Morgunblaðið - 27.07.2001, Síða 30

30 FÖSTUDAGUR 27. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VERÐBRÉFAÞING OG
ÍSLANDSSÍMI
Þau vandkvæði, sem komið hafaupp vegna skráningar hlutabréfaÍslandssíma hf. á aðallista Verð-
bréfaþings Íslands, sýna að mörgu leyti
hversu vanþróaður hlutabréfamarkaður
okkar er ennþá og hvernig smæð við-
skiptalífsins háir heilbrigðum starfs-
háttum og trúverðugleika á markaðn-
um.
Málefni Íslandssíma eru komin til
sérstakrar skoðunar hjá Verðbréfa-
þinginu vegna þess að félagið gaf út af-
komuviðvörun aðeins tæpum tveimur
mánuðum eftir að skráningar- og út-
boðslýsing félagsins var gefin út, þar
sem gefnar voru ákveðnar forsendur og
raktar áætlanir um reksturinn. Svo
virðist nú sem þessar forsendur og áætl-
anir hafi ekki staðizt og hefur Verð-
bréfaþingið farið fram á skýringar frá
Íslandssíma. Þær skýringar, sem gefnar
hafa verið, hafa verið taldar ófullnægj-
andi og sú spurning vaknar, hvort upp-
lýsingar í afkomuviðvöruninni hafi verið
nógu nákvæmar til að uppfylla reglur
um upplýsingaskyldu útgefenda verð-
bréfa á Verðbréfaþinginu. Jafnframt
hljóta menn auðvitað að spyrja hvort
réttar upplýsingar hafi verið gefnar í
skráningar- og útboðslýsingu.
Gengi hlutabréfa í Íslandssíma hefur
lækkað mikið eftir að félagið var skráð á
Verðbréfaþingið og ljóst að margir fjár-
festar, bæði einstaklingar og fyrirtæki,
hafa áhyggjur af fjárfestingu sinni. Af
þeim sökum er auðvitað nauðsynlegt að
traust og trúverðug vinnubrögð séu við-
höfð við meðferð mála fyrirtækisins hjá
Verðbréfaþinginu og óhlutdrægni þess
hafin yfir vafa.
Stjórnendur þingsins eru hins vegar í
erfiðri stöðu. Framkvæmdastjórinn er
vegna venzla við aðstoðarforstjóra Ís-
landssíma augljóslega vanhæfur til að
taka ákvarðanir um málefni fyrirtækis-
ins. Þá vaknar sú spurning, eins og rakið
er í fréttaskýringu í Viðskiptablaði
Morgunblaðsins í gær, hvort evrópskar
réttarreglur, sem gera Verðbréfaþing
a.m.k. að hluta til að stjórnsýslustofnun,
og ákvæði stjórnsýslulaga geri alla und-
irmenn hans jafnframt vanhæfa til að
fjalla um mál Íslandssíma. Samkvæmt
þeim upplýsingum, sem Morgunblaðið
aflaði sér, er þetta atriði ekki nægilega
skýrt í lögum en augljóslega eru miklir
hagsmunir undir því komnir að laga-
ákvæði um þetta efni séu skýr. Jafn-
framt hljóta menn að spyrja; ef allir
starfsmenn Verðbréfaþings eru van-
hæfir í máli einstaks fyrirtækis, hvaða
aðila eða stofnun utan þingsins má þá
fela að fjalla um álitamál vegna fyrir-
tækisins, sem í hlut á? Það er talsvert
áríðandi að fá svar við þeirri spurningu.
Það sýnir svo hversu lítill og samofinn
íslenzki viðskiptageirinn er, að á stjórn-
arfundi á þriðjudag töldust fjórir af sjö
stjórnarmönnum Verðbréfaþings van-
hæfir til að fjalla um mál fyrirtækisins;
tveir vegna eignatengsla, einn vegna
fjölskyldutengsla og einn vegna þess að
hann stýrir bankanum sem sá um hluta-
fjárútboð Íslandssíma. Þessir menn
sögðu sig frá málinu eins og rétt er. Það
orkar hins vegar tvímælis að einn af
varamönnunum, sem tók sæti fram-
kvæmdastjóra hjá Eimskipi, sem á
stóran hlut í Íslandssíma í gegnum eign-
arhaldsfélag sitt, er jafnframt fram-
kvæmdastjóri fyrirtækis, þar sem
eignarhaldsfélag Eimskips á stóran
hlut, og hagsmunatengsl fyrirtækjanna
eru því augljós.
Þetta mál sýnir að enn má herða á
reglum um verðbréfaviðskipti og fram-
kvæmd þeirra. Það skiptir öllu máli fyr-
ir þróun verðbréfamarkaðarins að allir
þátttakendur í honum fari eftir leikregl-
unum og að stofnun á borð við Verð-
bréfaþingið njóti óskoraðs trausts. Það
þarf að svara þeim spurningum, sem
vaknað hafa víða í viðskiptalífinu vegna
málsins, og eyða óvissu.
SIV Friðleifsdóttir umhverf-
isráðherra segir að strax í Kyoto
árið 1997 hafi það orðið ljóst að
rammi samkomulagsins hefði að
óbreyttu komið í veg fyrir að Ís-
lendingar nýttu sína endurnýj-
anlegu orkugjafa, vatnsorku og
jarðvarma, til orkufreks iðnaðar
eins og t.d. álframleiðslu.
„Í svo litlu hagkerfi sem Ísland
er mun einstök framkvæmd, svo
sem álver, hafa hlutfallslega
mjög mikil áhrif, margfalt meiri
en í stórum hagkerfum. Einstök
framkvæmd hefur þau áhrif að
losun getur t.d. aukist 20% frá
1990. Það blasir jafnframt við að
óeðlilegt er að útiloka að Ísland
geti nýtt endurnýjanlega orku-
gjafa sem heimurinn er að kalla
eftir. Öll ríki stefna að því að
auka hlutfall slíkra orkugjafa. Ís-
lendingar eru fremstir á þessu
sviði þar sem 70% af heildar-
orkunotkunin kemur frá end-
urnýjanlegum orkugjöfum. Aðr-
ar þjóðir eru þar langt að baki og
ESB hefur t.d. það markmið að
ná 12% hlutfalli árið 2010,“ segir
Siv.
Íslenska ákvæðið felur í sér að
losun gróðurhúsalofttegunda, frá
aukinni stóriðju, sem hefur starf-
semi eftir 1990, og leiðir til meira
en 5% aukningar í heildarlosun
viðkomandi ríkis á fyrsta skuld-
bindingartímabili bókunarinnar,
verði undanþegin losunar-
skuldbindingum bókunar
Ákvæðið nær aðeins til sm
þ.e. ríkja sem losuðu min
0,05% af heildarlosun iðn
1990. Ísland losar á milli
0,02% af losun iðnríkjann
gerð krafa um að notuð s
urnýjanleg orka, að notk
ar leiði til samdráttar í lo
hnattrænt, besta fáanlega
sé notuð og að bestu umh
isvenjur séu viðhafðar í f
leiðslunni. Allt að 20% af
gróðurhúsalofttegunda í
er flúorkolefni, og falla þ
íslenska ákvæðisins. Ákv
Íslenska ák
MARKMIÐIÐ nú er að nálosun niður um tæp 3%.Til stóð að gengið yrðiendanlega frá tækni-
legri útfærslu á því pólitíska sam-
komulagi sem náðist á ráðherra-
fundi í Bonn um helgina, en nú
þykir fullvíst að því verði frestað
fram til nóvember á aðildarríkja-
þingi í Marakesh í Marokkó. Af
þeim sökum verður íslenska ákvæð-
ið, sem svo er nefnt, ekki tekið til
afgreiðslu fyrr en þá, en búist hafði
verið við að tæknilegri útfærslu
samkomulagsins yrði að fullu lokið í
Bonn í dag. Af þessum sökum kem-
ur ekki í ljós fyrr en í nóvember um
hvort ákvæðið nái samþykki.
Fjögur meginmál hafa verið þar
til umfjöllunar undanfarna daga.
Siv Friðleifsdóttir, umhverfisráð-
herra, segir í samtali við Morgun-
blaðið, að íslenska sendinefndin
hafi leikið stórt hlutverk á þinginu,
einkum hvað varðar einn þátt
samningaviðræðnanna, um bind-
ingu kolefna, og lýkur hún miklu
lofsorði á starf nefndarinnar.
Sigur Íslands að fá land-
græðslu viðurkennda
„Í Kyoto var samþykkt að ríki
mættu telja sér til tekna bindingu
kolefna sem verður í skógi, sem hef-
ur verið plantað eftir viðmiðunar-
árið 1990. Ein stærsta breytingin
nú á Kyoto-bókuninni felst einmitt í
því, að ríki heims geta nú talið sér
til tekna bindingu kolefnis í skóg-
um, sem voru til staðar fyrir við-
miðunarárið 1990. Jafnframt var
samþykkt ákvæði sem Íslendingar
og Ástralir hafa barist sérstaklega
fyrir, en það er að þjóðir geti talið
sér til tekna með sama hætti bind-
ingu kolefnis með landgræðslu,“
segir Siv.
Ákvæðið um bindingu í gömlum
skógi, þ.e.a.s. skógi sem var til stað-
ar fyrir 1990, er ígildi 82,5 milljóna
tonna koltvísýrings, en þau ríki sem
fengu þetta ákvæði inn geta nú talið
sér þetta til tekna í sínu losunar-
bókhaldi. Áður hafði verið gert ráð
fyrir því að Kyoto-samningurinn
leiddi til um 5,2% minni losunar á
gróðurhúsalofttegundum en var
viðmiðunarárið 1990, en eftir að
nýju bindingarákvæðin komu inn
fer þetta niður í tæp 3%.
„Það er vísindaleg staðreynd að
landgræðsla bindur kolefni alveg
eins og ræktun trjáa gerir. Það var
því réttlætismál að fyrst ríki geta
talið sér ræktun trjáa til tekna ætti
það einnig að ná til landgræðslu.
Það var mikill sigur fyrir Ísland að
ná þessu fram. Þetta verður auk
þess hvati til þess að efla land-
græðslu og almennt til þess að end-
urheimta landgæði,“ segir Siv. Hún
bendir á að á árunum 1997-2000
hafi verið varið 450 milljónum kr. til
landgræðslu og skógræktar hér á
landi. Að þessu leyti sé þegar búið
að binda talsvert af kolefnum eftir
1990.
Vegna þessa ákvæðis um „gamla
skóga“ fengu ríki eins og Kanada
og Japan hvort á milli 12-13 millj-
ónir tonna í auknum losunarheim-
ildum, Rússland um 18 milljónir
tonna og ESB-ríkin sömuleiðis
hvert fyrir sig ákveðinn tonna-
fjölda. Sem dæmi um áhrif þessa
má nefna, að losunarmörk Kanada
fara við þetta úr -6%, sem þeim var
úthlutað í Kyoto, í 1,2% á fyrsta
skuldbindingartímabilinu 2008-
2012, eða m.ö.o. geta Kanadamenn
aukið losun gróðurhúsalofttegunda
um 1,2% miðað við viðmiðunarárið
1990 í stað þess að þurfa að draga
saman um 6%. Samsvarandi tala
hjá Japan er -6% í -2,1%, og Rúss-
land fer úr 0 í 2,1%.
„Þarna var því í raun verið að
semja upp á nýtt um losunarheim-
ildirnar og taka tillit til sér-
aðstæðna ríkja. Það er því alveg
fráleitt að halda því fram
hafi uppi önnur sjónarmið
ríki. Við viljum standa v
skuldbindingar en búum
stakar aðstæður sem m
hætti ber að taka tillit til þ
við verðum ekki útilokuð f
geta nýtt okkar endurn
orku í orkufrekan iðnað,
anda Kyoto-bókunarinnar
álframleiðslan með okkar
um veldur 8-10 sinnum mi
gróðurhúsalofttegunda en
er framleidd með kolum e
segir Siv.
Á þinginu í Bonn leid
ríkjahópar samningaviðr
Þróunarríkin eru saman
hóp. Þau taka ekki á sig sk
ingar á fyrsta skuldbindi
bókunarinnar 2008-2012.
talið eðlilegt að iðnríkin
ystu í upphafi við að draga
Markmið um
5,2% sam-
drátt í losun
næst ekki
Markmið Kyoto-bókunarinnar um að
ná losun gróðurhúsalofttegunda niður
um 5,2% frá viðmiðunarárinu 1990 næst
ekki vegna tillits sem tekið var til
sérstöðu ríkja á 6. aðildarríkjaþingi
Kyoto-samkomulagsins í Bonn.
Guðjón Guðmundsson ræddi við
Siv Friðleifsdóttur, umhverfisráðherra,
um þann árangur sem náðist í Bonn.
Óveður gæti orðið algeng
FRJÁLSLEG PERSÓNUVERND
Sú nýbreytni fáeinna myndbandaleigaað láta taka mynd af viðskiptavinum
sínum um leið og þeir leigja sér snældu
kemur nokkuð undarlega fyrir sjónir.
Tilgangurinn kann að vera réttlætan-
legur – að koma í veg fyrir að einhverjir
leigi myndbandssnældur út á nöfn,
kennitölur eða símanúmer annarra, og
sagt er að myndin sé aðeins geymd í
tölvukerfinu á meðan snældan er í út-
leigu en eytt út úr kerfinu um leið og
henni er skilað.
Á hinn bóginn virðist hvergi vakin at-
hygli á því með ótvíræðum hætti að slík
myndataka fari fram, eins og ber sam-
kvæmt persónuverndarlögum. Jafn-
framt hefur viðskiptavinurinn enga
tryggingu fyrir því að mynd af honum sé
eytt út úr tölvukerfinu og hann fær ekki
afhenta kvittun fyrir því að hann hafi
skilað snældunni, eins og gæti verið
nauðsynlegt samkvæmt almennum
ákvæðum persónuverndarlaganna er
lúta að vinnubrögðum, t.d. afgreiðslu-
háttum af þessu tagi.
Persónuvernd hefur þegar fengið
ábendingar vegna þessa máls, og mun
væntanlega taka það til frekari meðferð-
ar. Um leið ætti málið að vekja spurn-
ingar um hvort landsmenn hafi ekki ver-
ið og séu ef til vill enn alltof afskipta-
lausir um allt sem lýtur að persónuvernd
einstaklingsins, jafnvel þótt nýverið hafi
tekið gildi lög þar að lútandi.
Ýmsir hafa til dæmis lýst þeirri skoð-
un sinni að kennitala einstaklinga sé
stórlega ofnotuð, sérstaklega í heilbrigð-
is- og fjármálakerfinu, og notkunin sé
hvergi jafn mikil hjá öðrum vestrænum
þjóðum.
Á ráðstefnu um persónuvernd í við-
skiptum og stjórnsýslu sl. haust kom
fram að í íslensku persónuverndarlögun-
um væri notkun kennitölunnar heimil
svo fremi að hún ætti sér málefnalegan
tilgang og væri nauðsynleg til að tryggja
örugga persónugreiningu. Gagnályktun-
in væri þá sú að ef kennitalan væri ekki
málefnaleg eða nauðsynleg í þeim við-
skiptum sem um ræddi ætti ekki að nota
hana, t.d. ætti ekki að þurfa að gefa upp
kennitölu við kaup á neysluvörum á borð
við pitsur.
Páll Hreinsson, formaður stjórnar
Persónuverndar, sagði á þessum fundi
að stjórn Persónuverndar ætti eftir að
koma sér saman um túlkun á þessu
ákvæði um kennitöluna og stjórnin
myndi væntanlega gera það á næsta ári,
þ.e.a.s. á yfirstandandi ári. Hafi stjórnin
lokið því verki hefur það ekki farið hátt,
því að enn er beðið um kennitölu í við-
skiptum, jafnvel vegna kaupa á hvers
kyns neysluvörum.