Morgunblaðið - 01.07.2001, Side 12

ERLENT
12 SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„ÉG veit að hvert sem þeir fara bíður þeirra
einhver einhvers staðar,“ sagði Denise Fer-
gus, móðir James Bulger, í viðtali við eitt síð-
degisblaðanna eftir að úrskurðað var að tveir
átján ára drengir, Robert Thompson og John
Venables yrðu látnir lausir úr fangelsi. Þann
12. febrúar 1993, þegar þeir voru á tíunda
ári, tóku þeir tveggja ára snáða, James Bulg-
er, þar sem hann stóð fyrir utan kjötbúð í
verslanamiðstöð í Liverpool, leiddu hann á
afvikinn stað rúma þrjá kílómetra í burtu og
drápu.
„Frjálsir. En fyrir hvaða framtíð?“ spyr
Guardian og talar fyrir hönd margra. Undir
fyrirsögninni eru myndir af drengjunum,
teknar 18. og 20. febrúar 1993. Á skólamynd
hefðu þetta verið sætir, litlir strákar en í
ramma lögreglumyndar er samhengið óskilj-
anlegt.
Á sínum tíma urðu strákarnir tveir skot-
spónar svo gífurlegrar hatursherferðar að
hún hafði áhrif á dómstólinn sem dæmdi þá í
lífstíðarfangelsi, þar sem þeir þyrftu að dúsa
í að minnsta kosti átta ár. Því var síðar
breytt í tíu ár og að lokum í fimmtán ár. Mál
tvímenninganna fór fyrir Mannréttindadóm-
stólinn í Strassborg sem ályktaði 1999 að
málsmeðferðin bryti gegn evrópska mann-
réttindasáttmálanum. Ein af ástæðunum fyr-
ir því að drengjunum verður nú sleppt úr
sérdeild fyrir unga afbrotamenn er að þegar
þeir verða nítján ára nú í sumar biði þeirra
líf í alvöru fangelsi sem óttast er að myndi
ónýta þá meðferð sem þeir hafa fengið og á
að búa þá undir sjálfstætt líf.
Lífið sem tekur við líkist þó ekkert venju-
legu lífi. Þeir fá ný nöfn og þeim fylgir nýtt
líf með nýrri ævisögu og þeir mega aldrei
nefna hverjir þeir raunverulega eru. Þeir
verða líka undir nákvæmu eftirliti, bæði til
að hindra hugsanleg brot en ekki síður til að
hindra að þeim verði gert mein. En andstætt
móður Bulgers, sem kyndir undir hatri, hvet-
ur faðir hans til yfirvegunar.
Þyngra en tárum taki
Það er erfitt að halda aftur af tárunum
þegar saga Thompsons og Venables er hug-
leidd. Pabbi Thompsons var ofbeldishneigður
og flutti að heiman þegar strákurinn var sex
ára. Anne, mamma hans, var drykkjusjúk-
lingur.
Thompson á þrjá yngri bræður og einn
sem er eldri. Thompson var sá ákveðnari og
Venables hélt því fram að hann hefði átt hug-
myndina að því að drepa Bulger, þótt Vena-
bles ætti hugmyndina að því að þeir tækju
hann með sér. Þegar morðið var framið bjó
Neil, faðir Venables, ekki heima en foreldr-
arnir hafa síðan tekið saman.
Bæði Susan, mamma Venables, og Anne,
sem hætti að drekka um leið og uppvíst varð
um morðið, hafa staðið eins og klettar við
hlið sona sinna.
Pabbi Venables hefur ekki haft samband
við son sinn eftir að hann var handtekinn.
Hann brotnaði niður á fyrsta degi réttarhald-
anna. Susan, Neil og Anne hafa öll tekið sér
ný nöfn og flutt í nágrenni við samastað
strákanna og verið hluti af daglegu lífi þeirra
eftir því sem hægt var.
Ný nöfn voru nauðsynleg því viðbrögðin
voru strax óskaplega sterk. Nöfn strákanna
voru ekki birt strax og réttarhöldin hafin
með því að tala um Thompson sem barn A og
Venables sem barn B. Þegar nafnleyndinni
var hnekkt máttu fjölskyldurnar þola aðsúg
öskrandi múgs sem hrækti á þær á götum
úti.
Er rétt að draga börn fyrir dóm?
Hegðun drengjanna fyrir dómi var ólík og
ferill þeirra í fangelsinu hefur verið ólíkur.
Thompson var kallaður sá kaldi, grét aldrei
en horfði framan í þá sem horfðu á hann.
Hann játaði ekki á sig verknaðinn fyrr en
1999 þótt blóð hefði verið á skónum hans og
játning Venables lægi fyrir.Thompson virtist
slyngur, vel gefinn og ógnvekjandi, hafði
aldrei verið ofbeldishneigður en undir hörðu
yfirborðinu var hann aumur og meyr að sögn
þeirra er áttu við hann.
Venables grét og grét við réttarhöldin, var
skelfingu lostinn yfir fólkinu sem horfði á
hann og óskaplega skekinn yfir myndbirt-
ingu fjölmiðla af þeim. Af málsgögnum kem-
ur í ljós að hvorugur þeirra skildi nokkuð af
því sem fram fór í réttarsalnum en þjáðust
við að heyra spilaðar upptökur frá lokuðum
yfirheyrslum þar sem þeir grétu ákaft.
Fyrir þá báða voru réttarhöldin viðbót-
aráfall sem þeir komast líklega seint yfir.
Eitt af því sem hefur verið rætt í sam-
bandi við réttarhöldin er að strákarnir
skyldu vera leiddir fyrir dóm en ekki með-
höndlaðir sem börn utan réttarsalarins eins
og tíðkast í flestum öðrum Evrópulöndum.
Röksemdin er meðal annars sú að það geti
hvorki verið rétt né þjónað nokkrum tilgangi
að draga börn í gegnum ferli sem þau skilji
hvorki upp né niður í og skilji eftir andleg
mein.
Nýtt líf skapað á skrifborðinu
Í Bretlandi eru 28 sérdeildir með pláss
fyrir 300 unglinga undir nítján ára aldri sem
brotið hafa alvarlega af sér. Strákarnir tveir
hafa verið sinn á hvorri deildinni og aldrei
hittst eftir að þeir voru leiddir út úr rétt-
arsalnum, dæmdir drengir. Á þessum deild-
um er mikil vinna lögð í að kenna krökk-
unum og þeim veitt meðferð enda eru þau oft
illa farin sálrænt.
Deildirnar eru lokaðar en innan dyra eru
ekki rimlar og allar dyr opnar. Meðferðin
byggist á því að kenna þeim jákvæða hegðun
sem þeim er svo umbunað fyrir með betri að-
búnaði, til dæmis herbergi búnu sjónvarpi og
bókum eða gæludýrum. Meðferðin er miðuð
við það að undirbúa þá undir sjálfstætt líf.
Vitað er að Venables hefur staðið sig vel í
námi og tekið góð próf, þótt hann virtist í
fyrstu eiga erfitt með nám. Hann hefur líka
sýnt hæfileika í hönnun og listum, saumað
brúðarkjól og gert veggteppi. Thompson hef-
ur ekki tekið nein próf en getað tekið á gerð-
um sínum.
Þeir fara út með ný nöfn og nýja lífssögu
þar sem atvikið í verslanamiðstöðinni í febrú-
ar 1993 og eftirköst þess hefur verið þurrkað
út. Aðgerðin, sem felur í sér að búa til nýtt
líf, yfirgengur það sem flestir geta ímynda
sér. Auk nýrra nafna hefur þurft að búa til
sögu í opinbera kerfinu. Undanfarna mánuði
hafa strákarnir verið kallaðir nýju nöfnunum
og þeim kennd nýja ævisagan, sem felur ekki
aðeins í sér nýja fæðingarstaði, nýja skóla og
annað slíkt, heldur öll litlu smáatriðin sem
fylla út í lífsmynd hvers og eins.
Til undirbúnings fyrir nýtt líf hafa þeir
verið á ferðinni hér og þar með umsjón-
arfólki sínu, farið í verslanir, bíó og leikhús
til að venjast lífinu sem við hin lítum á sem
sjálfsagðan hlut. Þeir hverfa því út í lífið með
þetta veganesti en hvort nokkuð getur und-
irbúið þá undir það sem koma skal er annað
mál.
Það er vitað að fyrir alla sem hafa verið í
fangelsi eru viðbrigðin við óheft líf mikil.
Fyrir þá sem eru dæmdir til að skipta um líf
er byrðin meiri heldur en hægt er að ímynda
sér. Þeir mega engum segja sína fyrri sögu,
heldur ekki kærustum eða eiginkonum.
Leyndarmálinu um fyrra líf deila þeir aðeins
með fjölskyldu sinni og þeim aðilum innan
dómskerfisins sem hafa samið sögu þeirra.
Þessi lausn er ávísun á nýtt líf en hún er líka
ávísun á einangrun frá öllum þeim sem þeir
eiga eftir að kynnast síðar meir í lífinu og um
leið ævilangt álag.
Er hægt að verjast fjölmiðlunum?
Fyrstu tvö árin verður eftirlitið sérlega
mikið. Ef þeir verða uppvísir að afbroti verða
þeir umsvifalaust settir í fangelsi, þaðan sem
þeir munu vart eiga afturkvæmt. Það er
einnig fylgst með hegðun þeirra og tekið í
taumana ef þeir fara til dæmis að drekka
mikið. Og svo er það auðvitað sú hótun sem
vofir yfir þeim að það komist upp hvar þeir
séu.
Þeim er bannað að umgangast hvor annan,
bannað að nálgast fjölskyldu Bulgers og
bannað að koma til Liverpool. Fjölmiðlum er
bannað að birta upplýsingar um samastað
þeirra, myndir eða annað er gæti afhjúpað
þá. En bannið nær tæplega til Netsins og
heldur ekki til birtingar erlendis.
Spurningin sem allir spyrja er hvort það
takist að halda nýju lífi strákanna leyndu
fyrir fjölmiðlablóðhundum. Allur fréttaflutn-
ingurinn af úrskurðinum og viðbrögð fjöl-
miðla við honum sýna enn einu sinni þann
mikla mun sem er á morgunblöðunum annars
vegar og síðdegisblöðunum hins vegar, sem
óspart hafa talað um hatrið á strákunum
tveimur.
Þetta andrúmsloft haturs er bæði óhugn-
anlegt og sem betur fer sjaldgæft.
Ástæðan er vísast ungur aldur þeirra en
það gæti líka haft sín áhrif hvað móður Bulg-
ers verður tíðrætt um hatur. Þau hjónin
skildu og hún býr nú með nýjum manni og
þremur börnum sínum. Ýmsir telja líka að
réttarhöldin hafi kynt undir þessu óhugn-
anlega andrúmslofti sem er svo gjörólíkt því
sem varð í Noregi fyrir nokkrum árum er
barn myrti barn. Það var ekki dregið fyrir
dóm heldur málið meðhöndlað í kyrrþey.
Mesta hættan á afhjúpun kemur frá fjöl-
miðlunum sem hafa fé til að leggja í leit að
strákunum. Blað í Manchester hélt því fram
að það hefði í fórum sínum nýlega mynd af
Venables sem tekin hefði verið á eftirlits-
myndavél þegar hann var á ferð undir eft-
irliti. Einhverjir hafa hugleitt að taka barna-
myndirnar af þeim og láta tölvu gera þær
eins og þeir gætu litið út nú.
Þótt mál drengjanna sé einstakt eru þeir
ekki þeir fyrstu sem fá nýtt líf eftir glæp.
Mary Bell, sem myrti tvö börn á sjöunda
áratugnum, var sleppt úr fangelsi og hvarf í
mannhafið þótt hún væri áfram undir eft-
irliti. En 1997, um tuttugu árum eftir að hún
hvarf, birti eitt síðdegisblaðanna frásögn af
nýju lífi hennar. Fræðilega séð væri hugs-
anlegt að piltarnir flyttu til útlanda en um
það eru engin dæmi. Þá væri líka eftirlit með
hegðun þeirra miklu erfiðara.
Dæmið sýnir að drengirnir tveir og þeirra
nánustu eiga aldrei eftir að geta verið örugg-
ir um að saga þeirra komist ekki upp. Ein-
hvers staðar í Bretlandi eru tveir átján ára
feitlagnir strákar sem eru um það bil að
hefja líf sem fáa getur órað fyrir hvernig
verður.
Líf í skugga
stöðugs ótta
Tveir enskir átján ára strákar, sem myrtu tveggja ára
strák fyrir átta árum, eru um það bil að hefja nýtt líf.
Sigrún Davíðsdóttir segir marga velta því fyrir sér
hvernig það verði að lifa með fjölmiðlablóðhunda á hæl-
unum og vitundina um verknaðinn.
AP
Robert Thompson.
AP
John Venables.
sd@uti.is
BILL Clinton, fyrrverandi forseti Bandaríkj-
anna, hefur nú loksins tjáð sig um ástandið í
Miðausturlöndum og vonbrigðin með að fá
ekki Ísraela og Palestínumenn til að undirrita
friðarsamning í Camp David fyrir tæpu ári.
Beinist gremja hans fyrst og fremst að einum
manni: Yasser Arafat. Var skýrt frá þessu í
netútgáfu bandaríska tímaritsins Newsweek.
Clinton var nýlega gestur í dálítilli veislu,
sem Richard Holbrooke, fyrrverandi sendi-
herra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðun-
um, og kona hans, rithöfundurinn Kati Mar-
ton, efndu til og sagði hann þá, að Arafat hefði
hringt og óskað honum velfarnaðar þremur
dögum áður en hann hvarf úr forsetastóli.
„Þú ert merkismaður,“ sagði Arafat við
Clinton, sem svaraði að bragði: „Nei, aldeilis
ekki. Ég er gjörsamlega misheppnaður og það
er þér að kenna.“
Vatn á myllu Sharons
Clinton kvaðst hafa sagt Arafat, að með því
að hafna besta friðarsamningi, sem honum
myndi nokkurn tíma bjóðast, þeim, sem Ehud
Barak, forsætisráðherra Ísraels, samþykkti
fyrir áeggjan Clintons, væri hann aðeins að
tryggja kjör harðlínumannsins Ariels Sharons
sem forsætisráðherra Ísraels.
Það gekk líka eftir 6. febrúar sl. og síðan
hefur Sharon stöðugt verið að þrengja að Pal-
estínumönnum þrátt fyrir vopnahléið, sem
George Tenet, yfirmanni bandarísku leyni-
þjónustunnar, CIA, tókst að semja um.
Clinton, sem hefur yfirleitt ekki léð máls á
neinum viðtölum eftir að hann lét af embætti,
naut óskiptrar athygli í veislunni er hann sagði
frá því, sem gerðist á bak við tjöldin í Camp
David. Kom það flestum á óvart er hann sagði,
að hann hefði í raun ekki búist við að ná fram
samningi milli Ísraela og Palestínumanna.
Þessi mál og ástandið í Miðausturlöndum eru
honum hins vegar mjög ofarlega í huga.
Strandaði á flóttafólkinu
Clinton lýsti Arafat sem öldnum leiðtoga,
sem hefði nautn af því að vera í hlutverki fórn-
arlambsins og virtist ófær um að semja frið.
„Hann tók aðeins fimm skref þegar tíu þurfti
til,“ sagði Clinton, sem kvaðst þó bjartsýnn á
ungu leiðtogaefnin meðal Palestínumanna.
Clinton upplýsti einnig, að það, sem hefði
gert út um Camp David-viðræðurnar, hefði
ekki verið skipting Jerúsalems milli Ísraela og
Palestínumanna eins og almennt hefur verið
talið, heldur sú krafa Palestínumanna, að pal-
estínsku flóttamennirnir fengju að snúa aftur
til Ísraels. Sagði hann, að viðræðurnar um
Jerúsalem hefðu að lokum aðeins snúist um
orðalag á yfirlýsingu um það hverjir réðu til-
teknum hlutum Grátmúrsins. Arafat hefði
hins vegar haldið áfram að krefjast þess, að
stórir hópar flóttamanna, aðallega úr stríð-
unum 1948 og 1967, fengju að snúa aftur.
Sagði Clinton, að öllum hefði verið ljóst, að
Ísraelar hefðu aldrei getað fallist á allan þann
fjölda.
Clinton segist einu sinni hafa mótmælt Ara-
fat en það var þegar hann fór að draga í efa, að
leifar gamla musterisins í Jerúsalem væru
undir Al Aqsa-moskunni. Þetta var mikilvægt
atriði vegna þess, að Grátmúrinn, leifar must-
erismúrsins, er helgasti staður gyðingdómsins
og Ísraelar ætla sér að hafa yfirráð yfir hon-
um. Yfirstandandi uppreisn Palestínumanna
hófst er Ariel Sharon heimsótti musterishæð-
ina í september sl. haust.
Clinton, fyrrverandi Bandaríkjaforseti, um viðræður Ísraela og Palestínumanna í Camp David
Kennir Arafat
um hvernig fór