Morgunblaðið - 01.07.2001, Blaðsíða 14

LISTIR
14 SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ líður vart sú vika að ekki ber-
ist fregnir af stórgóðri frammi-
stöðu íslenskra listamanna á er-
lendri grund. Kristján Guð-
mundsson er útnefndur til
Carnegie Art-verðlaunanna 2001 og er einn
30 myndlistarmanna sem færustu sérfræð-
ingar hafa valið til að sýna verk sín á sam-
nefndri listsýningu í Kaupmannahöfn í haust.
Í fyrra hreppti Hreinn Friðfinnsson önnur
verðlaun í Carnegie Art-samkeppninni og
einnig Ars fennica-verðlaunin. Soffía Sæ-
mundsdóttir lenti í verð-
launasæti í fyrra í al-
þjóðlegri samkeppni fyrir
listmálara og tók við
verðlaunum úr hendi
Karls Bretaprins í St
James’s-höllinni í London. Lára Stef-
ánsdóttir danshöfundur vann til fyrstu verð-
launa í alþjóðlegri ballett- og danshöf-
undakeppni sem haldin var í þjóðaróperu
Finna í Helsinki 2. júní. Verðlaunabók Þor-
valdar Þorsteinssonar um Blíðfinn er að
koma út á erlendum tungumálum. Íslenskar
kvikmyndir með Engla alheimsins í far-
arbroddi sópa að sér verðlaunum á erlendum
kvikmyndahátíðum og Ingvar Sigurðsson er
verðlaunaður á alþjóðavettvangi fyrir leik
sinn. Einar Már Guðmundsson rithöfundur
hefur sópað til sín verðlaunum, bæði fyrir
skáldverkið Engla alheimsins og handritið að
samnefndri kvikmynd. Kvikmyndin Ikingút
eftir Gísla Snæ Erlingsson var valin til þátt-
töku á hinni virtu alþjóðlegu kvikmyndahátíð
í Berlín í febrúar. Hilmar Örn Hilmarsson
fékk Felix-verðlaunin fyrir tónlistina við
kvikmyndina Börn náttúrunnar. Einleikurinn
Háaloft eftir Völu Þórsdóttur vann til 1.
verðlauna á Alþjóðlegu kvennaleikhúshátíð-
inni í Tornio í Finnlandi fyrr í mánuðinum.
Guðmundur Jónsson arkitekt hlaut um ára-
mótin verðlaun í Noregi fyrir þjóðgarðs-
miðstöðina í Hardangervidda. Eyjólfur Páls-
son, húsgagnahönnuður í Epal, hlaut Dönsku
hönnunarverðlaunin í maí og tók við verð-
launum sínum úr hendi Friðriks krónprins.
Þegar litið er til tónlistarinnar kveðurvið sama tón. Fréttir af frábærriframmistöðu íslenskra tónlistar-manna á erlendri grund eru nánast
daglegt brauð. Íslenskir tónlistarmenn fá af-
bragðs viðtökur á tónleikaferðum erlendis,
og þar eru nýjustu dæmin Blásarakvintett
Reykjavíkur, Hamrahlíðarkórinn og Mót-
ettukór Hallgrímskirkju. Íslensk tónlist á
geisladiskum vekur verðskuldaða athygli;
þar má aftur nefna Blásarakvintettinn sem
fékk frábæra dóma nýverið fyrir leik sinn á
verki eftir Hafliða Hallgrímsson. Sinfóníur
Johns Speights fengu mikið lof í NNN. Kar-
ólína Eiríksdóttir er um þessar mundir í Arg-
entínu, þar sem verið er að frumflytja gít-
arkonsert eftir hana. Lesendum, sem kunna
að vera orðnir langþreyttir á þessari upptaln-
ingu, skal hlíft við að minnast á öll afrek
Bjarkar Guðmundsdóttur; en þess í stað skal
nefnd hljómsveitin Sigur Rós sem er orðin
vel þekkt í Bandaríkjunum eftir vel heppnaða
tónleikaferð þar nú í vor ásamt kvæðamann-
inum Steindóri Andersen. Nýjustu afrek ís-
lenskra tónlistarmanna á erlendri grund hafa
verið opinberuð nær vikulega frá því í vor, en
þar eru kórarnir okkar að verki. Nú síðast
var það Grundartangakórinn, sem vann til
þriðju verðlauna í norskri kórakeppni; Karla-
kórinn Fóstbræður vann til gullverðlauna í
tékklenskri kórakeppni, Gradualekór Lang-
holtskirkju vann þrenn silfurverðlaun á kóra-
hátíð í Tampere í Finnlandi í apríl, og mánuði
seinna vann annar kór úr Langholtskirkju,
Graduale Nobili, önnur verðlaun í Evr-
ópukeppni æskukóra í Kalundborg. Kór
Hafnarfjarðarkirkju hreppti silfurverðlaun í
alþjóðlegri kórakeppni sem haldin var í
Grado á Ítalíu í apríl sl. Í haust hreppti Vox
Feminae silfurverðlaun á alþjóðlegu kóra-
móti sem haldið var í Páfagarði. Ef telja ætti
upp velgengni íslenskra óperusöngvara á er-
lendri grund dygði þessi pistill ekki til, en
rétt að minna á, að við eigum fólk sem syng-
ur í virtustu og bestu óperuhúsum beggja
vegna Atlantshafsins.
Þessi langa upptalning er aðeins lítiðbrot af afrekum íslenskra lista-manna á síðustu vikum og miss-erum. Að undanförnu hefur vel-
gengni íslenskra kóra vakið sérstaka athygli,
enda virðist íslenskur kór vart taka þátt í
keppni á erlendri grund, án þess að vinna til
verðlauna. Það segir sig sjálft að standardinn
í íslenskri kórtónlist hlýtur að vera nokkuð
góður. Svona væri ekki málum komið, nema
fyrir það tvennt að hér hefur skapast hefð,
borin uppi af frábærri íslenskri kórtónlist og
því besta sem erlend músík hefur upp á að
bjóða, og því að hér á landi er unnið af alúð
og metnaði við að byggja upp kóra og góðan
söng. Flestir kórstjórar eru tónlistarkenn-
arar, og margir þeir sem iðka kórstarf hafa
reynslu af einhvers konar tónlistarnámi um
lengri eða skemmri tíma, þótt þeir hafi kosið
sér lífsstarf á öðrum vettvangi. Það má líta á
sterka stöðu íslenskrar kórmenningar sem
afurð öflugra tónlistarskóla í landinu, og
kannski er kórahefðin eitt það merkasta sem
tónlistarskólarnir hafa beint og óbeint skilað
íslensku tónlistarlífi. Í tónlistarskólunum
lærir fólk að iðka tónlist og fær tækifæri til
að njóta þeirrar einstöku reynslu að taka
þátt í tónlistarflutningi með öðrum. Sá sem
einu sinni hefur reynt þetta og haft gaman
af, er líklegri til að vilja taka þátt í tónlistar-
starfi áfram, þótt tónlistarnámi ljúki; til
dæmis með þátttöku í kórstarfi. Kammerkór-
inn Schola cantorum í Hallgrímskirkju er
þegar í röð fremstu kóra, og gæti sigrað
heiminn hvenær sem er, væri það markmið
hans. Schola cantorum er skipaður fólki, sem
flest allt hefur einhverja menntun í tónlist,
þótt aðeins fáir kórfélaga séu starfandi tón-
listarmenn. En hvesr vegna allt þetta mont?
Jú, á sama tíma og vegsemd íslenskra tónlist-
armanna og tónlistarmenningar rís hvað
hæst virðast stoðir þessarar sömu menningar
farnar að fúna.
Áundanförnum vikum og mánuðumhafa birst í Morgunblaðinu greinareftir tónlistarfólk, þar sem það lýs-ir áhyggjum sínum af fagmálum
tónlistarfólks og framgangi samningsmála
tónlistarkennara. Kjör tónlistarkennara hafa
verið máluð sterkum litum og orð eins og
„niðurlæging“ og „eyðilegging starfsstéttar“
hafa verið sett á blað til að lýsa bágum kjör-
um tónlistarfólks og jafnvel fullyrt að núver-
andi staða í kjaramálum tónlistarmanna
„geri fátt annað en að grafa undan íslensku
tónlistarlífi“. Nýlega samdi Starfsmanna-
félag Sinfóníuhljómsveitar Íslands um kaup
og kjör, eftir að fyrri samningur hafði þó áð-
ur verið felldur. Tónlistarkennarar rifja
gjarnan upp að fyrir nokkrum árum hafi kjör
þeirra haldist í hendur við kjör framhalds-
skólakennara, en staðan í dag er sú, að kjör
þeirra eru talsvert lakari en kjör almennra
kennara. Víst er að tónlistarfólki eins og öðr-
um listamönnum hefur þótt erfitt að berjast
fyrir kjörum sínum, og ein ástæða þess kann
að vera sú, að tónlistarfólk er hrætt við að
verðleggja sig að verðleikum og gera kröfur
til vinnuveitenda sinna. Þess vegna finnst
þeim það sjálfsagt æ ofan í æ að gefa vinnu
sína við sérstök tækifæri og þegar mikið ligg-
ur við. Það verða tónlistarmenn að eiga við
sjálfa sig og enga aðra. Sú skoðun virðist
vera bráðlifandi, og þótt ótrúlegt megi virð-
ast – ekki síst meðal listamannanna sjálfra,
að þeirra yrði ekki saknað, þótt þeir hyrfu til
annarra starfa. Það yrði enginn vandi að lifa
án listar.
En hvers virði er listin? – ekki barasem andlegt fóður þeirra semnjóta og viðurværi þeirra semhana iðka – hvers virði er hún í
beinhörðum krónum og aurum?
Á opnum fundi sem Félag tónlistarskóla-
kennara og Félag íslenskra hljómlistar-
manna stóðu að nýverið í Ráðhúsi Reykjavík-
ur, komu fram ýmiss konar upplýsingar sem
virtust koma tónlistarmönnum verulega á
óvart. Framsöguerindi á fundinum fluttu
prófessorarnir Ágúst Einarsson og Þórólfur
Þórlindsson. Ágúst Einarsson fjallaði um
rannsókn sína á umfangi menningar í hag-
kerfinu. Þar kom margt fróðlegt fram um
mikilvægi menningar sem skapandi, miðlandi
afls í hinu nýja hagkerfi, og þá ekki síst sem
arðbærrar og atvinnuskapandi atvinnugrein-
ar, sem stenst að fullu samanburðinn við aðr-
ar atvinnugreinar í hagkerfinu. Í máli Ágústs
kom fram að menning skilar meiru til sam-
félagsins í beinhörðum peningum en hún
kostar, og þá eru þó ótalin þau verðmæti sem
birtast í hinu óáþreifanlega: mannauði og
frjóum jarðvegi sköpunar. Tekjur ríkisins af
menningu nema rúmum 2% af lands-
framleiðslunni að sögn Ágústs, og þar er ver-
ið að tala um hvorki meira né minna en um
15 milljarða króna, sem er svipað og hefð-
bundinn landbúnaður skilar, meira en öll
veitinga- og hótelstarfsemi í landinu skilar,
talsvert meira en saltfiskvinnsla skilar og viti
menn – hlutdeild menningarinnar í verð-
mætasköpun þjóðarinnar er mun meiri en
samanlagt framlag stóriðjuverksmiðjannna í
ál- og kísiljárnframleiðslu.
Íerindi sínu talaði Þórólfur Þórlindssonum gildi tónlistar í nútímaþjóðfélagi ogtók upp þráðinn þar sem Ágúst skildivið hann og ræddi meðal annars um
verðmæti mannauðs í þekkingarþjóðfélagi;
þ.e. mikilvægi menntunar, nýsköpunar, frum-
kvæðis, hæfni og leikni í nútímaþjóðfélagi.
Menning og hugmyndir ráða hagþróun, sagði
Þórólfur, og samfélagið þarf að skila af sér
hæfu, sjálfstæðu, öguðu og djörfu fólki sem
er fært um að stuðla að nýsköpun. Hann
sagði frá rannsóknum þar sem áhrif tónlist-
arkennslu hefðu mælst jákvæð á skólabörn;
þ.e. aukið færni þeirra og sjálfstraust, og
kennt þeim ýmislegt um árangur, vinnu,
skipulag og sjálfsaga, allt þjóðfélagslega
verðmæta eiginleika einstaklingsins. Hann
nefndi einnig rannsóknir um áhrif tónlistar-
náms til forvarnar gegn áfengis- og vímu-
efnaneyslu unglinga, og staðfesti að tónlist-
arnám skili þeim börnum mestu í forvörnum
sem í stærsta áhættuhópnum eru varðandi
neyslu vímuefna. Nú má ekki gleyma því, að
eins og fram hefur komið hefur menningin
gildi í sjálfu sér, og hennar vegna er það
kjarni málsins. Allt annað er viðbótarárangur
eða gróði, sem leggst ofan á þann hagnað
sem samfélagið nýtur af menningunni. Í ljósi
alls þessa hlýtur það að vekja spurningar um
það hvers vegna ekki er betur búið að stoðum
þessa kerfis en raun ber vitni. Það fjármagn
sem lagt er til menningarmála á Íslandi kem-
ur að meirihluta frá sveitarfélögunum, en
þau reka einmitt tónlistarskólana, sem hýsa
þá kennara sem berjast nú fyrir bættum
kjörum. Í stað þess að draga ávallt seiminn,
þegar kemur að fjárveitingum til menningar
og lista ættu sveitarfélögin og ríkið einmitt
að sjá hag sínum enn betur borgið með efld-
um stuðningi við menningarlífið. Þannig væri
því unga fólki sem leggur stund á listnám
sannur sómi sýndur og um leið væri jörðin
plægð fyrir enn vaxandi afrekaskrá íslenskra
listamanna. Það skilar arði.
Er menningin meira
virði en sauðkindin?
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Tónlistarmenn þinga í Ráðhúsinu. Björn Th. Árnason, formaður Félags íslenskra hljómlistarmanna, Sigrún Grendal, formaður Félags tónlistarskóla-
kennara, og prófessorarnir Þórólfur Þórlindsson og Ágúst Einarsson.
AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is