Morgunblaðið - 23.08.2002, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 2002 25
debenhams
S M Á R A L I N D
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
D
EB
1
85
76

08
/2
00
2
ESTÉE lauder
Andlit haustsins 2002
Mineralites
Seiðandi, sindrandi, ómótstæðilega heillandi. Láttu augu,
varir og neglur sindra í dýrum steindalitum á borð við
granat, tígrisauga og kvarts.
Láttu ljós leika um andlitið með Mineralites Creme Patina
í tveimur mismunandi gerðum fyrir andlit eða augu.
Kannaðu alla möguleika.
Vertu velkomin og láttu sérfræðinga ESTÉE LAUDER aðstoða þig við litaval.
kynnir:
www.esteelauder.com
Frakka og Benelux-landanna um
gagnkvæmar varnir í tengslum við
NATO. Evrópusambandinu var í
upphafi hins vegar ekki ætlað hlut-
verk í öryggis- og varnarmálum en
þau viðhorf gjörbreyttust við átökin
á Balkanskaga. Evrópuríkunum var
það áfall að þau réðu ekki yfir þeim
hernaðarmætti, sem þurfti til að
stilla til friðar rétt utan eigin bæj-
ardyra. Enn á ný þurftu Bandaríkin
að grípa í taumana í Evrópu og þau
þrýstu á um að Evrópulöndin tækju
að sér rekstur eigin varnarmála í
mjög auknum mæli.
Með samþykktum ríkjaráðstefna
ESB í Maastricht árið 1992 og í
Amsterdam árið 1997 var fyrst gert
ráð fyrir samráði um sameiginlega
utanríkis- og öryggismálastefnu
(Common Foreign and Security Pol-
icy – CFSP) með sérlegum, háttsett-
um fulltrúa (High Representative
for the CFSP), og var Javier Solana,
fyrrum utanríkisráðherra Spánar og
aðalframkvæmdastjóri NATO síðar
útnefndur til þess starfs. Síðan tóku
ESB-ríkin að móta sameiginlega
evrópska öryggis- og varnarmála-
stefnu (European Security and De-
fense Policy eða ESDP). Á leiðtoga-
fundi NATO í Washington vorið 1999
var mjög komið til móts við óskir
ESB um stuðning við stefnuna í ör-
yggis- og varnarmálum. Var ESB
gefið það hlutverk að sjá um aðgerð-
ir vegna hættuástands („crisis man-
agement“) þegar Atlantshafsbanda-
lagið teldi að svo ætti að vera. Gefið
var fyrirheit um aðgang ESB að
búnaði og liðsafla bandalagsins. Þá
var ákveðið að samskipti þau við
NATO, sem verið höfðu í höndum
Vestur-Evrópusambandsins, flytt-
ust til stofnana ESB og yrðu rekin
milli þeirra aðila. Af 17 Evrópuríkj-
um í NATO eru 14 þeirra aðilar að
Evrópusambandinu eða verða það
væntanlega innan tveggja ára, þ.e.
Pólland, Ungverjaland og Tékkland.
Mikið starf er unnið við ESDP-mál í
Evrópusambandinu af stjórnmála-
nefnd og hermálanefnd á vegum
varnarmála- og utanríkisráðherra.
Um er að ræða mótun afstöðu NATO
til öryggis- og varnarmála Evrópu,
sem þannig hefur færst til ESB og er
því í raun ekki lengur á sínum hefð-
bundna vettvangi, NATO-ráðinu.
Á ríkjaráðstefnu ESB í Nice í árs-
lok 2000, var ákveðið að Ísland og
Noregur ásamt Póllandi, Tékklandi,
Ungverjalandi og Tyrklandi skyldu
fá tækifæri til að koma að mótun
ákvarðana um evrópsk varnar- og
öryggismál, í svokölluðum 15+6
landahópi. Lítið hefur þó orðið úr
þessu, væntanlega einkum vegna
þess að Pólland, Tékkland og Ung-
verjaland, eru hvort sem er á hraðri
leið inn í ESB en Tyrkland er aðild-
arumsækjandi. Eftir sitja þá Ísland
og Noregur sem segja má að séu án
skilgreinanlegra tengsla við þessa
þróun um varnarmál á vegum
NATO, sem bæði löndin hafa staðið
trúfastlega við frá stofnun fyrir
rúmri hálfri öld. Hinsvegar er það
svo að önnur ríki, sem vænta má sem
nýrra ESB-aðildarríkja, gera ráð
fyrir NATO-aðild samtímis, svo sem
forseti Lettlands tók skilmerkilega
fram í Þjóðmenningarhúsinu á dög-
unum. Ef stækkunaráform ESB
ganga eftir gæti bandalagið hugsan-
lega talið 25–30 aðildarríki innan
fárra ára. Þá vaknar sú spurning
hvort NATO verði ekki fyrst og
fremst samstarfsvettvangur ESB og
Bandaríkjanna, þannig að Atlants-
hafstengslin rofni ekki.
Tilefni þessara skrifa var ráð-
stefnan á dögunum með þeim glæsi-
lega forseta sem Lettland á í Vaira
Vike-Freiberga. Það er Íslandi til
mikils sóma að hafa stutt baráttu
Letta og annarra Eystrasaltsríkja á
úrslitastund um að endurheimta
sjálfstæði og fullveldi. Þar sýndum
við, að smærri ríkin í NATO geta
vissulega gegnt mikilvægu hlutverki
á eigin forsendum og það hlýtur að
vera höfuðnauðsyn að staða okkar í
samvinnu Atlantshafsbandalagsins
rýrni á engan hátt. Innan vébanda
NATO-samstarfsins er varnarsam-
starf Íslands og Bandaríkjanna, sem
er og verður undirstöðuatriði um ör-
yggi okkar vopnlausu þjóðar. Ekki
er að sjá að við eða aðrir stöndum
frammi fyrir neinu vali um samvinnu
á því sviði við annaðhvort Evrópu
eða Bandaríkin.
Höfundurinn er fyrrverandi
sendiherra.
„MÁ ÉG fá dálítið
meira, herra?“ spurði
Óliver Twist hæstráð-
anda á munaðarleys-
ingjaheimilinu og fékk
bágt fyrir. Þannig
ástand hefur ríkt um
árabil á sjúkrahúsun-
um í Reykjavík, nú
sameinuðum Land-
spítala-háskólasjúkra-
húsi (LSH). Spítalinn
er kominn fram úr
fjárheimildum enn
eina ferðina. Flagg-
skip íslenskrar heil-
brigðisþjónustu er á
hnjánum fyrir framan
fjárveitingavaldið sem
viðurkennir ekki að vitlaust sé gefið
ár eftir ár. Spítalinn á engra kosta
völ annarra en að boða róttækar
„sparnaðaraðgerðir“, þ.e. niður-
skurð þjónustu. Og nú er farið að
gæta mikillar þreytu og doða í sér-
hæfðasta starfsfólki íslenskrar heil-
brigðisþjónustu. Ástandið er vont
og venst ekki.
Fer háskólasjúkra-
húsið halloka?
Háskólasjúkrahúsið nýstofnaða á
erfitt uppdráttar og verkefnum
þess fer hlutfallslega fækkandi í ís-
lenskri heilbrigðisþjónustu. Sá sem
þetta ritar telur margan vanda
steðja að LSH. En grundvallar-
vandi sjúkrahússins er þó sá að
mjög alvarlegir hagsmunaárekstrar
eru innbyggðir í eignarhalds- og
rekstrarform LSH. Hagsmuna-
árekstrarnir eru ósamrýmanlegir
eðlilegum rekstri því þeir hindra
þróun starfseminnar. Annars
áhugasamri framkvæmdastjórn
sjúkrahússins er gert ókleift að
beita sér af fullum þunga í þágu
starfseminnar sem
stjórnendur og ekki
síður í almennri um-
ræðu.
Milli steins og
sleggju
Leiðtogar þiggja
vald sitt neðan frá, en
stjórnendur eru hins
vegar ráðnir af eig-
endum fyrirtækja eða
fulltrúum þeirra í
stjórnum fyrirtækj-
anna. Af því leiðir að
stjórnandi sem fer
gegn vilja eiganda
missir traust og jafn-
vel starf sitt.
LSH er í eigu ríkisins. Á LSH er
stjórn(arnefnd) fulltrúi eigandans
(ríkisstjórnar og ríkissjóðs). Starfs-
mönnum finnst starfsemin ekki
eiga málsvara í hópi stjórnarnefnd-
armanna. Starfsmönnum LSH virð-
ist stjórnarnefnd hafa fengið það
hlutverk að halda aftur af starfsemi
LSH eftir mætti. Það er óvenjulegt
verkefni hjá stjórn fyrirtækis og
nánast grátbroslegur brandari.
Stjórnin setur framkvæmdastjórn
LSH fyrst og fremst það verkefni
að halda sig innan ramma fjárlaga;
afleiðingin er sú að hlutfallslega
minni lækningar fara fram á stofn-
uninni en efni standa til þótt fólk
bíði á biðlistum heima. Læknar fá
ekki að lækna og margir sjúklingar
fá ekki bót meina sinna, jafnvel þótt
þeir vilji borga sjálfir. Vegna ára-
langs fjársveltis er aðstaða sjúkra-
hússins léleg og aðstæður starfs-
fólks og sjúklinga ekki í samræmi
við kröfur tímans.
Önnur afleiðing þessara stjórn-
arhátta er sú, að við uppbyggingu
heilbrigðisþjónustu á Íslandi hefur
kennslusjúkrahúsið setið eftir.
Sjúklingar láta ríkið ekki bjóða sér
endalaust skerta þjónustu og
læknar finna leiðir til að veita þjón-
ustu á sumum sviðum utan sjúkra-
hússins. Ef svo væri ekki væri
katastrófa í íslensku heilbrigðis-
kerfi. Eftir sem áður er þó öllum
alvarlegustu læknisfræðilegu verk-
efnunum vísað á LSH sem er og
verður endastöð lækninga á Íslandi
um fyrirsjáanlega framtíð.
Ég geng út frá því að menn séu
sammála því að óeðlilegt sé að
verkefnum LSH fækki af eftirfar-
andi ástæðum:
1. Ef fjármögnunaraðferð starf-
seminnar dregur úr starfsvilja og
lækningum á stofnuninni. Að mati
undirritaðs er núverandi kerfi
fastra fjárveitinga aðalmeinsemd
LSH í dag. Föst fjárveiting þýðir
einfaldlega, að ekki borgar sig fyrir
sjúkrahúsið að stunda lækningar á
fullum dampi sem er líkt því að
reka farþegaflug án þess að fljúga.
2. Ef stjórnarnefnd LSH hefur
tvískinnungshlutverk og getur ekki
verið málsvari starfseminnar í raun
mun seint takast að skapa áhuga-
verðan vinnustað á LSH.
Afleiðingin af hvoru tveggja
verður óumflýjanlega útflutningur
verkefna af stofnuninni.
Sjálfseignarstofnun?
Kerfi fastra fjárveitinga er gam-
all Móri sem genginn er upp að
hnjám og starfsemin er að þrotum
komin vegna kerfisins. Ég sting
upp á því að LSH verði losað úr
viðjum ríkissjóðs og breytt í sjálfs-
eignarstofnun í eigu almennings
sem hafi það að markmiði að sinna
lækningum, kennslu og þjálfun
heilbrigðisstétta, og vísindarann-
sóknum. Stjórn verði skipuð at-
hafnamönnum, forystumönnum
launþegahreyfinga og fulltrúum há-
skólans sem vilji veg LSH sem
mestan. Mjög mikilvægt er að
fulltrúar ríkisstjórnar og þings sitji
ekki í stjórninni því reynslan af því
er ekki góð; hagsmunaáreksturinn
er of stór. Hlutverk þings og fram-
kvæmdavalds er að setja lög og
framkvæma þau en ekki að standa í
rekstri þjónustu- eða þekkingarfyr-
irtækja.
Sjálfseignarstofnunin LSH semji
við TR um greiðslur fyrir hvert
unnið verk hvort sem er unnið á
legudeildum eða göngudeildum
(viðvikagreiðslukerfi). Samið verði
við heilbrigðis- og menntamála-
ráðuneyti eða ríkisstjórn um fasta
fjármögnun vegna kennslu og rann-
sókna og sérstakra öryggisverk-
efna háskólasjúkrahússins.
Í beinu framhaldi af sameiningu,
breyttri fjármögnun og/eða rekstr-
arformi og breyttri skipan stjórn-
arnefndar þarf að gera eftirtalið:
1. Koma þarf allri bráðastarfsemi
sérgreina í eitt hús strax, fyrr hef-
ur sameining sjúkrahúsanna ekki
tekist. Fæðingarhjálpin felst í ný-
byggingu með hraði (á tveim árum
með eðlilegri fjármögnun til 20-30
ára). Í nýju bráðaþjónustuhúsi
þurfa að vera bráðamóttaka, skurð-
stofur, röntgendeild, gjörgæsla og
rannsóknastofur þurfa að vera
mjög nærri. Með sameiningu
bráðaþjónustunnar myndi nást
hagræðing og sérhæfing/aukin
þekking á einum stað, en það var
starfsmönnum einu sinni sagt að
væru aðalmarkmið sameiningar
sjúkrahúsanna.
2. Byggja þarf upp sérhæfðar
göngudeildir við sjúkrahúsið strax
ef spítalinn ætlar að vera með. Til
þess þarf (1) að koma með hraði (á
1-2 árum) upp göngudeildarhús-
næði og (2) að hvetja sjúkrahús-
lækna með samningum til þess að
sinna sjúklingum sínum þar. Á
göngudeildum allra alvöru háskóla-
sjúkrahúsa fer fram mikil lyfjameð-
ferð, aðgerðir, blóðgjafir, kennsla
og sérhæfð greining og þar er eft-
irsóknarvert að starfa.
Lokaorð
Þegar barn fæðist með nafla-
strenginn vafinn um hálsinn telst
það vera góð fæðingarhjálp að losa
strenginn strax frá hálsinum, ekki
er vaninn að herða hann að. Sama á
við hið nýfædda háskólasjúkrahús;
það þarfnast góðrar fæðingarhjálp-
ar sé ætlun ráðamanna sú að ná yf-
irlýstum markmiðum sameiningar
sjúkrahúsanna.
Páll Torfi
Önundarson
Heilbrigðisþjónusta
Framkvæmdastjórn
sjúkrahússins er gert
ókleift að beita sér af
fullum þunga í þágu
starfseminnar sem
stjórnendur, segir Páll
Torfi Önundarson, og
ekki síður í almennri
umræðu.
Höfundur er yfirlæknir blóðmeina-
fræðideildar LSH og dósent við
læknadeild HÍ.
Óliver Twist og Landspítalinn
Viltu léttast
um 1-4 kíló á viku
Símar 557 5446 og 892 1739