Morgunblaðið - 06.07.2002, Page 23

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 2002 23
NÝ
KILJA!
Við óskum Arnaldi Indriðasyni til hamingju
með að hafa hlotið Glerlykilinn, Norrænu
glæpasagnaverðlaunin, árið 2002 fyrir
skáldsöguna Mýrina.
„Besta íslenska glæpasagan. ... Spennandi og skemmtileg ...
Loksins trúverðug íslensk sakamálasaga."
- Kolbrún Bergþórsdóttir, Stöð 2
Nú eru fjórar af skáldsögum Arnaldar Indriðasonar
fáanlegar í kilju, auk Mýrarinnar: Napóleonsskjölin,
Dauðarósir og nú síðast Grafarþögn.
Grafarþögn var ein mest selda bók ársins 2001 og
hlaut einróma lof gagnrýnenda:
„Pottþéttur krimmi." - Úlfhildur Dagsdóttir, Kastljósi
„Grípandi og spennandi." - Katrín Jakobsdóttir, DV
„Vel skrifuð spennusaga, löng, efnismikil og skemmtileg
aflestrar." - Steinunn Inga Óttarsdóttir, Morgunblaðinu
„Úthugsuð bygging þráðum fléttuð, efnisrík og heldur athygli
til loka." - Matthías Viðar Sæmundsson, kistan.is
B E S T A
N O R R Æ N A
GLÆPA
S A G A N2002
✖
REYKINGAR verðandi mæðra á
meðgöngu virðast geta ógnað
frjósemi stúlkubarna á fullorðins-
árum, að því er
segir í frétt á
vef BBC nýver-
ið. Þá var frá
því greint á ráð-
stefnu um æxlun
og fósturfræði í
Vín í Austurríki
fyrr í vikunni að
svo virðist sem
reykingar sæð-
isgjafa virðist draga úr líkum á
að tæknifrjóvgun takist.
Minni frjósemi dætranna
Vitað er að reykingum kvenna
fylgir aukin hætta á sýkingum í
eggjaleiðurum. Vísindamenn telja
að þetta geti stafað af því að tób-
aksreykur auki hættu á sýkingum
í grindarholi og virðist hafa slæm
áhrif á ónæmiskerfi líkamans.
Það voru rannsóknir vísinda-
manna við Háskólann í Leeds sem
gáfu vísbendingar um að reyk-
ingar verðandi mæðra kynnu
einnig að ógna frjósemi ófæddra
dætra þeirra. Þeir telja að efni úr
tóbaksreyknum geti beinlínis
valdið varanlegum skemmdum á
eggrásum stúlkubarna í móð-
urkviði. Rannsóknin var gerð á
239 konum sem gengust undir
tæknifrjóvgun, það er glasa-
frjóvgun eða tæknisæðingu.
Merki um sjúkdóma í eggjaleið-
urum fundust hjá 68% reykinga-
kvenna, miðað við 29% þeirra sem
ekki reyktu. Vísindamennirnir
sögðu að fleiri þættir, eins og ald-
ur, félagsleg staða, áfengisneysla,
fósturlát o.fl. gæti haft veruleg
áhrif á áhættu hinna einstöku
kvenna.
En þegar allt þetta var tekið
með í reikninginn komust vís-
indamennirnir að því að konur,
hverra mæður höfðu reykt á með-
göngu, væru mun líklegri til að
sýna sjúkdómseinkenni í eggja-
leiðurum en þær sem höfðu átt
mæður sem ekki reyktu. Hlut-
föllin voru 52,5% á móti 28,8%.
Karlar sem reykja virðast
skerða getu sína til að eignast
börn með tæknifrjóvgun, hvort
heldur glasafrjóvgun eða tækni-
sæðingu, að því er vísindamenn í
Münster í Þýskalandi hafa komist
að. Þetta kom fram á evrópsku
þingi um æxlun manna og fóst-
urfræði, sem haldið var í Vín í
Austurríki nýlega. Svo virðist
sem reykingarnar hafi áhrif á
erfðaefni sæðisins og hamli fóst-
urþroska.
Reykingar draga úr frjósemi
Spurning: Hvað er að þegar maður
er alltaf með hita og þjáist af
þreytu og máttleysi en engir verkir
fylgja. Þetta hefur staðið í tvö ár.
Blóðrannsóknir sýna ekki að neitt
sé að. Er á hjartalyfjum.
Svar: Líkamshitinn ákvarðast af
tvennu, myndun varma vegna
bruna í öllum frumum líkamans og
hitatapi um húð og lungu. Stöðvar í
heilanum stjórna hitanum og geta
þær sent boð um aukna varma-
myndun og þær stjórna einnig
svitamyndun og blóðflæði til húðar
en með þessu er líkamshitinn fín-
stilltur. Efni sem sum hvít blóðkorn
gefa frá sér við ákveðið áreiti geta
haft þau áhrif á þessar heilastöðvar
að líkamshitinn stillist á hærra
hitastig og þannig fæst það ástand
sem við köllum sótthita. Til að lík-
amshitinn hækki þarf að koma til
aukin varmamyndun, stundum með
skjálfta, eða minnkað blóðflæði til
húðar og minnkuð svitamyndun.
Eðlileg aðferð til að lækka sótthita
er því að kæla húðina og það sama
gerist reyndar þegar gefin eru hita-
lækkandi lyf vegna þess að þau
lækka sótthita með því að auka
svitamyndun og blóðflæði til húðar.
Af öllu þessu má sjá að sótthiti er
ekki sjúkdómur heldur sjúkdóms-
einkenni. Segja má að sótthiti þjóni
tvenns konar tilgangi, annars vegar
er hann skilaboð um það að eitt-
hvað sé að (á sama hátt og verkir)
og hins vegar heftir sótthiti vöxt
sumra sýkla og hjálpar þannig til
við að vinna bug á þeim. Ef hitinn
fer upp í 41–42° eða þar yfir getur
hann valdið varanlegum heila-
skemmdum eða jafnvel dauða, en
slíkt er mjög sjaldgæft. Það er vel
þekkt að börn rjúka oft upp í háan
hita af litlu tilefni eins og t.d.
venjulegu kvefi og almennt er
frekar lítið samband milli þess hve
hitinn er hár og hve alvarleg veik-
indin eru. Nýfædd börn og aldr-
aðir geta t.d. verið með alvarlega
sýkingu án þess að hafa teljandi
sótthita. Algengustu ástæður fyrir
sótthita eru sýkingar af völdum
baktería eða annarra sýkla (veira,
sveppa, frumdýra), sjálfsnæm-
issjúkdómar eins og t.d. ýmsir
gigtsjúkdómar, sjúkdómar eða
skemmdir í miðtaugakerfi, ýmsir
illkynja sjúkdómar eins og t.d. rist-
ilkrabbamein eða hvítblæði,
hjartasjúkdómar eins og hjarta-
drep, ýmsir bólgusjúkdómar í
meltingarfærum, innkirtla-
sjúkdómar eins og t.d. ofstarfsemi
skjaldkirtils og fleira mætti telja.
Sótthita fylgir oft þreyta og mátt-
leysi.
Stundum hefur fólk sótthita án
þess að viðunandi skýring sé fyrir
hendi, stundum nefnt sótthiti af
óþekktum ástæðum. Til hagræðis
er stundum reynt að skilgreina
þetta og ein skilgreiningin er á þá
leið að hiti af óþekktum ástæðum
sé það þegar viðkomandi einstak-
lingur hefur haft hita yfir 38,3° í
meira en þrjár vikur og eftir
rannsóknir í viku hafi ekki fundist
skýring á sótthitanum. Eins og
sést af upptalningunni hér að ofan
eru ástæður fyrir sótthita fjöl-
margar og því er ekki skrýtið þó
að stundum taki nokkurn tíma að
finna viðeigandi skýringu. Í lang-
flestum tilvikum finnst einhver
skýring að lokum og hjá fullorðn-
um er um að ræða sýkingu í 30–
40% tilvika, illkynja sjúkdóm í 20–
35% tilvika og sjálfsnæmissjúk-
dóm í 10–20% tilvika. Stundum
hverfur sótthitinn af sjálfu sér án
þess að nokkur skýring finnist.
Hvað er sótthiti?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Stöðvar í heil-
anum stjórna
hitanum
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
lækninn um það sem þeim liggur á hjarta.
Tekið er á móti spurningum á virkum
dögum milli klukkan 10 og 17 í síma
5691100 og bréfum eða símbréfum merkt:
Vikulok. Fax 5691222. Einnig geta lesend-
ur sent fyrirspurnir sínar með tölvupósti
á netfang Magnúsar Jóhannssonar:
elmag@hotmail.com.