Morgunblaðið - 01.07.2001, Blaðsíða 11

greitt er má nefna að einn veiðidagur
á Flæmska hattinum kostar 2.500
kroonur, um 13.000 ísl. kr. veiðileyfi
fyrir eitt tonn af þorski í Eystrasalti
kostar 500 kroonur, um 2.500 ísl. kr.
Veiðileyfi fyrir eitt tonn af síld eða
brislingi í Eystrasalti kosti 40 kroon-
ur, eða um 220 ísl. kr.
Mühlbaum segir verðið ráðast mik-
ið af ástandi stofnanna, sé veiði slök,
vilji enginn taka áhættu en þar sem
veiði er þokkaleg eða góð margfaldast
verðið þar sem margir eru um hituna.
Leyfilegt er að selja kvóta og sögu-
legan rétt til veiða en kaupandinn
verður að uppfylla sömu skilyrði og
þeir sem taka þátt í uppboðum. Þá
eru dæmi um að fyrirtæki leigi skip
og báta til að veiða upp í kvóta sinn
enda er hann bundinn fyrirtækjum
og einstaklingum.
Alls greiddu útgerðar- og sjómenn
8,6 milljónir kroona, rúmar 40 millj-
ónir ísl. kr., í uppboðsgjöld. Mühl-
baum segir allt féð renna í sjóð sem
styrki umhverfisverkefni í sjávarút-
vegi. Sótt er um styrki úr sjóðnum en
nú þegar liggur fyrir loforð að hluti
sjóðsins verði notaður til að styrkja
sjómenn til kaupa á leitarbúnaði fyrir
síld í skip.
Mikil bót
Mat Mühlbaum og Vetemaa er að
þrátt fyrir ýmsa galla, sé kerfið mikil
bót frá því sem var þar sem það ýti
undir réttláta skiptingu.
Vetemaa telur helstu kosti upp-
boðskerfisins þá að það skili ríkinu
háum fjárhæðum og að raunvirði
aflans komi fram, sem kunni að hafa
áhrif á verð á kvóta sem byggðir eru á
veiðireynslu. Hann segir hins vegar
að kvótakerfið hafi ljóslega neikvæð
áhrif á byggðastefnu, það komi illa
niður á einstökum strandhéruðum.
Þá bendi ýmislegt til þess að einkum
nýliðar gangi harðar fram við veið-
arnar en leyfilegt sé en erfitt sé að
herða eftirlit með veiðunum frá því
sem nú er.
„Ég tel að þetta kerfi sé gott,“ segir
Mühlbaum. „Það verður vonandi til
þess að sjómenn fara að hugsa sinn
gang og gera áætlanir fram í tímann.
Þeir hafa ekki þurft þess hingað til,
heldur hafa þeir getað stundað meira
og minna óheftar veiðar. En það
gengur ekki lengur.“
á sjávarútveginn
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2001 11
 Alls voru um 2.500 sjómenn í
Eistlandi árið 2000.
1.500 stunda strandveiðar.
500 starfa á togurum.
450 stunda vatnaveiðar.
Yfirvöld áætla að sjómönnum
verði að fækka um helming, eigi
þeir að geta haft lífsviðurværi
sitt af veiðunum.
Hagnaður af fiskveiðum Eist-
lendinga árið 1999 var áætlaður
um 560 milljónir kroona, eða um
2,7 milljarðar ísl. kr. Þar af feng-
ust um 70% í úthafsveiðum.
Togarafloti Eistlendinga er um
200 skip. Þar af eru um áttatíu
13-18 metrar, hundrað og tíu 25-
27 metrar og tíu yfir 30 metrar.
Ýmsar upplýsingar
VAINO Ruul sem rekur útgerð-
arfyrirtækið Permare, er nokkuð
sáttur við uppboðskerfi á kvótum,
sem hann segir lýðræðislegt. Ruul
er reyndar þeirrar skoðunar að
kerfið beri vott um hentistefnu en
segir það ekki koma sínu fyr-
irtæki eða öðrum reyndum fyr-
irtækjum illa.
Permare stundar eingöngu út-
hafsveiðar, lét af síldveiðum í
Eystrasalti fyrir nokkrum árum
og stundar nú eingöngu rækju-
veiðar á Flæmska hattinum í sam-
vinnu við tvö íslensk fyrirtæki,
Háanes og Skagstrending, sem
fyrirtækið leigir m.a. skip af til
veiðanna.
Ruul segist hafa boðið í og
fengið 60 veiðidaga á Flæmska
hattinum sem eigi, ef vel gangi,
að skila honum um 10 tonnum á
dag. Verðið breyttist nær ekkert
frá upphafsverðinu og segir Ruul
ástæðuna fremur slaka veiði og
lágt verð fyrir rækju að und-
anförnu sem hafi orðið til þess að
útgerðarmennirnir hafi ekki vilj-
að taka áhættu á uppboðinu.
Hann segist ekki ósáttur við
uppboð á 10% kvóta, segir það
lýðræðislegt og gefa nýliðum kost
á að reyna sig, hafi þeir bolmagn
til og góðan banka á bak við sig.
Sú sé hins vegar ekki alltaf raun-
in. Ruul telur hins vegar að ekki
sé þörf á að bjóða upp stærri
hluta kvótans. „Ég vildi auðvitað
helst vera laus við uppboðin en ég
fellst á röksemdina fyrir þeim.“
Uppboðin
lýðræðisleg
UMHVERFISRÁÐHERRANN
Heiki Kranich fer með sjáv-
arútvegsmál. Hann gaf ekki kost
á viðtali en bauðst til að svara
skriflega nokkrum spurningum.
Hvers vegna var ákveðið að
fara jafn óhefðbundna leið og að
bjóða upp kvóta í stað þess að
nota hefðbundnara kerfi?
„Frá því að Eistland öðlaðist
sjálfstæði hefur það verið stefna
stjórnvalda að hvetja til sam-
keppni á öllum sviðum viðskipta-
lífsins og að koma í veg fyrir lok-
uð kerfi. Fram til nóvember 2000
var ekkert skýrt kerfi til um
skiptingu kvóta á milli fyr-
irtækja. Það var mjög mikilvægt
að koma slíku kerfi á til að koma
í veg fyrir deilur um skipt-
inguna.“
Var sú ákvörðun að bjóða að-
eins upp 10% tekin til að koma til
móts við andstæðinga kerfisins?
„Talið var nauðsynlegt að taka
tillit til hagsmuna þeirra fyr-
irtækja sem hafa þegar fjárfest í
sjávarútvegi. Með því að gefa svo
fleiri kost á því að taka þátt í
þessari atvinnugrein er framtíð
hennar tryggari.“
Mikil óánægja er á meðal sjó-
manna, fiskiframleiðenda og út-
gerðarmanna með uppboðskerfið
sem þeir segja m.a. verða til þess
að kvótar endi í höndum fárra,
stórra aðila. Einnig að verðið
rjúki upp úr öllu valdi og sé
hærra en það verð sem þeir fái
fyrir fiskinn. Hverju svarar þú
þessari gagnrýni?
„Ljóst er að skipin og fyr-
irtækin eru of mörg ef hafður er
í huga sá kvóti sem er til skipt-
anna. Þau fyrirtæki sem geta
komist af þegar hertar reglur um
hreinlæti, vinnuöryggi og annað
taka gildi, munu styrkja stöðu
sína. Nauðsynlegt er að skapa
góðar aðstæður fyrir fyrirtæki
sem eru samkeppnishæf og líf-
vænleg. Einnig að koma til að-
stoðar þeim fyrirtækjum sem
hætta starfsemi svo að þau geti
komið veiðiréttindum sínum til
annarra fyrirtækja. Óttinn við að
verðið fari yfir markaðsverð er
ekki á rökum reistur því fyr-
irtæki fjárfesta ekki í því sem
gefur ekkert af sér.“
Fjölmargar breytingar hafa
verið gerðar í reglum um sjávar-
útveg á síðustu árum og sumir
telja að þeim sé ekki lokið. Hefur
þú uppi áætlanir um að endur-
skoða kvótakerfið, breyta því eða
afnema?
„Mikilvægt er að halda áfram
að betrumbæta veiðilöggjöfina
með tilliti til alþjóðlegra krafna
um umhverfisvernd og aðgerða
til að tryggja betra eftirlit, svo
og að farið sé að alþjóðlegum
reglum um nýtingu auðlindanna.
Til að tryggja stöðugleika í
greininni er ekki rétt að breyta
kvótakerfinu, það er einn lyk-
ilþátturinn í áætlanagerð útvegs-
fyrirtækja. Það er nú einu sinni
svo að þegar eitthvað er til skipt-
anna eru alltaf einhverjir
óánægðir.“
Alltaf einhverj-
ir óánægðir
ískar veiðar í nokkur ár og vinsa
þannig úr. Eða að taka upp hert
eftirlitskerfi með sjómönnum.
„Það er ekkert launungarmál að
fjölmargir sjómenn stunda svindl
með kvóta og löndun. Verði eft-
irlitið hert verulega, og þeir sem
staðnir verða að misferli sviptir
veiðileyfi, mun fækka nægilega í
atvinnugreininni, segir Orgussar.
Það eigi ekki síst við menn sem
fengu leyfi fyrir nokkrum árum
til að stunda veiðar til eigin
neyslu en hafi reynst selja fisk í
stórum stíl.
Hann er, eins og komið hefur
fram, lítill aðdáandi kvótakerfis
en segir að verði slíkt kerfi að
gilda, væri réttara að Sjómanna-
sambandið úthlutaði kvótum.
Þegar hann er spurður hvað
hann myndi hafa í huga við slíka
úthlutun verður hins vegar fátt
um svör.
Íhuga
málsókn
Orgussar hefur ítrekað látið
álit sitt í ljósi við stjórnvöld en
sakar umhverfismálaráðherra,
sem lagði tillöguna
upphaflega fram, um
að koma sér hjá því að
svara. Orgussar segir
kerfið opna leið fyrir
byrjendur og draga þar
með enn frekar úr
möguleikum þeirra sem
fyrir eru.
Það geri einkum
smábátasjómönnum og
litlum útgerðum erfitt
fyrir þar sem svo stórir
hlutar séu boðnir upp;
að lágmarki 10 tonn og
í mesta lagi 300 tonn.
Stærstu fyrirtækin hafi hins veg-
ar getu til að taka þátt í öllum
gerðum útboða og kvótarnir safn-
ist á æ færri hendur. Slíkt vinni
gegn byggðastefnu, þar sem
færri fyrirtæki þýði að vinnslan í
landi verði á æ færri stöðum,
leggist hreinlega af í mörgum
smærri bæjum.
Noormagi sér fram á að kerfið
skapi alvarleg vandamál hjá út-
gerðarmönnum og fiskverk-
endum, sem verði að leggja út í
miklar fjárfestingar til að end-
urnýja úr sér genginn
flota og vinnsluhús.
Hækki verðið eins mik-
ið og það hafi gert í
upphafi, sé þeim gert
ómögulegt að leggja
nokkuð til hliðar til
slíks. Þá bjóði hærra
fiskverð þeirri hættu
heim að fiskurinn sé
seldur beint til er-
lendra vinnslustöðva,
t.d. í Rússlandi og Úkr-
aínu, þar sem eist-
neskar stöðvar séu ekki
alltaf samkeppn-
ishæfar. Það verði til þess að þær
kaupi fisk frá Svíþjóð og Finn-
landi sem sé á hærra verði en sá
eistneski. Þessar hræringar hafa
þó ekki orðið til þess að margir
fiskframleiðendur hyggi á útgerð
til að tryggja sér afla, segir
Noormagi.
Í vatnaveiðunum þar sem ein-
staklingar hafa getu til að bjóða í
kvóta, t.d. ál, hefur samkeppnin
reynst gríðarleg, segir Orgussar
en verðið fyrir kvóta á áli allt að
áttatíufaldaðist. „Sjómennirnir
eru hræddir um að missa lífsvið-
urværi sitt og greiddu í mörgum
tilfellum meira fyrir kvótann en
þeir fá fyrir fiskinn, líklega um
1,5 falt verðmæti hans. En óttinn
er mikill og sjómennirnir vona að
verðið muni lækka. Gerist það
ekki, er voðinn vís.
Verðið sem fæst fyrir fisk í
Eistlandi er lágt, það hrundi í
kjölfar rússnesku efnahagskrepp-
unni enda er markaðurinn þar af-
ar mikilvægur fyrir Eista. Þrátt
fyrir að verðið hafi farið upp,
hefur það enn ekki náð því sem
var fyrir hrunið. Þá hefur olíu-
verð hækkað sem gerir sjó- og
útgerðarmönnum erfitt fyrir þar
sem þeir byggðu boð sín á lægra
olíuverði en nú er.
Orgussar telur fleiri rök fram
gegn kvótakerfinu, t.d. í veiðum
sem áætlaðar eru á net. Í þeim
tilfellum er ekki hægt að skil-
greina lítinn hluta aflans og því
hefur raunin oftar en ekki orðið
sú að sjómenn hafa misst 50%
réttinda byggðum á veiðireynslu
á uppboð. Til umræðu er meðal
sjómanna að fara í mál við ríkið
vegna þessa en þeir hafa ekki
enn tekið ákvörðun um það. Smá-
bátasjómenn eru ósáttir við að
eitt og sama kerfið gildi um allar
veiðar, og telja að taka ætti tillit
til mismunandi þarfa.
Hvert
rennur féð?
Allir viðmælendur Morgun-
blaðsins í sjávarútvegsgeiranum
létu í ljósi efasemdir um hvert féð
rynni sem fengist fyrir uppboðin.
Gekk Noormagi svo langt að
segja röksemd ráðherra að opna
eigi kerfið fyrir byrjendum „bara
bull.“ Hin raunverulega ástæða sé
að skriffinnar hafi séð sér færi á
að komast yfir meira fé, því sá
eini sem hagnist í kerfinu sé hið
opinbera.
Orgussar tekur undir þetta.
„Það ætti að nota féð til að end-
urnýja hafnir og skip en ég veit
ekki til þess að neitt renni aftur
til sjávarútvegsins. Lítill hluti fer
í umhverfissjóð en hlutverk hans
er óljóst og afgangurinn í rík-
ishítina.
Toivo
Orgussar