Morgunblaðið - 14.07.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG vil ekki að heimili mittverði múrað inni og troðiðverði upp í alla glugga. Égvil að menningarstraumarallra landa fái að leika þar
um eins frjálslega og hugsast getur.
En ég tek ekki í mál að nokkur
þeirra svipti undan mér fótunum.“
Með þessari tilvitnun í Mahatma
Gandhi lýkur BA-ritgerð Erlu S.
Sigurðardóttur og Kamillu Ingi-
bergsdóttur til lokaprófs í mann-
fræði við Háskóla Íslands árið 2002.
Ritgerðin ber heitið „Fjölmenning
og fjölmenningarleg kennsla í ljósi
hnattvæðingar“ og í niðurstöðunum
kemur fram að í fjölmenningarlegu
samfélagi nútímans sé öllum nauð-
synlegt að tileinka sér hugmynda-
fræði indversku frelsishetjunnar.
Nýsköpunarverkefni upphafið
Stöllurnar kíma lítið eitt þegar
þær eru beðnar um að segja frá að-
draganda ritgerðarinnar. „Upphafið
að upphafinu var að okkur langaði
til að vinna að nýsköpunarverkefni í
tengslum við fjölmenningarlegt
samfélag síðasta sumar. Við
ákváðum að byrja á því að spyrja
Guðrúnu Pétursdóttur, verkefnis-
stjóra hjá Alþjóðahúsinu, hvar eðli-
legast væri að bera niður. Hún sagði
að oft bærust fyrirspurnir til Al-
þjóðahúss um fræðsluefni í fjöl-
menningarkennslu fyrir leikskóla.
Enda þótt talsvert væri til af slíku
fræðsluefni væri ekki hægt að gera
ráð fyrir því að allir starfsmenn leik-
skólanna hefðu tök á því að kynna
sér slíkt fræðsluefni á erlendum
tungumálum,“ segir Erla og tekur
fram að þeim Kamillu hafi strax lit-
ist vel á að vinna að gerð íslensks
fræðsluefnis fyrir leikskóla. „Með
styrk frá Nýsköpunarsjóði náms-
manna og Reykjavíkurdeild Rauða
krossins réðumst við í að gera gát-
lista og hugmyndalista fyrir fjöl-
menningarlega kennslu í leikskól-
um.“
Þegar kom að því að velja BA-
ritgerðarefni ákváðu Erla og Ka-
milla að halda áfram að vinna á leik-
skólastiginu. „Okkur langaði til að
kanna stöðuna nánar,“ segir Kamilla
og útskýrir að ritgerðin skiptist í
grófum dráttum í tvennt, kenning-
arlega umfjöllun og eigindlega rann-
sókn á fjölmenningarlegri kennslu í
leikskólum. „Eigindlega rannsóknin
byggðist að mestu leyti á viðtölum
við sex leikskólastýrur. Leikskól-
arnir voru valdir með tilliti til þess
að helmingur þeirra hefði unnið eitt-
hvað með fjölmenningu og hinn
helmingurinn ekki. Með sama hætti
spáðum við aðeins í hlutfall barna af
erlendum uppruna í leikskólanum.
Annars er vert að taka fram áður en
lengra er haldið að varasamt er að
alhæfa nokkuð um niðurstöðurnar.
Fyrst og fremst gefa þær til kynna
ákveðnar vísbendingar um ástandið
á sviði fjölmenningarlegrar kennslu
í hverjum leikskóla fyrir sig.“
Skortur á hvatningu
Leikskólar Reykjavíkur fylgja
stefnu Reykjavíkurborgar um fjöl-
menningarlegt samfélag. Í þeirri
stefnu segir meðal annars: „Að
reykvískt samfélag fái notið fjöl-
breytni í mannlífi og menningu þar
sem þekking, víðsýni, jafnrétti og
gagnkvæm virðing einkenni sam-
skipti fólks af ólíkum uppruna.“
Einnig: „Allar stofnanir borgarinnar
þurfa að laga sig að fjölmenning-
arlegu samfélagi…“ og „[v]inna ber
markvisst gegn fordómum innan
stofnana borgarinnar og á vegum
þeirra með aðferðum sem stuðla að
gagnkvæmri aðlögun. Leggja þarf
sérstaka áherslu á fyrirbyggjandi
starf, fræðslu um fordóma og fjöl-
menningarlega kennslu innan upp-
eldisstofnana í þessu sambandi“
(Stefna Reykjavíkurborgar, 2001).
„Engu að síður komumst við að
því að leikskólarnir fá nær enga
hvatningu að ofan í því skyni að upp-
fylla þessa stefnu,“ segir Erla
„Leikskólar Reykjavíkur hafa boðið
upp á túlkaþjónustu vegna barna af
erlendum uppruna. Gátlisti í
tengslum við umhverfið á leikskól-
anum er aðgengilegur. Að öðru leyti
er fjölmenningarleg kennsla alfarið
undir áhuga leikskólastjóranna í
hverjum leikskóla komin. Leikskóla-
stýrurnar sex skiptust gróflega í tvo
hópa hvað áhuga á viðfangsefninu
varðaði. Annars vegar höfðu sumar
reynt að stuðla að því að gera um-
hverfi leikskólans fjölmenningar-
legra, t.d. með því að vera ekki bara
með hvítar dúkkur og bækur um
hvít og bláeyg börn. Okkur þótti
áhugavert að þessi hópur tengdi
fjölmenningarlegt umhverfi aðal-
lega við aðlögun barna af erlendum
uppruna og tvítyngi. Sjaldnast virt-
ist vera fyrir hendi skilningur á því
hversu mikilvægt væri að temja ís-
lenskum börnum umburðarlyndi og
virðingu gagnvart fólki frá ólíkum
samfélögum algjörlega óháð því
hvort börn af erlendum uppruna
væru í leikskólanum. Hins vegar
hafði ákveðinn hópur leikskólastýra
í rannsókninni ekki velt því sérstak-
lega fyrir sér að taka upp fjölmenn-
ingarlega kennslu þó viðhorfið væri
í sjálfu sér jákvætt eftir að við kom-
um í heimsókn. Margir viðmælend-
urnir báðu um að fá eintak af rit-
gerðinni þegar hún yrði tilbúin.“
Ekki bara hátíðir
Erla og Kamilla gerðu sér grein
fyrir því að leikskólastýrurnar átt-
uðu sig ekki allar á því hvað átt væri
við með fjölmenningarlegri kennslu.
„Fjölmenningarleg kennsla er fyrst
og fremst kennsla í félagslegri
færni; fyrirbyggjandi aðgerðir gegn
hvers kyns fordómum og trúar-
hræsni. Eins og fram kom áðan
beinist hún ekki aðeins að börnum
af erlendum uppruna heldur öllum
börnum,“ segir Erla og tekur fram
að öllum menningarsamfélögum sé
að sjálfsögðu gert jafnhátt undir
höfði. „Markmiðið er að hefja ákveð-
ið ferli breytinga í skólum sem síðan
teygir sig út í samfélagið,“ segir
hún. „Þetta markmið næst með því
að rækta framkomu, venjur og
hæfni barnanna svo að þau geti orð-
ið ákveðnir umboðsmenn þessara
breytinga í samfélaginu.“
Kamilla bætir við að fjölmenning-
arleg kennsla dragi hið ókunnuga
inn í kennsluna til að auka skilning
barnanna á sinni eigin menningu og
annarra. „Fjölmenningarleg
kennsla leggur þó mun ríkari
áherslu á hvað er sameiginlegt held-
ur en ólíkt með samfélögum. Hug-
myndafræðin gengur ekki bara út á
að halda annað slagið hátíðir þar
sem Grænlendingar eru sýndir á
kajökum að veiða seli, svartir menn í
strápilsum að dansa við trommu-
undirleik o.s.frv. Með því að sýna
slíkar myndir er aðeins verið að ýta
undir staðalmyndir um fólk í öðrum
samfélögum. Fjölmenningarleg
kennsla er langtímaferli. Við erum
að tala um að ákveðið viðhorf verði
að vera undirliggjandi í allri fræðslu
á leikskólanum, t.d. verður að vera
Íslendingar lifa í nánu samneyti við fólk af ólíkum upp-
runa bæði heima og að heiman. Sá veruleiki virðist þó ekki
endurspeglast í umhverfi leikskólabarna eins og kemur
fram í BA-ritgerð nýútskrifuðu mannfræðinganna Erlu S.
Sigurðardóttur og Kamillu Ingibergsdóttur.
Fjölmenningarleg kennsla
undir leikskólastjórum komin
Anna G. Ólafsdóttir ago@mbl.is
Fræðimennirnir
„Í RITGERÐINNI sýna Erla og Ka-
milla fram á hversu margþætt ferli
hnattvæðingin er. Hnattvæðingin hefur
m.a. leitt til meiri þekkingar á menningu
og lífstíl annarra en um leið verður fólk
meira meðvitað um menningarlega sér-
stöðu sína. Þetta hefur að vissu leyti
gerst á Íslandi þar sem ýmsir hafa orðið
uppteknari en áður af menningarlegri
sérstöðu og sumir hafa jafnvel látið í ljós
áhyggjur af því að glata menningarein-
kennum,“ segir Unnur Dís Skaptadóttir,
dósent í mannfræði og leiðbeinandi
þeirra Erlu og Kamillu við ritgerðar-
smíðina.
Unnur Dís var spurð út í þýðingu eig-
indlegu rannsóknarinnar á fjölmenning-
arlegri kennslu í leikskólum. „Rannsókn-
arverkefni þeirra Erlu og Kamillu sem
Nýsköpunarsjóður Háskóla Íslands styrkti var smátt í
sniðum og því verður að varast að draga af því of mikl-
ar ályktanir. Í niðurstöðum þeirra má hins vegar koma
auga á vísbendingar um ýmislegt sem þarf að skoða
betur.
Eitt af því sem rannsóknin leiddi í ljós er að í hugum
margra snýst fjölmenningarleg kennsla aðallega um
börn af erlendum uppruna. Markmið fjölmenningar-
legrar kennslu eru hins vegar að fræða börn óháð upp-
runa með það að markmiði að draga úr fordómum og
auka víðsýni.“
Hversu mikilvæg er fjölmenningarleg
kennsla í leikskólum?
„Fjölmenningarleg kennsla á öllum
skólastigum er mikilvæg til að undirbúa
einstaklinga undir það að lifa í fjölmenn-
ingarlegu samfélagi og í hnattrænum
heimi.“
Unnur Dís segir að áhugi íslenskra
mannfræðinga á fjölmenningarlegu sam-
félagi á Íslandi hafi verið að vakna.
„Nokkrir MA-nemar eru að vinna að
verkefnum sem tengjast þessu og ég hef
nýlega farið af stað með rannsókn sem
byggir á eigindlegum aðferðum og snýr
að möguleikum fólks sem flutt hefur til
Íslands á síðustu árum.“
Hún segir að Erla og Kamilla hafi
unnið mjög sjálfstætt að ritgerðinni og
verkefninu og hrósar þeim fyrir vinn-
una. „Ritgerðin er vel gerð þar sem Erla og Kamilla
tengja saman kenningar mannfræðinga og annarra
félagsvísindamanna til að skapa mjög áhugaverða og
gagnrýna umfjöllun um hnattvæðingu, menningu og
„rasisma“.
Með þessa umfjöllun að leiðarljósi skoða þær síðan
fjölmenningarlega kennslu í leikskólum og setja hana
þannig í stærra samhengi. Ritgerð þeirra er framlag
til umræðunnar sem þarf að eiga sér stað í nútíma
samfélagi um fjölmenningu, ekki aðeins í skólum held-
ur á Íslandi almennt.“
Framlag til umræðu
um fjölmenningu
Unnur Dís Skaptadóttir
NAFN: Erla Sigurlaug Sigurð-
ardóttir, f. 6. maí 1976.
MAKI: Víglundur Helgason vélvirki.
MENNTUN: BA-gráða í mannfræði
frá Háskóla Íslands.
NAFN: Kamilla Ingibergsdóttir,
f. 22. apríl 1979.
MENNTUN: BA-gráða í mann-
fræði frá Háskóla Íslands með
fjölmiðlafræði sem aukagrein.
VIRK VÍSINDI