-
legum árangri í þróun nýrrar tækni og nýrra
orkugjafa, sem nýtzt geta heiminum öllum. Það
þarf ekki annað en að horfa til fyrri tækniafreka
Bandaríkjanna, t.d. í seinni heimsstyrjöld. Þá
voru stökkin fram á við, t.d. í flugvélatækni og
nýtingu kjarnorkunnar, meiri en menn hefðu bú-
izt við á heilli öld. Sama má segja um tunglferð-
irnar á sjöunda áratugnum – þá náðu Bandaríkin
árangri, sem heimurinn stóð á öndinni yfir. Ef
það tekst að virkja hæfileika og sköpunarkraft
bandarískra vísindamanna og frumkvöðlakraft
bandarísks efnahagslífs í þágu umhverfisins,
gegn hinum ógnvænlegu afleiðingum sem talið
er að gróðurhúsaáhrifin geti haft í för með sér,
væri það einhver stærsti greiðinn, sem Banda-
ríkin hefðu gert heiminum.
Morgunblaðið/Golli
Fjölskyldugarðurinn í Laugardal.
„Ef það tekst að
virkja hæfileika og
sköpunarkraft
bandarískra vís-
indamanna og frum-
kvöðlakraft banda-
rísks efnahagslífs í
þágu umhverfisins,
gegn hinum ógn-
vænlegu afleið-
ingum sem talið er
að gróðurhúsa-
áhrifin geti haft í
för með sér, væri
það einhver stærsti
greiðinn, sem
Bandaríkin hefðu
gert heiminum.“
Laugardagur 30. júní 2001