Morgunblaðið - 18.05.2002, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2002 39
Grúsk er fíkn eins og
spilamennska, laxveiði og
ættfræði. Það ræður eng-
inn við grúskið, það ræður yfir þér, gefur þér eng-
in grið, en rekur þig áfram frá einu efninu til ann-
ars. Það fær aldrei nóg. Þú ert einfaldlega
heltekinn.
Þetta eru orð Páls Bergþórssonar, sem hefur
grúskað alla tíð. Hann segir þetta liggja bæði í
upplagi og uppeldi. Sjálfur er hann sveitapiltur og
segist hafa haft nógan tíma til að grufla í hlut-
unum. Það var ekki mikill bókakostur á heimilinu,
en þó nægur til þess að koma piltinum á sporið.
„Ég var ekki sérlega vinnusamur. Mig langaði
heldur að búa með því að reikna út, hvernig ætti
að gera það. Auðvitað hló fólkið að þessum búskap
mínum á pappírnum og þótti hann ekki burðugur.
En ég lét mér ekki segjast. Svo ágerðist grú-
skið með skólanáminu.
Grúskið vefur nefnilega upp á sig. Eitt leiðir af
öðru. Maður fer að sjá eitt og annað og hitta mann
og annan. Mig langar að nefna í því sambandi Sig-
urð Þórarinsson, Unnstein Stefánsson, Teresíu
Guðmundsson og Jón Eyþórsson og síðast en ekki
sízt prófessorinn minn í Stokkhólmi;
Carl-Gustaf Rossby. Hann hvatti mig
óspart til að grúska með náminu og
gera tilraunir. Þá var sú aðferð notuð
að teikna fyrst kortin og lesa þau svo
inn í tölvuna, en hann hvatti mig og
annan nemanda til þess að finna leið til
að setja veðurathuganirnar beint inn í
tölvuna.
Þetta lánaðist okkur svo vel, að að-
ferðin var tekin upp í mörgum löndum
og notuð lengi vel, þar til aukin tækni
leysti hana af hólmi. Ég get til gamans
sagt frá því að ég kom á veðurstofuna í
Moskvu 1957 og þá fór starfsmaður
hennar að lýsa því fjálglega hvernig
þeir létu tölvurnar teikna veðurkortin.
Það kom nú í ljós, að ráðstjórnin hafði
engu aukið við aðferð okkar veðurfræðinemanna í
Stokkhólmi! Hún stóð fyrir sínu bæði austan
tjalds og vestan!“
Heimkominn veðurfræðingur tók Páll upp
þráðinn í grúskinu, þar sem frá var horfið
bernskubúskap hans inni í bæ í Borgarfirðinum.
Þótt búskapurinn hefði þá oft verið einfalt reikn-
ingsdæmi á pappírnum, deildi sveitapilturinn
áhyggjum fullorðna fólksins af hörku vetrarins og
heyfeng sumarsins.
Nú hafði honum bætzt veðurfræðin í farang-
urinn og hann fór að grúska í samhengi hitafars
og grassprettu; hvernig jafna mætti heyfenginn
frá ári til árs og viðhalda bústofninum í misjöfnu
árferði. Þegar hann flutti landsmönnum svo veð-
urfréttir, fór hann að bæta í þær ýmsum ábend-
ingum til bænda; m.a. birti hann reglulega
sprettuspá.
Og eins og fólkið hló að piltinum, sem reiknaði
sinn búskap inni í bæ, þótti mörgum broslegt að
heyra veðurfræðinginn vera að segja bændum til
um áburðarnotkun.
„Menn töldu þetta grúsk mitt ekki eiga heima í
veðurfregnum.
En svo kom nú annað hljóð í strokkinn og til-
raunir á Hvanneyri sönnuðu ágæti þess.“ Páll
hlær með sér, þegar hann rifjar þetta upp og er
greinilega ekki óánægður með hlut síns grúsks!
Þegar heyfengnum sleppti, tók hafísinn við.
1965 lagðist landsins forni fjandi að, en hann hafði
þá látið landið að mestu laust allar götur síðan
1918.
Hafísinn var því fjarri sveitapiltinum í Borg-
arfirði.
„Kuldatíminn var að baki, þegar ég fæddist og
farið að hlýna hér á landi. En ég heyrði sem
krakki mikið talað um kulda. Og fólk talaði um
hafís, þótt hann sæist ekki. Amma mín var alltaf
hrædd, þegar hafísinn bar á góma.“
Uppkominn og orðinn veðurfræðingur stóð
hann allt í einu frammi fyrir þessum hvíta gesti,
sem bankaði upp á öllum að óvörum. Og það var
ekki að sökum að spyrja. Meðan aðrir horfðu á
hafísinn í forundran lagðist Páll Bergþórsson að
sjálfsögðu í grúsk!
Út úr því komu hafísspárnar, sem hann byggði
á hitafarinu á Jan Mayen og seinna teygði hann
sig allt til Svalbarða til að segja fyrir um hitafar
hér við land og jafnvel á öllu norðurhveli.
Og enn var hlegið að grúskaranum. „Mönnum
þótti þetta ótrúlegt og það var gert mikið grín að
því, að hitamælingar á einum stað gætu sagt fyrir
um hafís annars staðar.“
En sá hlær bezt sem síðast hlær! Það fór með
hafísinn eins og heyfenginn. Reynslan sýndi enn
og aftur fram á gildi grúsksins.
Grúskið lætur grúskarann kannski aldrei í friði.
„Mikil ósköp. Ég ligg nú oft í leti líka.
En stundum er ég einhvern veginn farinn að
brjóta heilann um eitthvað áður en ég veit af. Svo
rekst þetta áfram koll af kolli!“
Eftir að Páll lét af starfi veðurstofustjóra hefur
grúskið leitt hann á nýjar slóðir; í vesturvíking.
Hann telur sig hafa fundið Vínland Leifs í Québec
og hann hefur fylgt Þorfinni Karlsefni allt til
Long Island.
Þótt vínviðarræktun væri ekki stunduð í Borg-
arfirðinum, þegar Páll var að alast upp og hann
því ekki tekið hana inn í búreikninga sína á þeim
tíma, varð vínviðurinn til þess, að hann fór að velta
Vínlandi fyrir sér. Og eins og svo oft var kveikjan
tilviljunarkennt hliðarspor. En það er ekki að sök-
um að spyrja; þegar grúskið er farið að gerjast,
getur grúskarinn ekki undan því vikizt. Páll hefur
lýst tildrögunum að þessu Vínlandsgrúski:
„Ég var að skrifa grein um hitafar og gróður í
tímaritið Búvísindi. Ég gerði línurit um norður-
mörk birkiskóga, bygg- og kornræktarsvæði, og
tók einnig vínviðinn með. Ég fylgdi vínviðinum
eftir til Norður-Ameríku og fór þá að lesa Vín-
landssögurnar. Síðan fór ég vestur um haf og bók-
in Vínlandsgátan er árangurinn.“
Ekki kyngja menn þessum kenningum Páls
orðalaust og sumum finnst veðurfræðingurinn
vera kominn fulllangt að heiman!
„Víst er ég slettir-
eka að vera að þessu
grúski,“ segir Páll og
glottir. „Það er
kannski eðlilegt að
menn fyrtist við, þegar
sérfræðingar eru að
skipta sér af öðru en
sinni fræðigrein. En
kannski má réttlæta
það með máltækinu, að glöggt er gests augað.“
Hér bendir Páll á, að Wegener, höfundur land-
rekskenningarinnar hafi verið veðurfræðingur,
en ekki jarðfræðingur. „Það er kannski eitthvað í
veðurfræðinni, sem ýtir undir alls konar grúsk.
Veðurfræðin var lengi vel list í bland við vísindi.
Sú blanda kann að hafa örvað ímyndunaraflið!“
Sjálfur segist hann ekki vera sérlega umburð-
arlyndur gagnvart því að aðrir séu að vasast í veð-
urfræðinni. „En ég ætti auðvitað að vera það!
Hins vegar hef ég aldrei látið viðtökur annarra
á mig fá. Ég ber ekki nema hæfilega virðingu fyrir
rótgrónum hefðum, hvorki sérfræðinga né ann-
arra. En ég geri mér alveg grein fyrir því, að sam-
vinna milli fólks í ólíkum fræðigreinum er afskap-
lega nauðsynleg.“
Grúskið er svo sannarlega skrýtin skepna! Það
teygir grúskarann út og suður; hendir honum fyr-
irvaralaust upp og niður. Páll Bergþórsson var
ekki fyrr snúinn frá New York, en hann fór að
brjóta heilann um vöxt og viðgang þorskstofnsins
við Ísland! Og bjó þó Þorfinnur karlsefni hvorki
við kvótakerfi né veiðileyfagjald!
Og líkt og með búskapinn forðum hefur Páll
setið inni í bæ og reiknað; ekki til landsins, heldur
niður í sjóinn.
Út úr því grúski öllu saman er hann kominn
með reiknilíkan, sem byggist á fimm ára með-
altölum og hann segir sýna tengsl hitastigs við Ís-
land, nýliðunar þorsksins, veiðistofns, veiðipró-
sentu og hrygningarstofns.
Páll segist hafa sýnt nokkrum mönnum af-
rakstur þessa grúsks síns og þeir tekið því hóf-
lega. Enginn hefur að minnsta kosti hlegið upp-
hátt enn sem komið er.
Þegar ég spyr Pál, hvert hann telji, að grúskið
muni bera hann næst, verður hann íbygginn á
svip, en hlær svo og segist ekki hafa hugmynd um
það. Eitt er þó víst; hann er ekki hættur að
grúska!
Hitt má líka vera; að Páll Bergþórsson hafi með
grúski sínu afsannað þá kenningu, að enginn sé
spámaður í sínu föðurlandi!
Víst er ég slettireka að
vera að þessu grúski
Eftir Freystein
Jóhannsson
HAFÍS VIÐ VESTFIRÐI - Grúsk Páls fann grunninn að haf-
ísspám við Ísland í hitafari Jan Mayen og Svalbarða.
GRÚSKARINN –
Páll Bergþórsson
segir grúskið vera
fíkn.
freysteinn@mbl.is
kinheldur
afla þess.
n að ráða
mskirkju,
um kórs-
ðfæraleik-
32 manns
fir verkið
ur fannst
ir félagar
ótt rétt að
anum, auk
eitthvað í
ftir gene-
bican hafi
ðugleikar
ytum líka
gir Hilm-
nnars inn
ður, til að
Hroftatýr,
gis,“ en að
m vik að
t er við ís-
ð?
erkið sér
bein vinna
fyrr en
í Barbic-
sé þannig
gur sé að
em dæmi
megi nefna að í sumum tilfellum
hafi Jón Þór sett hugmyndir inn á
sína tölvu sem síðan voru fluttar yf-
ir í tölvu Hilmars og breytt eilítið
þar og fluttar þaðan í tölvuna hjá
Kjartani og var breytt meira og svo
megi telja. Þegar upp var staðið sé
því ómögulegt að greina á milli
framlags hvers og eins. Hilmar seg-
ir að þeir hafi líka hist á „söngæf-
ingum“ eins og hann kallar svo, en
þá hittust þeir til að kveða kvæðið
sem hafi verið mikið gaman. Stein-
dór segir og að textinn móti verkið
einmitt talsvert, setji það í ákveðinn
ramma og gefi því sinn anda.
Steinharpa Páls Guðmundssonar
á Húsafelli setur líka mikinn svip á
verkið, eins konar marimba með 54
íslenskum steinum sem raðað er
niður eftir stærð/hljómi. Hilmar
segir hörpuna þannig komna inn í
verkið að þeir Jón Þór hafi farið
hvor í sínu lagi á sýningu sem Páll
var með í Ásmundarsafni og séð þar
minni steinhörpu úr smiðju hans.
„Jónsi hringdi í mig og sagði að við
yrðum að nota steinhörpuna í
Hrafnagaldur og ég var honum
sammála, hafði reyndar dottið það
sama í hug þegar ég sá minni hörp-
una í Ásmundarsafni. Ég hafði því
samband við Pál og við Jónsi,
Kjartan og Orri fórum norður í
Húsafell að hitta hann. Við vorum
að velta því fyrir okkur að taka
steinhörpuna upp á stafrænt seg-
ulband og nota í hljóðsmala. Þegar
á staðinn var komið tók Páll hins-
vegar því svo vel að lána okkur
hörpuna, og það þó við vildum fara
með hana til Bretlands, að ekki kom
annað til greina en nota hana
sjálfa.“
Árni svellkaldur
Stjórnandi á tónleikunum í Höll-
inni verður Árni Harðarson sem
stýrði einnig flutningnum i Barbic-
an. Þeir segja að hann hafi reynst
þeim einkar vel. Þegar Árni kom út
hafði hann ekki heyrt allt verkið,
enda var ekki búið að ljúka við inn-
setningu nótna og því lauk ekki fyrr
en kvöldið fyrir tónleika vegna
tölvuvandræða. „Hann var samt
svellkaldur þar sem hann beið eftir
nótunum með heila sinfóníusveit
fyrir framan sig. Þegar þær síðan
komu tók hann þær og byrjaði að
leiðbeina hljómsveitinni eins og
ekkert hefði í skorist,“ segir Jón
Þór og Steindór bætir við að hljóm-
sveit og kór hafi strax fundið það að
þar væri kominn maður sem hægt
væri að treysta.
Til stendur að hljóðrita tón-
leikana í Höllinni og ekki bara þeim
til skemmtunar heldur kemur einn-
ig til greina að gefa það út síðar ef
flutningurinn tekst nógu vel.
Hrafnagaldur verður fluttur í
Laugardalshöll 24. maí næstkom-
andi á vegum Listahátíðar í
Reykjavík.
r í Höllinni
Morgunblaðið/Kristinn
g Jón Þór Birgisson liðsmaður Sigur Rósar.
arnim@mbl.is
tur úr öskustónni og verður
nlist eftir Hilmar Örn Hilm-
n ræddi við þremenningana
isson og Steindór Andersen.
Gott samstarf
við Reyknesinga
Sturla sagði að blaðamannafundurinn í
Keflavík hefði verið haldinn í samstarfi við
áhugamannahóp heimamanna undir forystu
Steinþórs Jónssonar hótelstjóra til að und-
irstrika gott samstarf ráðuneytis og Reyk-
nesinga um framgang tvöföldunar Reykja-
nesbrautar.
Þessi sami hópur afhenti Sturlu einmitt
undirskriftalista nærri 10 þúsund manna í
byrjun síðasta árs þar sem skorað var á ráð-
herrann að beita sér fyrir framkvæmdum á
Reykjanesbrautinni. Við sama tilefni af-
henti Steinþór ráðherra skóflu til að stinga
niður þegar framkvæmdir hæfust. Þeirri
skóflu var beitt í gær en henni ekki stungið
í jörð heldur til að skera forláta tertu sem
borin var fyrir viðstadda af þessu tilefni.
Sturla segir að í 1. áfanga verði brautin
breikkuð á mikilvægasta kafla hennar.
Ákvörðun um framhaldið verði tekin í sam-
gönguáætlun sem lögð verður fram í haust.
Ljóst sé að miklar framkvæmdir verði við
Reykjanesbraut á næstu árum. Í haust
verði boðin út mislæg gatnmót brautarinnar
við Stekkjabakka og síðan breikkun frá
Breiðholti og suður í Hafnarfjörð.
Alls nemur kostnaður um fjórum millj-
örðum.
a áfanga tvöföldunar Reykjanesbrautar
Ljósmynd/Páll Ketilsson
la Böðvarsson, samgönguráðherra
k fyrstu skóflustunguna í rjómatertu
aðstoð Steinþórs Jónssonar og Helgi
grímsson vegamálastjóri fylgdist
grannt með.