Morgunblaðið - 02.08.2002, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EITT stærsta og
ábyrgðarmesta verk-
efnið sem við tökum
okkur fyrir hendur í
lífinu er að vera for-
eldri. Það hlutverk
krefst oft mikils af
okkur en veitir okkur
jafnframt um leið lífs-
fyllingu sem við vild-
um ekki vera án. For-
eldrar bera ábyrgð á
uppeldi og velferð
barna sinna og eiga að
haga uppeldinu þannig
að börnin verði fyrir
sem fæstum áföllum
og þar getur gott for-
dæmi og góðar fyrir-
myndir sagt meira en nokkur orð.
Ef við viljum búa börnin okkar
vel undir lífið er mikilvægt að þau
venjist frá unga aldri að samfélagið
setur þegnum sínum ýmsar reglur,
sem ætlast er til að farið sé eftir.
Stundum þarf að halda fast í taum-
inn þótt það veki eflaust tímabundn-
ar mótbárur. Eitt mikilvægasta
verkefnið sem fjölskyldan tekst á
við er þegar barnið okkar verður
unglingur. Á þeim árum reyna ung-
mennin að skapa eigið sjálfstæði,
þau vilja gjarnan bera ábyrgð á sér
sjálf og á þessum tíma eru það oftar
en ekki vinirnir sem mestu máli
skipta og þá kemur stundum fyrir
að foreldrar heyri þessi orð: „en
hinir mega það“. Þá skiptir miklu
máli að staldra við og spyrja nokk-
urra spurninga áður en ungmenn-
um okkar er gefinn laus taumurinn.
Eftir fáeina daga kemur versl-
unarmannahelgin og í tilefni þess að
stærsta og mesta ferðamannahelgi
ársins er á næstu grösum langar
okkur til að koma með nokkrar
ábendingar til foreldra og forráða-
manna ungmenna sem standa
frammi fyrir þeirri spurningu hvort
þeir eigi að leyfa barni sínu að fara
á útihátíð.
Best væri ef foreldrar sendu ekki
ungmenni 17 ára og yngri ein og
eftirlitslaus á útihátíðir. Foreldrar
eiga að passa upp á börn sín og ung-
menni yngri en 18 ára eru ekki
komin með sjálfsræðisaldur, þannig
að ábyrgðin er alfarið á herðum
okkar foreldra. Auk þess gilda
ákveðin lög í landinu varðandi úti-
vistartíma barna og unglinga og
samkvæmt 57. grein laga nr. 58 frá
1992 mega börn 13–16 ára ekki vera
á almannafæri eftir kl. 24:00 nema í
fylgd með fullorðnum með ákveð-
inni undantekningu ef ungmennin
eru á beinni heimleið frá viður-
kenndri skóla-, íþrótta- eða æsku-
lýðssamkomu. Það er einnig á
ábyrgð foreldra að íhuga hvernig
útihátíðir hafa farið fram og geta
farið fram. Við skulum minnast Eld-
borgarútihátíðarinnar á Kaldármel-
um fyrir ári, en í kjölfar hennar
upphófst mikil umræða um fyrir-
komulag slíkra útihátíða. Nauðgun-
artilfelli, meint eiturlyfjanotkun, of-
beldi og annars konar óráðsía þóttu
einkenna samkomuna sem átti þó
reyndar að vera við öllu búin. Eftir
síðustu verslunarmannahelgi leituðu
22 stúlkur til neyðarmóttöku vegna
nauðgunar.
Við viljum benda foreldrum á að
hugsa sig tvisvar um hvar og með
hverjum þeir vilji að ungmennin
þeirra skemmti sér um þessa helgi
og einnig spyrja sjálfa sig hvort þeir
treysti umhverfinu fyrir þeim. Jafn-
vel þó að unglingnum sé treystandi
eru margar hættur sem leynast og
oft hefur unglingurinn ekki þau úr-
ræði sem til þarf til að standast þær
hættur sem á vegi hans verða.
Margir taka sinn fyrsta sopa á þess-
um útihátíðum, komu ekki með vín
með sér og ætluðu sér ekki að
drekka, síðan er alltaf verið að
bjóða þeim sopa og áður en þau vita
af ráða þau ekkert við atburða-
rásina og geta lent í alls konar
hremmingum. Allt of margir fara
með saklaust barnshjarta á svona
útihátíð og koma svo heim aftur
með reynslu sem þau vildu vera án
og rispur á sálinni. Það getur líka
verið erfitt að vera unglingur og
þurfa að bera þá ábyrgð að fara
einn og eftirlitslaus í ferðalag þar
sem allt getur gerst.
Mikilvægt er að foreldrar sem
eiga ungmenni 18 ára og eldri sem
eru á leið á útihátíð ræði við þá um
það sem geti farið úrskeiðis á svona
hátíðum. Brýnið fyrir ungmennum
ykkar að fara ekki ein heldur vera
saman í hóp og passa hvert upp á
annað. Nefnið að best sé að þiggja
ekki drykki frá öðrum, það er aldrei
að vita hvað þeir innihalda (gleym-
um ekki smjörsýrunni frá Eldborg-
arævintýrinu). Einnig hvetja þau,
verði þau vitni að einhverju mis-
jöfnu á útihátíðum eða jafnvel bara
hafi grun um eitthvað misjafnt, til
að láta þá viðkomandi yfirvöld vita
af því, svo sem sölu á fíkniefnum
eða valdbeitingu. Við vitum að
margt getur farið úrskeiðis þótt það
sé ekki ætlunin og það er ekki að
ástæðulausu sem Stígamót, fíkni-
efnalögreglan og heilsugæslan eru
með ítarlega gæslu á þessum hátíð-
um.
Við viljum einnig benda foreldr-
um á að margt annað er hægt að
gera um verslunarmannahelgina
heldur en að fara á útihátíð. Hægt
er að gera eitthvað spennandi með
unglingunum eins og t.d. að fara í
hestaferð eða ævintýrasiglingu á
gúmmíbát svo eitthvað sé nefnt.
Síðast en ekki síst: Ef ungling-
urinn sækir það mjög fast að fá að
fara á útihátíð eigum við foreldrar
að hafa þann manndóm í okkur að
fara með honum og passa upp á
hann. Í nútímasamfélagi, þar sem
hraðinn er mikill, er oft eins og for-
eldrar sleppi hendinni af börnunum
sínum áður en þau eru í raun tilbúin
til þess. Reynum að muna að lífið er
ekki hraðbraut á milli vöggu og
grafar, við skulum staldra aðeins við
og fá okkur sæti í sólskininu og
njóta þess með börnunum okkar.
Megið þið eiga ánægjulega versl-
unarmannahelgi og farið varlega í
umferðinni.
Á ég að leyfa
mínu barni að
fara á útihátíð?
Bryndís
Arnarsdóttir
Bryndís er forvarnarfulltrúi Akur-
eyrar. Heiða er formaður áfengis- og
vímuvarnarráðs Akureyrar.
Verslunarmannahelgin
Best væri, segja
Bryndís Arnarsdóttir
og Heiða Hauksdóttir,
ef foreldrar sendu
ekki ungmenni 17 ára
og yngri ein og eftirlits-
laus á útihátíðir.
Heiða
Hauksdóttir
ÞAÐ er hrikalegt
hversu mörg fyrirtæki
voru úrskurðuð gjald-
þrota í júní síðastliðn-
um. Ástæða þessara
miklu gjaldþrota er
ekki síst vaxtaokrið
sem viðgengst í þessu
landi.
Á síðustu dögum
þingsins í vor vakti ég
utandagskrárumræðu
sem hafði yfirskrift-
ina: „Aukin vanskil og
fjölgun fjárnáma í
landinu.“ Þar kom ég
inn á vaxtaokrið og
hið sér íslenska fyr-
irbæri sem verðbætur eru. Flestir
sem tóku þátt í umræðunni voru
sammála um að allt of háir vextir
ættu stóran þátt í þessum gjald-
þrotum og auknum vanskilum.
Valgerður Sverrisdóttir iðnaðar-
og viðskiptaráðherra var til svara
og tók hún undir þessi sjónarmið
að nokkru leyti a.m.k. og „toppaði“
málið með því að tala um breyti-
lega vexti „verðbótalána“ og taldi í
því sambandi óeðlilegt að bankarn-
ir notuðu bæði belti og axlabönd.
Síðan komu fyrirheit frá ráðherr-
anum um að athugað yrði hvort
verðbætt lán bæru ekki fasta vexti.
Við skulum vona að ráðherranum
verði ágengt í þessari viðleitni.
Ég er þeirrar skoðunar að verð-
bætur séu fáránlegt fyrirbæri,
a.m.k. við þær efnahagslegu að-
stæður sem nú eru í landinu. Mér
er kunnugt um að margir hafa lent
illa út úr verðbótaþættinum. Auð-
vitað ætti að afnema verðbótaþátt-
inn með öllu og taka
upp eðlilegt vaxtastig.
Ríkisstjórn sem sí-
fellt gumar af því að
hún sé svo ofsalega
klár í efnahagsstjórn-
un ætti ekki að óttast
afnám verðbóta. Og
ríkisstjórn sem talar
um snertilendingu í
efnahagslífinu og boð-
ar að allt sé í stakasta
lagi hlýtur að geta af-
numið þetta hataðasta
fyrirbæri í lánakerfi
peningalífsins. Þetta
vita allir eða hvað?
En málið er bara
það að ríkisstjórnin þorir ekki að
afnema verðbæturnar af því að
hún treystir ekki eigin efnahags-
stjórnun. „Við skulum hafa verð-
bæturnar, svona til öryggis“ segja
ráðherrarnir sín á milli, gæti ég
trúað.
Hin mjúka „snertilending“ er í
raun „brotlending“ hundraða fyr-
irtækja og þúsunda einstaklinga og
jafnvel fjölskyldna. Endalausar
okurdráttarvaxtagreiðslur, okur-
vaxtagreiðslur, okurlántökukostn-
aður, verðbætur og stöðugar skatt-
hækkanir eins og eldri borgarar
sýndu nýlega fram á bera því vitni.
Því miður verða flugstjórarnir
ekki varir við neitt. Þeir heyra
ekki bofs í þeim sem lenda undir
breiðþotudekkjum ríkisstjórnar-
innar sakir glasaglaums á fyrsta
farrými. Flugstjórarnir halda að
þjóðin sé um borð, en þeir hófu
vélina til flugs löngu áður en svo
varð.
Það er kominn tími til þess að
vaxtaokrinu linni og að sá hluti
þjóðarinnar sem hefur setið hjá í
„góðærinu“ fari að njóta þess.
Annars mun gjaldþrotahrinunni
ekki linna og æ stærri hluti þegn-
anna fara á svarta listann eða
lenda í fjárnámum og gjaldþrotum
að lokum.
Þá er einnig kominn tími til að
hafa aukinn aga í útlánastarfsem-
inni hér á landi. Menn geta steypt
sér í botnlausar skuldir án nokk-
urrar fyrirhafnar, slíkt er framboð
peninganna, og menn láta glepjast,
því miður. Lánafyrirtæki finna sí-
fellt snjallari ráð til að auka við-
skipti sín og „neyslugleði“ neyt-
enda. Nú eru kreditkortafyrirtæki
komin með eitthvað sem heitir
„veltukort“ og svo er „svarta kort-
ið“ líka komið og er það fyrir ungt
fólk sem eyddi of miklu, líklega
með „hvíta kortinu“ hafi ég skilið
þetta rétt. Og auðvitað endar þetta
allt í okurvaxtabyrðinni að lokum.
Um leið og þetta er að gerast
hagnast bankarnir um milljarða,
þrátt fyrir öll gjaldþrotin. Og allan
þennan gróða verða þeir svo að
ávaxta með því að lána nýjum við-
skiptavinum, sem verða stöðugt
yngri og yngri.
Hver verður framtíð barnanna
okkar ef ekkert verður að gert?
Belti og
axlabönd
Karl V. Matthíasson
Vextir
Um leið og þetta er
að gerast, segir Karl
V. Matthíasson,
hagnast bankarnir
um milljarða,
þrátt fyrir öll
gjaldþrotin.
Höfundur er alþingismaður
og prestur.
STERK er angan
blóðbergsins á melnum
og gott að drekka af því
teið. Sterk er líka sorg-
in í brjóstinu hjá þeim
sem misst hafa ástvin.
Tilfinningabylgjurnar
stíga og hníga eins og
öldurót sem enginn fær
stöðvað nema æðri
máttarvöld.
Maður nokkur lýsti
því svo eftir skilnað, að
nú vissi hann hvar sálin
byggi. „Hún er þessi
verkur fyrir brjóstinu
sem grípur í mann og
gerir vart við sig þegar
henni sýnist.“ Hjá öðr-
um herpir sorgin saman magann svo
lítið er hægt að borða um tíma. Sorg-
in birtist hverjum og einum með
ólíkum hætti, bæði börnum og full-
orðnum.
Sorgin þarf pláss
Sumarið er tími ævintýra eins og
brúðkaupa, útskrifta úr skólum og
utanlandsferða. Það eru veislur við
grillið, farið á fjöll, brunað í bústaði
og glatt á hjalla. Þá er ekki víst að sá
sem nýlega hefur misst barnið sitt
eða makann treysti sér til að vera
með í allri þessari glaðværð og stuði.
Bakkus og
aðrir sjúkdómar
En fleira veldur sorg en dauðinn
og skilnaðir. Þeir sem vita af barninu
sínu eða vini þarna úti einhvers stað-
ar að murka úr sér líftóruna með
fíkniefnum eða víni leggjast til hvílu
á hverju kvöldi með misvondan herp-
ing í sálinni sem aldrei linnir fyrr en
alkóhólistinn hefur leitað sér hjálp-
ar. Sorgin knýr einnig dyra hjá fjöl-
skyldum þeirra sem
greinast með aðra lífs-
hættulega sjúkdóma
eða fötlun og mislang-
an tíma tekur að búa
við þær breyttu að-
stæður.
Hvernig hjálp
er góð?
Við sem stöndum
hjá, vinir og fagfólk,
þurfum að skilja að
þótt sólin skíni og „all-
ir“ séu að grillhlaða bíl-
ana til að hafa það svo
næs uppi í bústað er
ekki víst að syrgjendur
séu „í stuði“. Engin ein
formúla hentar öllum. Einum hentar
að halda öllu áfram eins og ekkert
hafi í skorist og finna í því frið og
innri styrk fyrir sig. Sumum er eðlis-
lægt að tala um tilfinningar sínar,
þyngslin í líkamanum og máttleysið
til verka. Öðrum er óljúft að vera op-
inskáir, vilja hafa tilfinningar sínar
fyrir sig, vera jafnvel einir. Við
virðum það og veitum vinum okkar
hlýju með því að vera stundum ná-
læg án þess að krefjast mikils. Að
finna hlýju frá manneskju nálægt
sér, sem hellir kannski upp á eða
kemur með köku, fer bara ef til vill
þegjandi og hljóðalaust að þvo þvott-
inn eða lesa fyrir börnin, gefur
stundum miklu meira en djúpar
samræður.
Eftirfylgd
Þegar frá líður, jarðarför eða
skilnaður afstaðinn, fækkar oft
snöggt í vinafans. Hér tekur oft mik-
ilvægasta eftirfylgdin við. Sorgar-
sveiflurnar halda áfram og kannski
mislyndi. Einn daginn er syrgjand-
inn fær í flestan sjó, tilbúinn til að
skipuleggja fram í tímann, næsta
dag getur allt pompað niður. Syrgj-
andinn fyllist e.t.v. vesöld og þrálát-
um spurningum eins og: „Hvers
vegna ég? Er verið að hegna mér
fyrir eitthvað?“ Þá reynir á vini og
ættingja að taka við vonleysinu og
reiðinni og segja eitthvað í þessa átt:
„Ég finn hvað þetta er sárt fyrir þig
og ég skil að þú ert vonlaus og reið
og ég held líka að það sé gott fyrir
framrás sorgarinnar að þú segir mér
þessar vangaveltur um hegninguna,
því innst inni veistu að það er enginn
að straffa þig.“ Þeir sem eiga bænina
eiga í henni tryggan vin og þykir oft
gott ef boðist er til að biðja með
þeim. Þá er guði og æðri máttarvöld-
um færður hluti af þunga sársauk-
anum fyrir brjóstinu. Það deilir
byrðinni.
„Vinur er sá er til
vamms segir“
Líði vikur og dagar og syrgjendur
svolgri mikið áfengi til að svæfa
sorgina er hætt við að þeir haldi allt-
af áfram á byrjunarreit er af þeim
rennur. Jafn óheilbrigt og það er að
neyta víns eða lyfja af fíkn er óvit-
urlegt að leita ekki læknis og fá rétt
lyf við langvarandi þunglyndi, kvíða
og svefnleysi. Oftast er best að
sækja einstaklings-, hjóna- eða fjöl-
skylduviðtöl þegar svona er komið,
hjá félagsráðgjöfum, sálfræðingum
eða geðlæknum, annars getur
ónæmiskerfið laskast. Ungir sem
eldri: Komum heil undan helginni.
Sumarið og
sorgin
Elísabet
Berta Bjarnadóttir
Varnaðarorð
Ungir sem eldri, segir
Elísabet Berta
Bjarnadóttir: Komum
heil undan helginni.
Höfundur er félagsráðgjafi og for-
stöðumaður Fjölskylduþjónustu
kirkjunnar.