Morgunblaðið - 01.07.2001, Blaðsíða 16

LISTIR
16 SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
UNNUDAGINN 17. júní
birtist í Morgunblaðinu
grein eftir Fríðu Björk
Ingvarsdóttur blaða-
mann um þátttöku Ís-
lands í hinum virta Feneyjatvíær-
ingi. Feneyjatvíæringuinn er
stærsti vettvangur heims fyrir
kynningu á samtímalist. Hver
þátttökuþjóð velur listamann sem
fulltrúa sinn á sýningunni, en að
auki sækja tvíæringinn gallerí-
eigendur, sýningarstjórar, list-
fræðingar, aðrir listamenn, fólk í
viðskiptum og málsmetandi efna-
menn sem eru að reyna að koma
auga á eitthvað nýtt og spennandi
í listum dagsins í dag auk annarra
listunnenda og ferðamanna. Undir
yfirskriftinni Í orði en ekki á
borði, rakti Fríða Björk hvernig að
þátttöku Íslendinga var staðið að
þessu sinni, eins og það horfði við
henni sem gesti á svæðinu. Meðal
þess sem fram kom var að und-
irbúningur þátttökunnar var ónóg-
ur, aðstoðarmenn listamannsins
voru meira og minna að vinna í
sjálfboðavinnu við að koma lista-
verkinu fyrir á sýningarstaðnum;
kynningarefni um listamanninn
rataði ekki í bókabúð svæðisins né
til þeirra sem dreifa veggspjöld-
um, og opnun sýningarinnar mis-
tókst, bæði vegna þess að ekki
hafði verið séð til þess að bjóða því
áhrifafólki sem hefði getað komið
list okkar enn víðar um heiminn,
en einnig vegna þess að umbún-
aður opnunarinnar var afar fátæk-
legur.
Morgunblaðið leitaði viðbragða
nokkurra myndlistarmanna við
umræddri grein, bæði þeirra sem
hafa tekið þátt í Feyneyjatvíær-
ingnum og annarra sem þekkja til.
Enginn vill vera leiðinlegur
Guðrún Kristjánsdóttir hefur
ekki tekið þátt í Feneyjatvíær-
ingnum, en hefur margsinnis tekið
þátt í sýningum á erlendri grund.
Hún segist hafa orðið mjög ánægð
með það sem kom fram í grein
Fríðu Bjarkar. „Það vill enginn
vera leiðinlegur og segja þessa
hluti; en þetta er í fyrsta sinn sem
einmitt þessi litlu atriði eru dregin
fram. Ég hef margsinnis sýnt er-
lendis, en þegar Ísland kemur þar
nærri, þá er þar sá hallærisgangur
á, að það má ekkert kosta, og lista-
mennirnir þurfa að borga allt
sjálfir. Svo koma forráðamennirnir
og halda ræður. Ég held að lista-
menn séu alveg að gefast upp á því
að taka þátt í þessu, þetta er svo
mikil vitleysa. Það er endalaust
ætlast til þess að listamenn vinni
verk sem geta verið mjög tíma-
frek, og það er aldrei hugsað um
þann tíma sem tekur að hugsa þau
og vinna og gera tilraunir; þá er
það beinn kostnaður – og það er
svo langt í land að við séum komin
á það stig að listamenn fái borgað
fyrir vinnu sína.“ Guðrún segir að
þótt listamanni sé boðið að taka
þátt í sýningum af því tagi sem um
er rætt, þá fylgi því alltaf kostn-
aður fyrir hann. „Og þetta dæmi
sem Fríða Björk tók um Finnboga
Pétursson er lýsandi; hann fær
engin laun fyrir undirbúning
verksins; aðstoðarmennirnir sem
setja verkið upp á svæðinu eru
kauplausir þótt annar fái fargjald-
ið greitt, og svo er þeim ekki einu
sinni boðið í kvöldverðinn. Það eru
þessi litlu atriði sem toppa allt
hitt. Ríkið vill ekki borga, en vill
þó endalaust skreyta sig með þess-
um fjöðrum. Það gladdi mig sann-
arlega að sjá sannleikann settan á
blað, greinin var mjög upplýsandi
og sannleikanum samkvæm miðað
við mína reynslu.“
Listamennirnir þyrftu að vera
á launum í einhvern tíma
Ragna Róbertsdóttir segir það
sjálfsagt misjafnt hvernig ríkið
standi að því að styðja við lista-
menn sem sýna erlendis í nafni ís-
lensku þjóðarinnar, en að alls ekki
sé nógu vel staðið að þátttöku okk-
ar fólks á Feneyjatvíæringnum,
sem er einn mikilvægasti vett-
vangur myndlistar í heiminum í
dag.
„Mér fannst grein Fríðu Bjark-
ar góð og réttmæt. Auðvitað
þyrftu myndlistarmenn sem eru
valdir að vera á starfslaunum á
meðan þeir eru að vinna að sýn-
ingunni svo þeir þurfi ekki að bera
fjárhagslegt tjón sjálfir.“
Aðstoðarmenn greiða með sér
„Þessi grein hefði ekki verið
betri þótt ég hefði skrifað hana,“
segir Kristinn E. Hrafnsson. Hann
segir vandræðaganginn kringum
Feneyjatvíæringnn nokkuð sem
myndlistarmenn hafi lengi vitað
um og mikið rætt sín á milli, en að
málið hafi aldrei verið gert op-
inbert, og þess vegna hafi grein
Fríðu Bjarkar verið mjög þörf.
„Ég hef orðið vitni að þessu sjálf-
ur; hef farið til Feneyja og verið
við opnun tvíæringsins og fylgst
með því hvernig þessi kynning-
armál fara fram, og það var með
hreinum eindæmum hvernig Ís-
lendingar stóðu að þessu, það ár
sem ég var þarna að minnsta kosti.
Það var engum neitt að rétta, og
menn stóðu þarna eins og gapandi
apar. Það sem líka er í þessu máli
er það, að það eru býrókratarnir
sem stjórna ferðinni, en ekki
myndlistarmennirnir sjálfir, og
það er jafnvel ekki hlustað á óskir
þeirra; þetta er bara mjög þekkt í
myndlistinni hérna. Fulltrúar
menntamálaráðuneytisins, sem
eiga að sjá um þetta, standa sig
bara ekki í stykkinu; – þannig hef-
ur það verið. Aðstoðarmennirnir
sem hafa farið með listamönnunum
til að setja upp verkin eru jafnvel
að greiða allt sitt sjálfir. Þór Vig-
fússon hefur farið út í tví- eða þrí-
gang sem aðstoðarmaður mynd-
listarmanna og hefur harla lítið
borið úr býtum, hann hefur gert
þetta fyrir vinskapinn við lista-
mennina og ánægjuna sem hann
hefur af þessu, en hann lifir ekki
lengi á ánægjunni. Í rauninni má
segja að menntamálaráðuneytið
hafi komið mjög vel út úr þessu
fjárhagslega, vegna þess hvað
menn hafa unnið mikið í sjálfboða-
vinnu. Menn vita hvað þetta er
mikilvægur vettvangur fyrir
myndlistarmenn og vilja hjálpa
kollegum sínum að koma sér á
framfæri.“
Samband íslenskra myndlist-
armanna hefur ekki beitt sér
Kristinn segir fleiri áhugaverða
þætti í þessu ef horft er á þátttöku
okkar í Feneyjatvíæringnum í
stærra samhengi. „Þjóðverjar hafa
það til dæmis fyrir reglu þegar
þeir opna hjá sér í Feneyjum, þá
er tilkynnt hvaða listamaður tekur
við eftir tvö ár. Myndlistarmenn
þar hafa því mjög góðan tíma til að
undirbúa sig og myndlistar-
heimurinn hefur góðan tíma til að
diskútera framlagið, þannig að
umræðan um framlag þeirra til
tvíæringsins er stöðugt lifandi.
Hér er fólk hins vegar að fara með
hálfs árs fyrirvara, og Sigurður
Árni Sigurðsson sem fór fyrir
tveimur árum er dæmi um það.
Annað er það, að þessir listamenn
hafa aldrei verið á launum, fyrr en
núna, að ráðuneytið var farið að
heyra þessar raddir myndlistar-
manna, og þá er gripið til þess
ráðs að Finnbogi fengi starfslaun,
eftirá, það er algjört einsdæmi í
tengslum við tvíæringinn. Það
mætti segja mér að þrýstingurinn
hafi verið orðinn svo mikill á ráðu-
neytið að menn hafi séð að sér og
skilið að þetta var nauðsynlegt.
Þetta er náttúrlega gríðarstórt og
mikilvægt verkefni, og það er ekki
hægt að menn greiði þetta enda-
laust úr eigin vasa, það gengur
bara ekki upp.“ Kristinn segir þó
að það sem hafi farið mest fyrir
brjóstið á honum sé það að samtök
myndlistarmanna skuli aldrei hafa
beitt sér í málinu. „Þó að þetta sé
beint hagsmunamál myndlistar-
manna, þá er það satt, jafnfurðu-
lega og það hljómar, að Samband
íslenskra myndlistarmanna hefur
aldrei gert neitt í málinu; og það
er kannski hluti af vandanum sjálf-
um. Þetta hefur ekki verið op-
inbert mál, en samtök myndlist-
armanna eiga að gera þetta að
opinberu máli og vinna í því, en
hafa því miður ekki gert það.“
Einn þeirra íslensku myndlistar-
manna sem viðstaddir voru opn-
un Feneyjatvíæringsins í ár var
Haraldur Jónsson. Hann segist
ekki hafa búist við mikilli viðhöfn
af menntamálaráðuneytisins hálfu
við opnunina í Feneyjum, en vand-
ræðagangurinn í mörg ár hafi
tengst skipulagningu á fram-
kvæmd þátttöku Íslendinga.
„Þetta hefur verið tilrauna-
kennt, og höndum kastað til verks.
Það er fátt í föstum skorðum með
stjórn verkefnisins og enginn beint
ábyrgur ef eitthvað fer úrskeiðis.
Þannig að þetta hefur verið svo-
lítið sovésk stemmning. Listamenn
sem hafa verið sendir út hafa ým-
ist fengið stuttan fyrirvara eða
undarlega nauman styrk til að
vinna að þessari sýningu. Nefndin
sem sérhæfir sig í kynningu á ís-
lenskri myndlist erlendis stendur
þannig ekki undir nafni. Það skipt-
ir gríðarlegu máli að rækta jarð-
veginn og undirbúa hverja sýningu
með markvissu kynningarstarfi til
að gestir komi ekki að tómum kof-
unum. Sjálf sýningin segir auðvit-
að sína sögu en það er því miður
ekki nóg. Það er engin ein mann-
eskja sem tekur ábyrgð á því að
halda utan um þetta og að sjá um
að allir þræðir fléttist eðlilega
saman. Hún eða hann þyrfti að
vera mjög hæf til starfsins; mann-
eskja sem fylgist náið með nútíma-
list, og vinnur við að skipuleggja
sýningar á henni. Það yrði til mik-
illa heilla því mörg tækifæri geta
nefnilega verið fólgin í því að sýna
á Feneyjatvíæringnum.“
Mikilvægt að benda á lausnir
Sigurður Árni Sigurðsson var
fulltrúi Íslands á Feneyjatvíær-
ingnum fyrir tveimur árum. Hann
segir grein Fríðu Bjarkar um þátt-
töku Íslendinga í tvíæringnum
hafa verið mjög góða, og að hann
hafi verið sáttur við hana í stórum
dráttum. „Það er alveg ljóst að það
vantar mikið á hjá okkur að við
getum staðið jafnfætis öðrum
þjóðum þarna. En svo kemur að
því að við spyrjum okkur hvort við
höfum efni á að gera þetta, og ef
við höfum ekki efni á því, hvort
það borgi sig þá yfir höfuð fyrir
okkur að taka þátt í tvíæringnum.“
Sigurður Árni segir lýsingu Fríðu
Bjarkar á þátttöku okkar nú ekki
samkvæmt sinni reynslu frá því
fyrir tveimur árum, þótt hann
kannist vissulega við nokkra
punkta sem nefndir voru í um-
ræddri grein. „Það hefst ekkert
upp úr því að tala endalaust um að
það vanti peninga. En ef horft er á
íburðinn hjá sumum þjóðum á
Feneyjatvíæringnum, þá er hrein-
lega um bruðl að ræða. Það er
hægt að fara í þá áttina líka. En
það eru mörg smáatriði sem mætti
standa betur að, og þyrftu kannski
ekki að kosta svo mikið. Sýning-
arskálinn í Feneyjum er til dæmis
mjög erfiður. Til þess að búa til al-
mennilega sýningu þarna, þá þarf
að skipuleggja allt með mjög góð-
um fyrirvara og það þarf að gera
myndlistarmanninum kleift að
komast að minnsta kosti eina eða
tvær ferðir þangað út bara til að
átta sig á plássinu. Þetta hefur
aldrei verið gert fyrr en núna að
vísu, að Finnbogi fékk að fara eina
ferð út. Það eru ýmis svona atriði
sem þarf að athuga. En þessi
kostnaður yrði ekki mjög mikill.
Svo er það alveg spurning hvort
það mætti skoða þann möguleika
að við norrænu þjóðirnar gætum
gert eitthvað sameiginlega, eins og
að hafa sameiginlega opnun. Þá
myndum við um leið falla inn í
stærri pakka, sem yrði strax miklu
þægilegra fyrir myndlistarmann-
inn á staðnum. Það er ýmislegt
svona sem þarf að athuga og ef
þessi umræða á að fara af stað, þá
þarf að benda á þessa hluti.“
Gáttaðir á að aðstoðarmenn
skuli ekki vera á launum
„Mér fannst þetta ansi þörf
grein,“ segir Guðbjörg Lind Jóns-
dóttir. „Fólk verður steinhissa
þegar það heyrir þetta, og vegna
þess að þetta er eina sýningin af
þessu tagi sem ríkið kemur ná-
lægt, þá heldur það að það sé al-
mennilega staðið að þessu. Þess
vegna kemur fólki á óvart að þetta
skuli allt vera eins og leikmynd,
eða plat. Ég heyri það á sumum
myndlistarmönnum, að þeir eru al-
veg gáttaðir á því að þeir sem eru
að aðstoða við uppsetningu á verk-
inu skuli ekki báðir vera á fullum
launum. En við erum kannski líka
svolítið smituð af því hér heima, og
kannski myndlistarmenn umfram
aðra listamenn, að það eiga allir að
vera svo ánægðir með að fá borgað
þó ekki sé nema farið, til að kom-
ast til útlanda. En þessi sýning
vekur upp minninguna af skíðaför-
unum íslensku á vetrarólympíu-
leikarana hérna um árið, sem
frusu í rásmarkinu, að vera kom-
inn þangað sem maður gæti hugs-
að sér að tækifæri byðust, en vera
svo vanmáttugur. Væntingarnar
eru gífurlegar, en þegar á hólminn
er komið, þá er þetta svolítið eins
og í íþróttunum; hverjir eru að
fylgjast með þínu liði? Þetta er svo
lítill markaður hér heima að það er
sáralítið gagn í því fyrir lista-
mennina að fá ekki nema sömu at-
hygli úti og þegar þeir sýna í Ás-
mundarsal hérna heima. En ég
bind miklar vonir við að sýning
Finnboga eigi eftir að vekja góða
athygli og verkið eigi eftir að
standa fyrir sínu, en ég held eftir
sem áður að þátttaka Íslands í
Feneyjatvíæringnum sé ómetan-
legt tækifæri, en vannýtt.“
Ómetanlegt
tækifæri
en vannýtt
Íslenskir myndlistarmenn virðast telja að
margt megi betur fara í þátttöku þjóðar-
innar á Feneyjatvíæringnum. Í samtali við
Bergþóru Jónsdóttur gagnrýna þeir und-
irbúning og verklag við skipulagningu af
ríkisins hálfu, og það að listamenn og að-
stoðarmenn þeirra séu almennt að greiða
með sér, þótt heita eigi að þeim sé boðið að
taka þátt í sýningunni á þessum mikilvæga
vettvangi samtímalistarinnar.
Diabolus eftir Finnboga Pétursson. Þrívíð vinnuteikning af inngangi verksins sem sýnt er í Feneyjum.
begga@mbl.is