Morgunblaðið - 14.07.2002, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
VATNSAFL Íslands erennþá, eins og oss öll-um er kunnugt, aðmestu leyti ónotað,“sagði Jón Þorláksson
landsverkfræðingur í erindi á fundi í
Verkfræðingafélagi Íslands 16. jan-
úar 1917. Hann sagði að komið hefði
til tals að nýta vatnsaflið handa
landsmönnum sjálfum „eða handa
útlendingum til þess að reka verk-
smiðjuiðnað“.
Á fundinum kynnti Jón fyrstu
áætlanir um virkjanlegt vatnsafl á
Íslandi en erindi hans var birt í
Tímariti Verkfræðingafélags Ís-
lands. Þar sagði Jón að „naumast
muni vera að ræða um nema 6–7
vatnsföll sem hafi svo mikið afl að
geyma að nægilegt geti talist til
stóriðnaðar, þ.e. um og yfir 50 þús.
hestöfl söfnuð á einn stað. Þessi
vatnsföll eru: Á Suðurlandi Þjórsá,
Hvítá og Sogið, á Norðausturland-
inu Skjálfandafljót, Laxá í Þingeyj-
arsýslu og Jökulsá á Fjöllum, og ef
til vill má nefna Lagarfljót á Aust-
urlandi. Það mun að vísu mega fá
mikið afl úr nokkrum öðrum vatns-
föllum (t.d. Jökulsá á Dal) en að ég
hygg ekki nema með mjög miklum
mannvirkjum“.
Þegar hér var komið sögu höfðu
aðeins verið byggðar nokkrar smáar
rafstöðvar, samtals um 150 hestöfl.
Rafljós voru kveikt í fyrsta sinn á
Íslandi 12. desember 1904, þegar
sextán hús voru tengd við vatnsafls-
stöð Jóhannesar Reykdal við Læk-
inn í Hafnarfirði. Fyrsta rafveita
sem náði til heils bæjarfélags var
tekin í notkun á Seyðisfirði 18. októ-
ber 1913. Það þóttu svo mikil tíðindi
að haldin var sérstök ljósahátíð og
mikið var um dýrðir. „Ekki minna
en sjö kvæði voru ort við þetta tæki-
færi og sungin,“ sagði í frétt á for-
síðu fyrsta tölublaðs Morgunblaðs-
ins, 2. nóvember 1913.
Kárahnjúkar, Brú og Múli
Fyrir hálfri öld, árið 1952, setti
Sigurður Thoroddsen verkfræðing-
ur fram áætlun um virkjanlegt
vatnsafl á Íslandi og áratug síðar,
1962, birtist endurskoðuð áætlun
hans. Þá taldi hann að á Austurlandi
næmi ársorkan um fimm þúsund
gígavattstundum, eða um 15% af
orkunni á öllu landinu.
Sigurður gerði ráð fyrir virkjun
Jökulsár á Dal (Jökulsár á Brú)
annars vegar við Kárahnjúka og
hins vegar við Brú „með frárennsli í
Jökulsá í Fljótsdal í mynni Norð-
urdals“, eins og segir í Tímariti
Verkfræðingafélags Íslands. Hann
nefndi einnig virkjun Jökulsár í
Fljótsdal, svonefnda Múlavirkjun,
með lóni við Eyjabakka. Sigurður
hafði reyndar sett fram tillögu um
þessa síðastnefndu virkjun árið
1954.
Þegar Jakob Björnsson verk-
fræðingur lagði mat á stöðuna í
grein í ritinu Orkumálum í maí 1964
sagði hann að lausleg frumáætlun
hefði verið gerð um virkjun Jökuls-
ár á Dal, annars vegar með því að
virkja ána meðfram farveginum í
sex orkuverum, hins vegar með því
að gera eitt orkuver við nyrðri enda
Hafrahvammagljúfra og leiða vatnið
um jarðgöng undir Fljótsdalsheiði.
Þá sagði hann að engin sambærileg
áætlun hefði verið gerð fyrir Jök-
ulsá í Fljótsdal.
Austurlandsvirkjun
„Ein stærsta vatnsvirkjun í heimi
á Austurlandi?“ Með þessari fyrir-
sögn á baksíðu Morgunblaðsins 19.
júní 1969 var kynnt áætlun
Langstærsti draumurinn
Morgunblaðið/Rax
Með byggingu Kárahnjúkavirkjunar lyki langri umræðu um stórvirkjun á Austurlandi.
Hugmyndir um stórvirkj-
anir á Austurlandi voru
fyrst settar fram fyrir mörg-
um áratugum. Jónas Ragn-
arsson skoðaði þessi áform,
sem lengi vel mættu lítilli
andstöðu.




 

 


 
 
 
 



















 














    !
 













"









   













#
#
$


% 
&  

 
&
$ 

  # 

' 
  
#

 




  

  




 

(  

 ' 

 



$ 
' 

 

 





)





(
* +
,

-
.
(

#


/ 0
/



 

  








#
#
&  



  ) 



 
 




,
%
1
2
1
3
/
,  

 


 
(

' 




( 


 


 
"

   
/   


  
 

#
     
"
 
#

















 
4 


!

   

#"
 "


"


 &
$




  
"  

#

#
$




 

 
 %
&

&
(
""
)*&)
'(""

"

 






$


% 



(
!


  



 
  
 


  



 
 

 

 

   Í fyrri áfanga Kárahnjúkavirkjunar er Jökulsá á Dal (Jökulsá á Brú) stífluð við Fremri-Kárahnjúk. Stærsta stíflan er 190 metra há (Hallgrímskirkja er 73 metrar).
Við Kárahnjúka er myndað svonefnt Hálslón sem nær inn að Brúarjökli. Flatarmál lónsins er 57 ferkílómetrar og mesta hæð þess 625 metrar yfir sjávarmáli. Frá
lóninu verður vatninu veitt um 40 kílómetra löng göng undir Fljótsdalsheiði (Hvalfjarðargöngin eru innan við 6 kílómetrar). Stöðvarhúsið verður neðanjarðar í
Teigsbjargi, innst í Fljótsdal, skammt sunnan við hinn sögufræga Valþjófsstað. Fallhæðin er um 600 metrar. Vatnið fer um göng og skurð út í Jökulsá í Fljótsdal og
síðan í Lagarfljót. Í síðari áfanga er Jökulsá í Fljótsdal stífluð norðan votlendisins á Eyjabökkum og myndað lítið lón, Ufsarlón. Vatni austan Jökulsár er safnað
saman í Kelduárlón. Úr þessum lónum fer vatnið eftir 13,5 kílómetra löngum göngum að aðrennslisgöngunum frá Hálslóni.