Morgunblaðið - 14.07.2002, Page 16

16 SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EINN blíðviðrisdaginn fór égupp í Mosfellsbæ til þess aðhitta Jónu Hansen kennaravið Hagaskóla. Þegar ég fal-
aðist eftir viðtali hafði hún stefnt mér
í gróðurhús að Blikastöðum II og ég
velti því nú fyrir mér á leiðinni hvort
um væri að ræða þá sömu Jónu Han-
sen sem átti marga hluti tengda
Björgu Þorláksson fræði- og vísinda-
konu og voru á sýningu um hana á
Þjóðarbókhlöðunni þegar ævisaga
hennar kom út.
Mér tókst að beygja nákvæmlega
rétt inn á afleggjarann að Blikastöð-
um og rambaði eins og fyrir krafta-
verk inn í gróðurhúsið til Jónu Han-
sen. Hún stóð þarna röggsamleg í fasi
og fór nærfærnum höndum um blóm-
in sín.
„Ég byrjaði á blómaræktinni innan
veggja Hagaskóla. Eftir að ég og
bróðir minn fengum yfirráðarétt yfir
landspildunni hennar ömmu fór ég að
færa út kvíarnar. Ég á margar vin-
konur sem eiga allt til alls og mér datt
í hug að gaman gæti verið að gefa
þeim blóm sem ég hefði ræktað sjálf í
garðana þeirra, á svalirnar eða þá á
leiði ástvinanna frekar en keypta
vendi og konfektkassa. Auðvitað fær
fjölskylda mín líka blóm í sína garða,“
segir hún þegar ég hef kynnt mig og
sagt nokkur viðurkenningarorð um
plönturnar í gróðurhúsinu. Það endar
með því að úr gróðurhúsinu fer ég
með nokkrar bláar stjúpur, fagur-
bleik tóbakshorn og tvær margarítur.
Að því búnu örkum við upp fyrir
íbúðarhúsið þar sem frændfólk Jónu
býr og setjumst í sólina til þess að
ræða um þau tímamót sem í vændum
eru í lífi hennar, að hætta kennslu eft-
ir farsælt kennslustarf frá 1958.
„Afi minn byggði Blikastaði, Magn-
ús Þorláksson, bróðir Jóns Þorláks-
sonar forsætisráðherra, og mín fyrstu
ferðalög voru hingað,“ segir hún þeg-
ar ég spyr fyrst um tengsl hennar við
Blikastaði. „Afi tók mig oft með sér
upp eftir þegar hann hafði borðað
heima hjá okkur í bæjarferðum. Mér
þótti þetta mjög skemmtilegt og þeg-
ar mig fór lengja eftir honum fór ég
að heiman frá mér í Kirkjustræti og
niður á BSÍ og sagðist ætla í afabæ og
þangað komst ég fyrir góðvild bíl-
stjórans, sem opnaði fyrir mér hliðið,“
bætir hún við.
„Sigurbjörg móðir mín hafði það
sem kallað er „græna fingur“, og var
með töluverða grænmetisræktun
meðan afi og amma bjuggu á Blika-
stöðum. Ég var látin borða grænkál
og spínat í æsku sem ekki var algengt
í þá daga.
Sjálf hef ég lengi haft áhuga fyrir
ræktun – líklega frá barnsaldri.
Ég er búin að vera með blóm í skól-
anum frá því fyrir um 30 árum. Þá gaf
Bjarni í Blómavali mér nokkrar fræ-
plöntur. Hann var á sínum tíma nem-
andi minn. M.a. gaf hann mér fíkus-
ana tvo sem eru á ganginum hjá
skólastjóra og eru nú orðnir stærðar
tré.
Blóm gegn húsasótt
Það var húsasótt í nýju álmunni í
Hagaskóla sem tekin var í notkun um
haustið 1989. Ég fékk fólk frá Heil-
brigðis- og vinnueftirliti til þess að
koma og mér var ráðlagt að hafa
blóm, það kæmi raki frá þeim sem
mundi hjálpa upp á sakirnar. Ég setti
strax plöntur í mína umsjónarstofu og
aðrir kennarar báðu um blóm í sínar.
Ég bað þá krakkana að koma með það
sem ætti að henda heima hjá þeim
þegar verið væri að snyrta blómin.
Þannig gat ég komið mörgum teg-
undum til.
Fyrir um 15 árum voru komin
margvísleg blóm í hvern glugga og á
alla ganga í Hagaskóla.
Fyrir nokkrum árum sótti ég um
orlof til að fara í framhaldsnám í
Bandaríkjunum. Ég kenndi þá ensku
og dönsku til helminga. Ég leitaði
upplýsinga um heppilegan stað til
námsins og Texas varð fyrir valinu.
Þar var mikið af innflytjendunum og
Texasbúar ríkir vegna olíuvinnslunn-
ar og miklu fé varið til menntamála.
Þeir gerðu mikið til að kenna sínum
innflytjendum ensku. NASA er þarna
í næsta nágrenni og þar fræddist ég
um vissar tegundir blóma sem
hreinsa andrúmsloftið.
Með þessa vitneskju fór ég heim og
setti umrædd blóm á gang sem aldrei
sást barn í í frímínútum. Það brá svo
við að eftir að blómin komu fóru
krakkarnir að vera þar.
Ég hef þá staðföstu trú að börnum
líði betur þar sem blóm eru. Viss blóm
þýðir þó ekki að hafa í skóla – ég lærði
af reynslunni að fullorðið fólk tók af-
leggjara án leyfis af sumum plöntum
þegar það kom á fundi í skólanum.
Einu sinni náði ég í græðling af blómi
sem mér lék mikill hugur á. Það heitir
fallandi lauf. Blómið var orðið stórt og
fallegt en svo var haldinn fundur í
skólanum og eftir hann sást ekki eitt
lauf á þessu blómi, svo mikill var
áhugi fundargesta á því. Samkennara
mínum þótti blómið orðið svo aum-
ingjalegt að hann fleygði því áður en
ég náði að bjarga því.“
Þarf að sýna þolinmæði og natni
En skyldi Jóna hafa eins gott lag á
börnum og blómum?
„Það fer saman. Það þarf að sýna
natni og þolinmæði í báðum tilvikum.
Það gildir að geta séð fyrir sér að úr
þeim efnivið sem maður hefur í hönd-
unum geti orðið sterk og falleg jurt ef
vandað er til verks. En það þarf líka
að sýna nokkra hörku. Ef fólk ætlar
að fá fallega og þétta runna þá verður
það að hafa hörku í sér til að klippa þá
niður – annars verða þetta bara
renglur.
Ekkert gleður mann meira en að
sjá að vel til tekst.“
Hvenær byrjaðir þú að kenna?
„Ég lauk prófi frá Kennaraskólan-
um 1956 og var svo tvö ár í Kenn-
araháskólanum í Kaupmannahöfn.
Ég er raunar hálfdönsk, pabbi var frá
Kaupmannahöfn, faðir hans var óp-
erusöngvari við Konunglega leikhúsið
þar í borg. Foreldrar mínir kynntust
hér á landi þegar pabbi kom hingað til
að vinna í Skrúðgarðinum á Akureyri.
Hann var vanur garðyrkju, „farfar
og farmor“ áttu sumarhús og átta
hektara lands í Espergærde við
Strandvejen fyrir norðan Kaup-
mannahöfn, sem var einn aldingarð-
ur. Þar átti ég miklar sælustundir
þegar ég var barn og heimsótti þau.
Mamma var við nám í Kaupmanna-
höfn sem ung stúlka. Eftir nám við
Kvennaskólann í Reykjavík ætlaði
hún að læra hjúkrun en fékk ekki inn-
göngu af því hún hafði fengið berkla.
Þá lærði hún fótaaðgerðir og við það
starfaði hún lengst af.
Við erum tvö systkinin, Nils bróðir
minn er tveimur árum yngri en ég.
Hann er lærður byggingameistari.
Eftir að hafa lokið kennaranáminu í
Kaupmannahöfn hóf ég kennslu í
Réttarholtsskóla og fékk litlu síðar
Fulbrightstyrk til að kynna mér ým-
islegt í tengslum við afbrotaung-
linga.“
Aldrei kennt vandræðaunglingum
Hefur þú þess vegna lent í að kenna
mörgum vandræðaskepnum? spyr ég
að bragði.
„Ég hef ekki kennt neinum vand-
ræðaunglinum – aldrei,“ svarar hún
hvasslega.
„Ég hef alltaf sagt mínum nemend-
um að enginn sé til algóður og enginn
alvondur. En það þarf stundum að
leita að góðu hliðunum. Ég hef haft
erfiða nemendur en það hefur alltaf
endað með því að ég hef fundið á þeim
góðu hliðarnar. Mér var kennt sem
barni að allir hefðu eitthvað sér til
ágætis.“
Enn berst talið að ættfólki Jónu og
uppvexti.
„Ég heiti í höfuðið á Jóni Þorláks-
syni og Ingibjörgu konu hans. Þegar
mamma gekk með mig þá kallaði Jón
hana upp á kontor til sín og bað hana
að láta barnið sem hún gengi með
heita í höfuðið á sér.
„En frændi,“ sagði þá mamma.
„Hvað ef barnið er nú stelpa?“
Hann kvað það engu skipta, þá yrði
nafnið bara Jóna Ingibjörg – og þann-
ig fór það. Jón dó rétt áður en ég
fæddist en mamma hafði mikið sam-
band við Ingibjörgu ekkju hans þar til
hún lést. Þær sátu m.a. saman á
kvöldin og lásu sig í gegnum bréfa-
búnka sem Jón lét eftir sig og röðuðu
þeim í möppur eftir málefnum.
Pabbi vildi flytjast til Bandaríkj-
anna til bróður síns sem þar rak stórt
fyrirtæki, en pabbi var með próf frá
verslunarskóla í Kaupmannahöfn.
Mamma vildi ekki fara héðan svo þau
slitu samvistir. Þá var ég ellefu ára.
Víst féll mér þetta þungt og mamma
var eftir það ein með okkur.
Þegar afi dó fékk Helga móður-
systir mín Blikastaðina en mamma
fékk andvirði leigubíls sem pabbi ók
síðustu árin sem hann bjó með henni.
Amma hélt eftir smálandspildu. Þar
er landið sem við systkinin eigum nú.
Afi hafði breytt Blikastöðum úr koti í
stórbýli, hann vann nætur og daga.
En hann vildi ekki láta skipta búinu
upp heldur hafði gert ráðstafanir við-
víkjandi óðalsrétti en entist ekki ald-
ur til að ganga formlega frá því.
Nauðsyn þess að fara vel með
Ég er þakklát fyrir þá reynslu að
stundum var ekki mikið til heima. Það
kenndi mér að fara vel með peninga
og það er gott veganesti. Ég hef lagt
áherslu á nauðsyn þess við mína nem-
endur að fara vel með. Ég hendi t.d.
aldrei plastpokum, bæði menga þeir
og svo er þetta sóun á fjármunum. Ut-
an um orðalistana hef ég löngum ver-
ið með poka utan af Myllubrauði eða
Mogganum. Stundum hafa krakkarn-
ir haft orð á þessu – en ég hef bent á
að notaðir pokar geri fullt gagn.
Orðalistana áttu börnin að læra og
ég gekk eftir að það væri gert. Ég hef
hagað kennslu minni þannig að helm-
ing kennslustundarinnar notaði ég til
að fara yfir það sem ég setti fyrir svo
að þau réðu örugglega við það en
seinni hlutann til að fylgja eftir að þau
hefðu lært heima. Einu sinni í viku
kom ég svo með 20 glósur á lista til að
kanna kunnáttu þeirra. Þetta tel ég
nauðsynlegt, foreldrar hafa oftar en
ekki lítinn tíma til að hjálpa börnum
sínum með heimanámið.
Þegar ég byrjaði að kenna voru
mæður heimavinnandi og börnin
hlupu heim til að borða í hádeginu og
komu endurnærð til baka. Nú fá
krakkar peninga til að kaupa sér
nesti. Þá er freisting að kaupa sér
sætindi en ekki hollustumat.
Fyrir tíu árum fór ég með grillið
mitt í skólann í litlu kennarastofuna
sem þar er og sagði krökkunum að ef
þau kæmu með samlokur þá skyldi ég
grilla. Það varð strax örtröð hjá mér.
Ég hef upp á síðkastið verið með tvö
grill og hef grillað fyrir áttunda bekk-
inn sem ég kenndi og hin börnin svo
eftir atvikum.
Til að ná námsárangri þurfa börn
að vera mett og líða vel. Það þýðir
heldur ekki að leggja fyrir þau náms-
efni sem þau ráða ekki við, þá gefast
þau upp.
Þeir sem ekki fá sjö
Ég segi gjarnan við nemendur
mína að ég vilji að þeir hafi getu og
þroska til að fá sjö á prófum. „Af
hverju,“ spyrja þeir? „Af því sjö er
heilög tala,“ svara ég til að segja eitt-
hvað. Svo segi ég þeim sem ekki fá sjö
að þau geti lært betur og komið svo til
mín og endurtekið „glósuprófið“. Við
þá sem áttu erfitt með að ná sjö geri
ég sérstakan samning, ef þau vildu,
um leið og ég útskýrði rækilega að
menn eru misfljótir að læra.
Ég hef til fjölda ára alltaf verið í
stofunni minni í frímínútum, en ekki á
kennarastofunni. Dyrnar standa opn-
ar og krakkarnir geta gengið út og
inn. Ég segi alltaf að maður haldist
ungur með því að umgangast þá sem
ungir eru. Ég veit líka alltaf nokkurn
veginn hvað hjartað í skólanum slær.
Ég hef oft frétt meira en margur ann-
ar, vitað um baktal, erfiðleika og ýmis
vandræði og krakkarnir hafa getað
komið til mín. Ég hef sagt þeim að
setja miða í vasann á peysunni minni
eða á borðið mitt og svo hef ég kallað
á þau síðar til að ræða málin undir
fjögur augu.
Mér finnst þetta nauðsynlegt, um-
hverfið er svo breytt og börn vantar
oft einhvern til þess að trúa fyrir sín-
um erfiðu málum.
Þegar ég kenndi landsprófsbörn-
um þá kenndi ég þeim sem vildu í
páskafríinu – nema fyrir hádegi á
föstudaginn langa og páskadag. Ég
kenndi líka á sumardaginn fyrsta og
1. maí. Í þá daga keyptu efnameiri
foreldrar iðulega aukakennslu fyrir
börn sín til þess að öruggt væri að þau
stæðust próf. Mér fannst sárt til þess
að vita að ekki sætu allir við sama
borð og því sagði ég, að þeir sem mína
hjálp vildu þiggja væru velkomnir.
Útkoman varð sú að flestir mættu. Í
helgri bók stendur: „Gefið og yður
mun gefið verða“ þetta hef ég stað-
reynt að er sannleikur.“
Starfaði fyrir Rauða krossinn í 40 ár
En hvernig getur slíkur kennari „af
guðs náð“ hætt störfum? „Það er
bæði erfitt og ekki erfitt. Ég hef gert
þetta upp við mig. Ég mátti hætta
fyrir sex árum en þá var ég hreint
ekki tilbúin til þess. Núna finnst mér
vera kapítulaskipti í lífi mínu. Ég loka
einum og opna annan. Ég er að setja
inn danska málfræði á Skólavefinn og
mun á þann hátt halda áfram
kennslustarfi enn um sinn og svo er
ég í þessu ræktunarstarfi hér. Auk
þess sinni ég starfi í Neskirkju. Ég
var þar fyrst með Hrefnu Tynes í
barnastarfi, við vorum báðar foringj-
ar í kvenskátahreyfingunni. Síðan
starfaði ég með prestunum og nú vinn
ég á laugardögum með eldri borgur-
um.
Í fyrra hætti ég störfum fyrir
Rauða krossinn. Þar hafði ég starfað í
40 ár. Ég var í nokkur sumur með
barnaheimili á hans vegum. Fljótlega
urður árekstrar milli mín og nokk-
urra stúlknanna. Mér fannst þær ekki
sinna börnunum nógu vel. Þær voru
sumar að skemmta sér fram undir
morgun á helgum. Þegar börnin voru
komin út á sunnudagsmorgnum lögð-
ust þær í einhverja laut þar sem þær
vöfðu teppi utan um sig og fylgdust
ekki nógu vel með börnunum. Þarna
var Brúará á aðra hönd og Hvítá á
hina og ég óttaðist um líf barnanna.
Ég fékk leyfi stjórnarinnar til að
segja stúlkunum upp.
Séra Jón Auðuns var formaður
stjórnar og sagði hann að mér væri
illa í ætt skotið ef ég gæti ekki ráðið
fram úr þessu.
Ég fékk þá gamla nemendur mína
sem unnu í fiski til að vera í við-
bragðsstöðu ef ekki semdist milli mín
og hinna skemmtanaglöðu starfs-
stúlkna.
Ég hélt fund með þeim og bauð að
þær gætu valið á milli þess að gera
eins og ég vildi eða fá sér aðra vinnu –
ég hefði tilbúnar aðrar stúlkur. Svo
Veit hvað hjartað
í skólanum slær
Morgunblaðið/Jim Smart
Jóna Ingibjörg Hansen með blómin sín í gróðurhúsinu að Blikastöðum II.
Kennslustarfið er þýðingarmikið – góðir kennarar
láta gott af sér leiða. Einn slíkra er Jóna Hansen
kennari í Hagaskóla, sem nú er að láta af störfum.
Hún segir hér Guðrúnu Guðlaugsdóttur eitt og
annað frá starfsferli sínum og skoðunum.