Morgunblaðið - 06.07.2002, Qupperneq 32
UMRÆÐAN
32 LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÝKJÖRINN for-
maður fræðsluráðs
Reykjavíkur, Stefán
Jón Hafstein, hreykir
sér nú af því í fjöl-
miðlum að kennslu-
stundum sjö til níu
ára barna í Breiðholti
og Vesturbæ verði
fjölgað um fimm
stundir á viku frá og
með næsta skólaári.
Segir hann þetta hafa
verið eitt af kosninga-
loforðum R-listans
fyrir borgarstjórnar-
kosningarnar í vor.
Ekki minnist ég þess
að Stefán og félagar
hafi lofað lengri skólaskyldu en ef
til vill eru þetta merki um breytt
vinnubrögð meirihlutans í Reykja-
vík, þ.e.a.s. að uppfylla einhver lof-
orð, jafnvel þó þau hafi aldrei ver-
ið gefin.
Túlkun á kjarasamningi
kennara
Samþykkt fræðsluráðs og borg-
arráðs að bæta við einni kennslu-
stund á dag hjá nemendum í 2.–4.
bekk byggir á tillögu starfshóps
borgarráðs frá 22. apríl sl. sem
gerði ráð fyrir því að skóladagur
nemenda yrði lengdur um eina
vinnustund á dag að loknu hefð-
bundnu skólastarfi. Starfshópur-
inn vann tillögur sínar á tilraun
sem framkvæmd var í skólum í
Breiðholti sl. skólaár og gaf góða
raun. Vinnustundin var ekki hugs-
uð sem kennsla heldur tími fyrir
t.d. aðstoð við heimanám. Fyrir-
myndin er m.a. sótt til Garðabæjar
þar sem slíkt fyrirkomulag hefur
verið í grunnskólum undanfarin ár
sem hluti af stöðu kennara. Tillaga
frá fulltrúum Sjálfstæðisflokksins
sem samþykkt var í fráfarandi
fræðsluráði sl. vor fól í sér að fjár-
magn yrði veitt til skólanna til að
greiða kennurum fyrir vinnustund-
ina sem kennslu. Fyrir síðasta
kjarasamning var ekkert því til
fyrirstöðu að meta störf í lengdri
viðveru, s.s. aðstoð við heimanám,
sem hluta af stöðu kennara, en
vegna einstrengingslegrar túlkun-
ar fulltrúa Reykjavíkurborgar í
launanefnd sveitarfélaga var því
hafnað. Þessi afstaða kom samn-
inganefndum Félags grunnskóla-
kennara og Skólastjórafélags Ís-
lands fullkomlega í opna skjöldu
þegar hún birtist fyrst vorið 2001.
Samkvæmt túlkun launanefndar
má einungis greiða fyrir slík störf
með yfirvinnu og geta því kenn-
arar neitað að taka þau að sér. Séu
slík störf skilgreind sem kennsla
er kennurum hins vegar ekki stætt
á því nema þau falli utan há-
markskennslu í dagvinnu. Mér
segir svo hugur að þarna sé komin
skýring á þessari skyndilegu
breytingu á tillögu starfshópsins
frá því 22. apríl sl., það er að segja
að í stað þess að bjóða upp á
vinnustund að loknu daglegu
skólastarfi er fimm kennslustund-
um bætt við vikulega
lögbundna kennslu.
Gæta þarf hófs
Á fyrsta fundi
fræðsluráðs var tillag-
an um lengri skóla-
skyldu lögð fram og
þó að fulltrúar minni-
hlutans tækju undir
hana bentu þeir á að
gæta þyrfti þess að
ekki yrði of mikið álag
á þessa yngstu nem-
endur grunnskólans.
Sjö kennslustundir á
dag er langur vinnu-
dagur. Skólastarfið
verður að vera fjöl-
breytt og sveigjanlegt og nemend-
um þarf að gefast kostur á heitri
máltíð í hádeginu.
Skammur
fyrirvari
Þess ber einnig að geta að
skólastjórar hafa að mestu gengið
frá skipulagi næsta skólaárs og
vinnuskýrslur kennara ættu að
liggja fyrir enda hefur gengið vel
með ráðningar. Nauðsynlegt er að
ákvarðanir sem hafa veruleg áhrif
á skólastarfið séu teknar áður en
hafist er handa við að skipuleggja
næsta skólaár.
Auka ber
valddreifingu
Þessi vandræðagangur staðfest-
ir enn frekar mikilvægi þess að
auka valddreifingu í yfirstjórn
skólamála í Reykjavík. Grunnskól-
inn var fluttur frá ríki til sveitarfé-
laga haustið 1996 að lokinni mikilli
undirbúningsvinnu. Með flutningi
grunnskóla frá ríki til sveitarfé-
laga var valdinu dreift og skólarnir
eiga að standa stjórnarfarslega
nær borgurunum en áður. Eins og
málum er háttað í Reykjavík hefur
þetta ekki gengið eftir. Ég tel
nauðsynlega forsendu þess að
borgararnir geti haft meiri áhrif á
skipulag skólamála að skipta
Reykjavík í skólahverfi og að í
hverju skólahverfi starfi skólaráð
sem sjái um málefni leikskóla og
grunnskóla hverfisins. Ég tel
ótækt að foreldrar og kennarar
eigi ekki greiðan aðgang að
ákvarðanatöku í mikilvægum mál-
um er snerta skólagöngu nem-
enda. Ef einhver alvara liggur að
baki hugmyndum meirihlutans um
„Greiðar götur“ í Reykjavík er
frumskilyrðið að brjóta upp mið-
stýringuna og skipta borginni í
skólahverfi.
Ábending til
formanns fræðsluráðs
Ákvörðun um skólaskyldu er
hvorki tekin í fræðsluráði né borg-
arráði heldur á Alþingi. Sveitar-
félög geta vissulega aukið framlög
sín til skólamála umfram lög-
bundnar skyldur og mörg þeirra
gera það. Samþykktin frá 22. apríl
um vinnustundina var í engum
tengslum við skólaskyldu og átti
að gilda fyrir sjö, átta og níu ára
nemendur í öllum skólum borg-
arinnar. Nýr formaður fræðslu-
ráðs er örugglega metnaðarfullur
en ætti að gæta að staðreyndum
áður en hann kemur með fullyrð-
ingar á borð við þær að það sé nýj-
ung að sveitarfélög bæti við
kennslustundum. Fjölgun kennslu-
stunda var ekki eitt af kosninga-
loforðum R-listans og það voru
fulltrúar Sjálfstæðisflokksins í frá-
farandi fræðsluráði sem lögðu til
að vinnustundin yrði greidd sem
kennsla. Það lofar ekki góðu um
framhaldið að nýkjörinn formaður
fræðsluráðs skreyti sig með fjöðr-
um annarra.
Meiri skóla-
skylda?
Guðrún Ebba
Ólafsdóttir
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins og fulltrúi í fræðslu-
ráði.
Skólamál
Fjölgun kennslustunda
var ekki eitt af
kosningaloforðum
R-listans, segir Guðrún
Ebba Ólafsdóttir, og
upprunalega
samþykktin var byggð á
tillögu fulltrúa
Sjálfstæðisflokksins í
fráfarandi fræðsluráði.
VIÐ breytingar á al-
mannatryggingunum
og lögum um félagslega
aðstoð á síðustu dögum
Alþingis í vor fékkst
samþykkt mikið bar-
áttumál okkar í Sam-
fylkingunni, – breyting
sem er mikil réttarbót
fyrir sjúka, umönnun-
arþurfi lífeyrisþega og
þá sem annast þá
heima. Réttarbót sem
ég hef barist fyrir allar
götur frá því er ég
starfaði í Trygginga-
stofnun. Þá sá ég hve
óréttlátt það var að ekki
var heimilt að greiða
fyrir umönnun á heimili nema til
maka lífeyrisþega.
Nýja breytingin felst í því að allir
sem halda heimili með og annast líf-
eyrisþega á heimili hans geta fengið
greitt fyrir þá umönnun, að uppfyllt-
um ákveðnum skilyrðum, en ekki að-
eins maki lífeyrisþega eins og verið
hefur hingað til. Það samræmist ekki
nútíma hugsunarhætti að fólki sé
mismunað eftir tengslum við þann
sem það annast. Þessi breyting er því
einnig stórt skref í átt til jafnræðis.
Fleirum en maka greitt
Samkvæmt lögum gat aðeins maki
elli- eða örorkulífeyrisþega fengið
umönnunarbætur legði hann niður
störf vegna umönnunar á heimili.
Mun fleiri en makar líf-
eyrisþega vinna
umönnunarstörf á
heimilum og geta ekki
stundað vinnu utan
heimilis vegna þess. Nú
þegar legurúmum á
sjúkrahúsum fækkar,
þegar erfitt er að út-
skrifa fólk heim af
sjúkrahúsum, bið er
eftir hjúkrunarplássum
og sífellt erfiðara er að
fá vistun fyrir þá sem
þurfa á henni að halda
verða heimilismenn og
aðrir aðstandendur
sjúkra og fatlaðra að
taka að sér þessi störf.
Því er úrelt að miða aðeins við
greiðslu til maka þess sem er umönn-
unar þurfi, enda eru margir þeirra
makalausir. Fólk annast uppkomin
börn sín, foreldra, tengdafólk eða
aðra ættingja. Það átti ekki rétt á
neinum greiðslum frá hinu opinbera
samkvæmt lögum um félagslega að-
stoð.
Hagræði fyrir alla
Breyttar áherslur í heilbrigðis-
þjónustu, þar sem lögð er áhersla á
að sjúkir geti verið eins lengi heima
og unnt er og fái þjónustu þar, eru
einnig rök fyrir því að umönnunar-
bætur séu greiddar fleirum en maka.
Margir sjúkir og fatlaðir sem þurfa
umönnun heima eiga ekki maka, en
e.t.v. er einhver sem býr með þeim
sem vill annast þá. Þessar bætur gera
þeim sem eru umönnunarþurfi kleift
að vera lengur heima, sem sparar
hinu opinbera dýra sjúkrahúslegu,
auk þess sem það ætti að auðvelda og
flýta fyrir útskrift af sjúkrahúsi eftir
að meðferð þar lýkur.
Ráðherra hefur sett reglur um
hvernig þessum greiðslum skuli hátt-
að og hvaða skilyrði þurfi að uppfylla
til að fá þær. Sækja þarf um greiðsl-
urnar til Tryggingastofnunar og þarf
læknisvottorð um umönnunarþörf líf-
eyrisþegans að fylgja með. Heimilt er
að greiða umönnunargreiðslurnar
áfram í allt að tvo mánuði þegar líf-
eyrisgreiðslur falla niður vegna
sjúkrahúsvistar.
Ég hvet þá sem búa við þær að-
stæður að halda heimili með öldruð-
um eða öryrkja sem þarfnast umönn-
unar heima að kynna sér þennan nýja
rétt til umönnunargreiðslu frá al-
mannatryggingunum.
Makalaust órétt-
læti leiðrétt
Ásta R.
Jóhannesdóttir
Almannatryggingar
Margir sjúkir og fatlaðir
sem þurfa umönnun
heima eiga ekki maka,
segir Ásta R. Jóhann-
esdóttir, – breytingin er
réttarbót fyrir þá og
aðra sem annast lífeyr-
isþega heima.
Höfundur er þingmaður Samfylking-
arinnar.
HELGINA 29.–30.
júní, s.l. var haldinn í
Hrísey landsfundur
samtakanna Lands-
byggðin lifi. Þetta var
um leið málþing nor-
rænna samtaka sem
kalla sig Hela Norden
skall leva. Nöfnin segja
sjálfsagt það sem segja
þarf um eðli málþings-
ins, það var verið að
ræða um eflingu
byggðar og varnir gegn
byggðaröskun. Ís-
lensku samtökin eru
kornung og lítið skipu-
lögð enn þá. Það sem
kom okkur Íslendingunum mest á
óvart var hversu gífurlega sterk
Norrænu bræðrasamtökin eru, enda
hafa þau verið til í áratugi. Þar eru
þetta grasrótarsamtök og virk aðild-
arfélög talin í þúsundum. Markmið
þeirra allra er að bæta byggðina sína
og efla og verja hana fyrir þjóð-
félagsþróun sem gæti lagt hana í
rúst ef ekkert væri að gert.
Rétturinn til að búa þar sem
maður sjálfur kýs
Góður vinur minn sagði við mig
fyrir skömmu að það ætti bara að
leggja hin og þessi þorp niður, sem
hann nefndi, og flytja íbúana til ann-
arra staða sem hann nefndi líka. Það
er enginn efnahagslegur grundvöll-
ur lengur fyrir þessi krummaskuð,
sagði hann. En því ekki að flytja
vinnuna til íbúana, spurði ég, frekar
en að flytja fólkið búferlum? Það
varð ekki meira úr umræðunni.
Hér á fyrri öldum gengu fátæk-
lingarnir þvert yfir landið til að kom-
ast á vertíð í vertíðarplássunum á
Suðurnesjum, Snæfellsnesi og víðar,
þar sem þeir dvöldust langtímum
fjarri fjölskyldum sínum, til að afla
lífsviðurværis. Með aukinni
tækniþróun var ekki þörf fyrir þetta
lengur. Vinnan flutti til fólksins. Með
einokun fárra stórútgerðarmanna á
veiðiheimildum sem áður voru
tengdar byggðarlögunum, er aftur
verið að hverfa til þessa gamla
forms. Flyttu bara, góurinn, þangað
sem okkur þykir heppi-
legast að hafa þig og
fyrirtækið.
Þegar menn eru að
segja hvað borgi sig
gleymist að bæta við,
borgi sig fyrir hvern.
Það eru réttindi sem
ætti að vera auðvelt að
uppfylla í nútíma þjóð-
félagi að sérhver mað-
ur fái að búa þar sem
hann kýs. Samgöngur
og fjarskipti eru með
þeim hætti að það er
ekkert tæknilega því til
fyrirstöðu að flytja
vinnustaðina hvert sem
er. Það er bara ekkert tillit tekið til
hagsmuna almennings. Það er bara
tekið tillit til þeirra sem ráða yfir
fjármagninu, veiðiheimildunum,
markaðnum.
Grasrótarbarátta fyrir
verndun byggðar
Ástæðan fyrir fólksflóttanum frá
landsbyggðinni er alls ekki að mönn-
um finnist meira gaman að búa á
Stór-Reykjavíkursvæðinu. Ástæðan
er þvert á móti sú, að með röngum
stjórnvaldsákvörðunum á síðustu
áratugum, og með miskunnarlausum
atgangi markaðshyggjunnar var
fólk, og er enn, hrakið frá lands-
byggðinni. Þaðan sem það hafði
byggt sér sína framtíð og á sín fé-
lagslegu tengsl. Frá byggð sem það
vildi helst geta dvalist í áfram, eða
alla vega leitað til.
Til þess að varðveita byggðirnar
verður að berjast fyrir viðurkenn-
ingu þess meginsjónarmiðs að fólk
fái að búa þar sem það helst kýs. Það
sjónarmið fæst ekki viðurkennt
nema fyrir baráttu almennings
sjálfs, baráttu grasrótarinnar. Þetta
vitum við af íslenskri reynslu og
þetta sögðu þeir okkur Norður-
landamennirnir á þinginu í Hrísey.
Við getum ekki treyst hinum miklu
leiðtogum atvinnulífsins eða stjórn-
málaflokkunum til að gera þetta fyr-
ir okkur. Þeim finnst gjarnan að þeir
græði meira, í peningum og völdum,
á öðru.
Löng reynsla á hinum Norður-
löndunum er einmitt sú að almanna-
baráttan, grasrótarbaráttan, sé mik-
ilvægust til að sporna gegn eyðingu
byggðar.
Von um betri tíð
Það er fleira sem heldur fólki
kyrru í sinni sveit eða sínu þorpi en
hægt er upp að telja í stuttri blaða-
klausu. Eitt hið mikilvægasta eru hin
félagslegu tengsl, stórfjölskyldan,
vinirnir, kórarnir, leikfélögin eða það
er bara svo oft gaman. Þess vegna
vill fólk viðhalda og efla sína byggð.
Líka hinir brottfluttu. Þeir vilja geta
sótt þangað, byggðin er þeirra at-
hvarf.
Möguleikar grasrótarbaráttunnar
eru einmitt fólgnir í því að styrkja
þau félagslegu tengsl sem fyrir eru
og virkja þau til baráttu fyrir eflingu
byggðarinnar. Virkja fólk til starfa í
hinum ýmsu félögum til að móta
stefnu og setja fram hugmyndir um
allt það sem til framfara horfir.
Mynda þannig mótvægi við hin eyð-
andi öfl.
Raunar gildir þetta ekki bara um
fólk á landsbyggðinni sem fer hall-
oka gegn peningaöflunum. Þetta
gildir líka fyrir almenning í borginni,
sem líka þarf að verja umhverfi sitt
fyrir eyðileggingu og rétt sinn til
húsnæðis á viðráðanlegu verði. Það á
líka sitt umhverfi og félagslegu
tengsl að verja.
Og gildir ekki þetta sama um allt?
Láglaunafólkið, alla sem eiga undir
högg að sækja gagnvart ranglæti
sem svo víða er ríkjandi. Það sem
gildir til varnar og sóknar er sam-
takamáttur og virkjun allra til þátt-
töku.
Landsbyggðin
blómstri á ný
Ragnar Stefánsson
Byggðamál
Til þess að varðveita
byggðirnar verður að
berjast fyrir viðurkenn-
ingu þess meginsjón-
armiðs, segir Ragnar
Stefánsson, að fólk
fái að búa þar sem það
helst kýs.
Höfundur er jarðskjálftafræðingur.