Morgunblaðið - 23.07.2002, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 2002 25
eg eftir að togað hefur verið yfir þau.
kvóta. ...
uppi með
Akureyr-
mátt gera
haldið því
est getað
irra leik-
rmarkinu
ér nú að
„framúr-
augum?“
ð aðrir...
ð dugnað-
amherja-
eir þurftu
ngu þeir.
u teknar
til Sam-
fyrir það
num tíma
sáttir við
étt hjálp-
fnrétt að
grímur á
, sitjandi
umi Sam-
urtaka sig
únarskáld
ur sínum
ofanfalli
r fyrirgaf
honum aldrei lífgjöf-
ina. Ólíkir eru þeir þó í
öðru, Þorsteinn Bald-
vinsson og Þorgeir
Hávarsson. Þorgeiri
kom aldrei til hugar,
hangandi í nær upp-
slitnuðum hvannarót-
unum, að kalla til fóst-
bróður síns eftir hjálp.
En heimildir herma að
Þorsteinn Baldvinsson
hafi dvalið um hríð í
búðum eigi fjarri lög-
þinginu áður en skip-
stjórareglan leit dags-
ins ljós.
Ef fara ætti í saumana á „athuga-
semdunum“ myndi rýmið hér hvergi
hrökkva til. Það er enda skoðun mín
að þjark um gamlar og nýjar aflatöl-
ur og atriði sem eru afstæð í flestum
skilningi kúpli umræðunni um sjáv-
arútvegsmálin upp í fjöruna en ekki
úr henni. Ágætt dæmi um þetta er
notkun forstjórans á orðinu „hrað-
fiskibátur“. Honum er sérstaklega
uppsigað við þessa báta og telur þá
„stórvirk veiðiskip“.
Það skilja vænti ég flestir hversu
erfitt er að elta ólar við athugasemd-
ir fullorðins manns sem temur sér
þvílíka sandkassarökfræði. Það er í
senn sorglegt og hlægilegt.
Það er hins vegar gleðiefni að
hann skuli taka dæmi um olíunotk-
un, siglingatíma og aflamagn tiltek-
ins smábáts á handfæraveiðum.
(Upplýsingar af vefsíðu Bátasmiðju
Guðmundar). Sá bátur eyddi u.þ.b.
3% af aflaverðmæti sínu í olíu og í
fjölmörgum tilfellum smábáta er
hlutfallið enn lægra. Algengt er að
ísfisktogarar eyði í olíu 10–12% af
aflaverðmæti. Hagkvæmni smábáts-
ins er slík að hann getur rekið sig á
grundvelli þess að mega veiða sem
samsvarar 23 sólarhringum á ári
með handfærin ein að vopni. Það
væri fróðlegt að vita hvort mögulegt
sé að reka togara undir þeim for-
merkjum.
Það er ótrúlegt en satt að for-
svarsmenn stórútgerðarinnar hafa
talið við hæfi að gera grín að ábend-
ingum smábátaeigenda um þennan
mikla mun á orkueyðslu við veiðarn-
ar. Glósur á borð við þær hvort ekki
sé þá hagkvæmast að setja upp segl
á nýjan leik rekja rætur sínar í þessa
kímnigáfu. En það er fleira sem
Landher útvegsmanna og Þorsteinn
Baldvinsson vilja drepa á dreif. Þar
skal helst til taka rannsóknir á um-
hverfisáhrifum veiðarfæra.
Skemmdarverkin skoðuð
Landssamband smábátaeigenda
(LS) hefur allt frá stofnun 1985
ályktað um nauðsyn viðamikilla
rannsókna á umhverfisáhrifum veið-
arfæra ásamt því að rannsökuð verði
og kortlögð þau spjöll sem þegar
hafa verið unnin á viðkvæmri nátt-
úru í umhverfi fiskanna, s.s. kóralla-
svæðum. Ekkert gerist. Til mála-
mynda var stillt upp „rannsókn“ við
Reykjanesið norðanvert þar sem
tekin voru nokkur tog á rennisléttu
leirflæmi á grunnu vatni. Átti ein-
hver von á því að umhverfið laskaðist
verulega?
Á vormánuðum 2001 birti LS heil-
síðuauglýsingar í dagblöðum sem
sýndu tvær neðansjávarmyndir úr
norsku lögsögunni af samskonar
kórallarifum og eru (voru?) algeng
hér við land. Til upprifjunar fylgja
hér myndirnar. Önnur sýnir heil-
brigt kórallarif en hin eyðilegg-
inguna eftir botntroll norskra sam-
herja Þorsteins Baldvinssonar.
Viðbrögð Landhers íslenskra út-
vegsmanna sýndu glögglega áhuga-
leysið fyrir umræðunni. Í DV hinn
14. maí 2001 var haft eftir fram-
kvæmdastjóranum að þetta væri
„ómerkilegur áróður smábátasjóm-
anna“. Kannski hefur hann óttast að
þessi afhjúpun á skemmdarverkun-
um kynni að varpa skugga á afhend-
ingu umhverfisverðlauna LÍÚ á að-
alfundinum um haustið.
Það er bjargföst sannfæring mín
að Íslendingar hafi illu heilli ekki
skeytt um grundvallaratriði í leitinni
að ábyrgri fiskveiðistjórnun. Vita-
skuld skiptir magn fisks máli sem
veitt er, en það skipir engu minna
hvernig er veitt. Það eru 10 ár síðan
LS gaf út samantekt á gögnum um
málefni smábátaútgerðarinnar. Þar
er m.a. að finna merkilegar rann-
sóknir á valhæfni og veiðni ákveð-
inna veiðarfæra. Rannsóknir á rösk-
un veiðarfæra, t.d. á
hrygningarsvæðum, og hvaða áhrif
hávaði frá skipum og veiðarfærum
hefur á hegðan fiska hafa verið fram-
kvæmdar – en ekki hér. Þannig
mætti lengi telja, en það veldur
Landhernum engum svefntruflun-
um. Það eina sem raskar ró hans eru
fiskimenn með handfæri siglandi
litlum bátum sem komast óþolandi
hratt.
Að nýta og njóta
eða nýta og brjóta
Í viðtalinu við Þorstein Baldvins-
son hinn 30. júní eru höfð eftir hon-
um orð sem valda mér heilabrotum:
„Ég held við verðum ekkert stór
fiskveiðiþjóð eftir 10–20 ár“.
Til fjölda ára hefur Ísland verið
meðal 15–20 stærstu fiskveiðiþjóða
heims. Ef marka má orð forstjórans
eru breytingar í nánd. Hvaða upp-
lýsingar hefur hann sem leyfa slíkt
tal? Eða blundar með honum grunur
um að útreiðin á miðunum sé slík að
afrakstursgetu þeirra sé ofboðið?
Hvert sem svarið er má ljóst vera að
nýtingarstefna sem byggist á beinni
eyðileggingu sem aukaverkun er
jafnframt eyðilegging á möguleikum
komandi kynslóða.
Þorsteinn Baldvinsson ákærir
„hraðfiskibáta“ fyrir að „gera út á
veiðiheimildir annarra“. Það hefur
farið gjörsamlega framhjá forstjór-
anum að hvorki hann né smábáta-
eigendur „eiga“ aflaheimildirnar
umfram aðra Íslendinga. Þeir sem
nýta þær gera út á auðlind þjóðar en
ekki nokkurra útgerðarmanna í við-
varandi uppnámi.
Á hinn bóginn lít ég svo á að með-
an Samherjaflotinn eirir í engu við-
kvæmum búsvæðum Íslandsmiða sé
hann að gera út á lífsbjörg komandi
kynslóða. Því þarf að breyta – fram-
tíðarinnar vegna.
Arthur Bogason
Höfundur er formaður Lands-
sambands smábátaeigenda.
g njóta
g brjóta
Kóralrif við Noreg.
LANDSLAGIÐ á hafsbotnivið Kolbeinsey líkist þvísem finna má í nyrðra gos-beltinu og á Reykjanesi og
eldvirkni er greinileg. Þar eru um
300 metra há fjöll, djúpar sprungur,
háhitasvæði og gígaraðir. Mörg
þessara fjalla voru vísindamönnum
ókunn áður þó svo að sjómenn hafi
eflaust vitað af tilvist þeirra. Í rann-
sóknaleiðangri á Kolbeinseyjar-
hrygg og víðar fyrir norðan land nú í
júlí var hafsbotninn kortlagður með
fjölgeisladýptarmælingum. Mæli til
slíks verks er að finna um borð í haf-
rannsóknarskipinu Árna Friðriks-
syni. Kortin koma til með að nýtast
jafnt sjómönnum sem vísindamönn-
um og bæta við almenna þekkingu á
hafsbotninum og jarð- og líffræði
svæðanna sem skoðuð voru.
Tvíþættur leiðangur
Rannsóknarleiðangurinn var tví-
þættur, annars vegar rannsókn á
vegum Hafrannsóknarstofnunarinn-
ar í Víkurál og í Grænlandssundi þar
sem verið var að kortleggja hafs-
botninn samkvæmt langtímaáætlun
stofnunarinnar. Hins vegar sam-
starfsverkefni Hafrannsóknastofn-
unarinnar, Raunvísindastofnunar
háskólans og Orkustofnunar. Orku-
stofnun kom að leiðangrinum í
tengslum við þátttöku í olíuleitar-
verkefni á vegum iðnaðarráðuneyt-
isins og var sérstaklega kortlagt í
Eyjafjarðarál í tengslum við það.
Bryndís Brandsdóttir stjórnaði leið-
angrinum fyrir hönd Raunvísinda-
stofnunar og sá verkhluti var fjár-
magnaður af umhverfisáætlun
Rannís, en Bjarni Richter og Karl
Gunnarsson hafa umsjón með rann-
sóknum Orkustofnunar. Enn á eftir
að vinna úr gögnum í tengslum við
þá rannsókn.
Svæði sem rannsakað var í
tengslum við samstarfsverkefnið
náði m.a. til Skjálfandadjúps, Skjálf-
andaflóa og Eyjarfjarðaráls. Skip-
stjóri í ferðinni var Árni Sverrisson.
Basalthólar trufla sjómenn
Með fyrri hluta rannsóknarinnar í
Grænlandssundi og Víkuráli segir
Guðrún Helgadóttir, jarðfræðingur
hjá Hafrannsóknastofnuninni sem
var leiðangursstjóri í ferðinni, að nú
sé komið í fyrsta skipti nákvæmt
kort af stórum hluta Víkuráls.
„Hólar á hafsbotninum hafa oft
angrað veiðimenn á þessum slóðum
og í rannsókninni kom í ljós að þarna
er um að ræða basalthraunlög og
finna má ísjakarákir víða. Þær eru
mjög áberandi bæði í Víkurálnum og
Grænlandssundinu niður á ákveðið
dýpi.“ Guðrún segir að líklegt sé að
ísjakarákirnar séu frá lokum ísaldar.
Enn á eftir að skoða niðurstöður
rannsóknarinnar betur og gera ná-
kvæmari greiningar. Með rannsókn-
inni fást mjög nákvæm dýptarkort
svo og botnhörkukort en af þeim má
draga ýmsar ályktanir varðandi líf-
ríkið.
Myndirnar og kortin koma svo til
með að nýtast t.d. sjómönnum sem
sækja til veiða á þessum slóðum.
Í leiðangrinum var gerð tilraun til
að staðsetja og kortleggja skipsflök
á hafsbotni. Við mælingar kom í ljós
flak flutningaskipsins Bahia Blanca,
sem var þýskt skip er fórst árið 1940
vestur af Látrabjargi. „Við töldum
okkur hafa fundið fleiri flök en gát-
um ekki sagt það með vissu,“ segir
Guðrún, „en Blanca kom greinilega
fram og við greindum m.a. mastur
skipsins.“
Margþættur tilgangur
Við rannsóknirnar er notaður fjöl-
geisladýptarmælir. „Venjulegur
dýptarmælir er aðeins með einum
geisla sem fer beint niður frá skip-
inu,“ segir Guðrún. „En þessir mælir
er með 135 geisla svo við gætum ver-
ið með 75° horn til sitt hvorrar hliðar.
Breidd mælingasvæðisins getur því
verið allt að fimmfalt sjávardýpi á
hverjum stað.“
Guðrún segir að mjög margt komi
fram með mælingum tækisins sem
ekki komi fram á hefðbundnum
dýptarmælum sem þó gegni enn sínu
hlutverki með ágætum. Fjölgeisla-
dýptarmælirinn er mjög öflugur og
getur mælt niður á 3000 m dýpi.
Guðrún segir að langtímaáætlun
um kortlagningu hafsbotnsins á veg-
um Hafrannsóknarstofnunar miði
vel miðað við þann tíma sem fæst til
rannsókna umhverfis landið. Til-
gangur kortlagningarinnar er marg-
þættur. „Hjá Hafrannsóknastofnun-
inni er tilgangurinn m.a. sá að kanna
nýjar fiskislóðir, svo og þekktar, og
til að fá upplýsingar um botngerð og
lífríki sjávarins.“
Eldvirkni, gígaraðir og há fjöll
Eldivirkni hefur greinilega verið
mikil umhverfis Kolbeinsey en
Bryndís Brandsdóttir, jarðeðlis-
fræðingur hjá Raunvísindastofnun,
segir ekki óhætt að fullyrða hvenær
síðustu gos urðu á svæðinu en að það
hefði getað verið í síðustu stóru jarð-
skjálftahrinu fyrir norðan Kolbeins-
ey árið 1999. Ennþá er mikil skjálfta-
virkni á svæðinu. „Við fundum mjög
nýlega gígaröð og stök fjöll,“ segir
Bryndís. „Þetta landslag þekkjum
við mjög vel á landi, t.d. í nyrðra gos-
beltinu og á Reykjanesskaganum.“
Neðansjávarfjöllin sunnan og
norðan Kolbeinseyjar eru sum hver
um 300 metra há. „Á svæðinu er
stöðug gliðnun í gangi líkt og í gos-
beltunum á landi. Á nokkrum stöð-
um má sjá mjög djúpar sprungur og
fjöll sem hafa gliðnað. Þá eru mikil
misgengi greinileg, svo og jarðhita-
svæði.“
Bryndís og Guðrún segja mynd-
irnar af Kolbeinseyjarhryggnum
einstakar og með nákvæmni fjöl-
geisladýptarmælisins veiti þær upp-
lýsingar sem ekki hafa áður komið
fram. „Þessar myndir eru grunnur
að öllum ítarlegri rannsóknum á
svæðinu,“ segir Bryndís. „Þessi
staður hefur löngum verið mjög
áhugaverður en þessar myndir gera
hann enn áhugaverðari.“
Örnefni neðansjávarfjalla
„Við fundum fjöll og kortlögðum
þau í fyrsta skipti á hafsbotni en ég
er viss um að íslenskir sjómenn hafa
vitað af þeim,“ segir Bryndís. Guð-
rún bætir við að þær ætli að kynna
sér hvort örnefni séu til á einhverj-
um fjallanna, því líkt og á landi fá
neðansjávarfjöll nöfn. „Þeir sjómenn
sem þekkja til á þessum slóðum eru
því hvattir til að hafa samband við
okkur og benda okkur á örnefni, því
við viljum endilega hafa þau með,“
segja þær Bryndís og Guðrún.
Þær segja nýja tækni hafa opnað
dyr að könnun hafsbotnsins sem
hingað til hefur að miklu leyti verið
ókannaður. „Fjölgeislamælingar
opna nýjar víddir og svara spurning-
um sem áður höfðu ekki fengist svör
við,“ segir Bryndís.
Bryndís var á sömu slóðum, þó að-
eins sunnar, við rannsóknir í fyrra og
skoðaði þá misgengi. „Við höfum
verið að skoða setlög á hafsbotni og
misgengi og árið 2000 gerði ég jarð-
skálftamælingar eftir öllum Kol-
beinseyjarhrygg í samvinnu við
Bandaríkjamenn og Japani.“
Hún segir að með rannsóknum
sínum hafi hún m.a. komist að því að
jarðskorpan syðst á Kolbeinseyjar-
hrygg sé 14 kílómetra þykk sem er
mun þykkara en á öðrum úthafs-
hryggjum. „Það er út af því að meiri
framleiðsla er á möttulefnum hér á
Íslandi vegna svokallaðra heitra
reita,“ segir Bryndís.
Landkönnun á hafsbotni
„Það sem stendur upp úr rann-
sókninni er hversu slándi líkt þetta
landslag er því sem finnst í nyrðra
gosbeltinu. Við sjáum gíga og há
fjöll. Enda er þetta landslag myndað
undir sjó eða ís líkt og það sem finna
má á Reykjanesi, því finnum við
sömu landslagsformin á báðum stöð-
um.“
Bryndís og Guðrún segja að með-
an á ferðinni hafi staðið hafi þær
varla tímt að fara að sofa þar sem
mælingarnar voru svo spennandi.
„Þarna er að finna nokkrar Herðu-
breiðar og við lékum okkur að því að
líkja neðansjávarfjöllunum við fjöll á
landi sem okkur fannst þeim svipa
til. T.d. fannst okkur eitt líkjast
Keili,“ segir Bryndís.
„Við þekkjum aðeins brot af land-
grunninu okkar, svo mikil landkönn-
un er enn framundan,“ segir Guð-
rún.
Nú tekur við eftirvinna gagnanna
og munu rannsóknir stofnananna að
endingu verða fléttaðar saman
ásamt gögnum sem aflað hefur verið
á svæðinu undanfarin þrjú ár til að fá
sem besta og nákvæmasta greiningu
á sem flestum þáttum svæðisins, líf-
ríki jafnt sem jarðfræði og jarðsögu.
Gerðar verða þrívíddarmyndir af
svæðinu og „munum við reyna að
koma þeirri þekkingu sem við höfum
aflað um svæðið til skila í vísinda-
samfélaginu sem fyrst og kynna okk-
ar niðurstöður á ráðstefnum og í er-
lendum fræðiritum,“segir Bryndís.
Búist er við að niðurstöður leiðang-
ursins liggi fyrir í september.
Bryndís og Guðrún segja að í ferð-
um sem þessum sé góð áhöfn á skip-
inu ómetanleg og að áhöfn Árna
Friðrikssonar hafi staðið sig með
stakri prýði. „Um er að ræða mikla
nákvæmnissiglingu og má vart
skeika nema nokkrum metrum, þá
geta komið eyður í mælingarnar,“
segir Guðrún. „Skipstjóri og stýri-
menn eiga því heiður skilinn, svo og
öll áhöfnin.“
Hafrannsókn fyrir norðan land lokið
Landslag á hafsbotni
sláandi líkt og á landi
Morgunblaðið/Þorkell
Guðrún Helgadóttir, jarðfræðingur hjá Hafrannsókna-
stofnuninni, og Bryndís Brandsdóttir, jarðeðlisfræðingur
hjá Raunvísindastofnun, segja kortlagningu hafsbotnsins
með fjölgeislamælingum opna nýjar víddir.
Hafsbotninn umhverfis Ís-
land býr yfir mörgum leynd-
armálum; mörg hundruð
metra háum neðansjáv-
arfjöllum, gígaröðum, jök-
ulgörðum og ótal skipsflök-
um. Rannsóknarstofnanir
hafa afhjúpað leyndarmálin
að hluta og kortlagt með nýj-
ustu tækni í hafrannsóknum.