Morgunblaðið - 10.11.2002, Síða 22

Í skrifum sínum gerir Steindór
grein fyrir innreið líftækninnar og
deilnanna um lagasetningar sem
tengdust starfsemi Íslenskrar
erfðagreiningar, auk þess sem hann
skoðar stöðu fyrirtækisins í sam-
félaginu. Viðfangsefni hans er þó
fyrst og fremst vísindalegar, póli-
tískar og hugmyndafræðilegar und-
irstöður líftækniiðnaðarins: klassísk
erfðafræði og sameindaerfðafræði,
hugmyndin um hlutlausa þekkingu,
smættarhyggjan og kenningin um
tengsl gena og próteina.
Hér er rakin sala hlutafjár í Ís-
lenskri erfðagreiningu.
Líftæknin nemur land
U
M ÞAÐ leyti sem
gagnagrunnslögin
voru sett var Íslensk
erfðagreining enn í
meirihlutaeigu
bandarískra áhættufjárfesta. Þessu
vildi fyrirtækið breyta og vorið
1999 var gengið frá sölu á 17% hlut
í fyrirtækinu til þriggja íslenskra
banka, Fjárfestingarbanka atvinnu-
lífsins, Landsbankans og Bún-
aðarbankans, fyrir sex milljarða
króna. Þessi hlutur var helmingur
eignar bandarísku áhættufjárfest-
anna og með sölunni á honum var
tryggt að Íslendingar ættu meiri-
hlutann í fyrirtækinu, að minnsta
kosti í bili, því þá þegar lá fyrir að
deCODE, móðurfélag Íslenskrar
erfðagreiningar, myndi fara í op-
inbert hlutafjárútboð og skrá síðan
félagið á markaði. Um þetta leyti
var áhugi íslenskra fjárfesta og í
raun alls íslensks almennings á því
að eignast hlut í fyrirtækinu í há-
marki og almennt var því trúað
þegar menn sögðu líkt og einn af
forkólfum verðbréfamarkaðarins,
að það væri meiri áhætta að kaupa
ekki hlutabréf í deCODE en að
kaupa þau.
Árin 1999 og 2000 fóru fram mik-
il viðskipti með svokölluð B-bréf í
fyrirtækinu á gráa markaðnum sem
þá stóð í miklum blóma. Á gráa
markaðnum eru seld og keypt
hlutabréf sem ekki eru skráð á
skipulegan verðbréfamarkað og því
er upplýsingaskylda fyrirtækjanna
sem þar um ræðir í raun afar tak-
mörkuð. Þeir sem keyptu hlut í Ís-
lenskri erfðagreiningu á gráa mark-
aðnum vissu sjaldnast neitt um
fjárhagsstöðu þess annað en það
sem stóð í fréttatilkynningum frá
fyrirtækinu og ekkert annað um
framtíðaráform þess en fram kom í
viðtölum við forvígismenn þess.
Jafnvel alvarlegir fjárfestar voru
ekki vissir um hvort rannsóknir
sem framkvæmdar voru innan
veggja fyrirtækisins kæmu til með
að skila þeim hagnaði. Nú þegar lit-
ið er um öxl virðist það óskiljanlegt
af hverju svo stór hópur fólks
keypti bréf í fyrirtæki, sem hvergi
var skráð, fyrir jafn mikla fjármuni,
enda var gráa markaðnum svo til
útrýmt fyrir fullt og allt í upphafi
árs 2001 þegar sett voru lög í sam-
ræmi við tilskipun Evrópusam-
bandsins um þessi mál (11. grein
tilskipunar 93/22/EBE), þar sem
verðbréfafyrirtækjum er gert skylt
að grafast fyrir um hæfni fjárfesta,
fjárhag þeirra og stöðu áður en þau
hafa milligöngu um sölu á bréfum í
óskráðum fyrirtækjum.
Í lok árs 1999 var eignarhlutur
íslenskra fjárfesta, einstaklinga,
fyrirtækja, banka og lífeyrissjóða í
fyrirtækinu orðinn stór og hækkaði
gengi hlutabréfanna stöðugt. Í sam-
félaginu myndaðist eins konar stig-
mögnun væntinganna enda gáfu
forvígismenn Íslenskrar erfðagrein-
ingar vonum fjármálamarkaðarins
um góðan árangur undir fótinn.
Fjármálamarkaðurinn hækkaði
gengið með bjartsýnisfullum yf-
irlýsingum um möguleika þessa ört
stækkandi stórfyrirtækis sem þeg-
ar árið 1999 var verðmætasta fyr-
irtæki landsins, miðað við markaðs-
virði.
Í mars árið 2000 tilkynnti fyr-
irtækið síðan formlega að hafinn
væri undirbúningur að skráningu
hlutabréfa deCODE Genetics á
NASDAQ-verðbréfamarkaðnum í
New York; ferli sem lauk þá um
sumarið. Þá gerðust þau óvæntu
tíðindi að fyrirtækið var skráð á
markað á mun lægra verði en sem
nam gengi bréfanna á gráa mark-
aðnum. Þótt Íslenskri erfðagrein-
ingu, stjórnvöldum og fjármála-
sérfræðingum tækist að sannfæra
flesta Íslendinga um ágæti fyr-
irtækisins rákust menn á vegg fag-
fjárfesta á erlendum mörkuðum, en
fátítt er að aðrir en slíkir aðilar
fjárfesti í líftæknifyrirtækjum þar.
Reyndar hafði umsókn fyrirtæk-
isins um skráningu í för með sér að
loksins komu fyrir sjónir manna
upplýsingar um fyrirtækið, ítarleg
greinargerð um fjárhagsstöðu þess,
stöðu rannsókna og almenn fram-
tíðaráform. Greinargerðin, sem er
um 800 síður að lengd, er mjög
merkileg fyrir þær sakir að þar er
mikið gert úr óvissunni sem fylgir
starfsemi Íslenskrar erfðagrein-
ingar. Íslenskir fjárfestar, sem
kannski er fullhátíðlegt orð yfir
þann breiða hóp sem keypti í de-
CODE hérlendis, létu því án efa
heillast af miklum væntingum fjöl-
miðla, fjármála- og stjórnmála-
manna því nokkrum mánuðum áður
en erlendum fjárfestum voru boðin
hlutabréf ÍE á 18 dollara hluturinn
greiddu Íslendingar yfir 50 dollara
fyrir hlutinn. Vegna þessarar þró-
unar á hlutabréfaverði deCODE
var bent „á að mjög ólíklegt væri
að framtíðarsjóðstreymi fyrirtæk-
isins á næstu árum gæti staðið und-
ir núverandi verðlagningu hluta-
bréfa félagsins“.
Hins vegar var trúin á mátt fyr-
irtækisins aldrei meiri en um þess-
ar mundir því í apríl árið 2000, þeg-
ar verð hlutabréfa deCODE var
sem hæst á gráa markaðnum, kom
fram í könnun að yfir 80% þjóð-
arinnar voru fylgjandi gagna-
grunnslögunum og treystu Ís-
lenskri erfðagreiningu til þess að
reka grunninn. Íslenskri erfða-
greiningu hafði því á vormánuðum
ársins 2000 tekist að afla sér stuðn-
ings bæði stjórnmálamanna og al-
mennings og tryggja að afar mis-
leitur hópur fjárfesta stæði straum
af kostnaði vegna starfsemi fyr-
irtækisins þótt forsendur fyrir háu
verði á hlutabréfum þess byggðust
fyrst og fremst á væntingum fólks
sem flest hafði litla eða enga innsýn
í líftækniiðnaðinn.
Íslenskur frumkvöðull
Á fyrri hluta 20. aldar inleiddi ís-
lenski búvísindamaðurinn Páll
Zóphóníasson hugmyndir Mendels
og Johannsens um búfjárkynbætur
hér á landi og átti bandaríski erfða-
fræðingurinn Williams E. Castle
eftir að veita þeim rannsóknum at-
hygli.
Árið 1905 gaf Hið íslenska bók-
menntafélag út fyrsta ritið á ís-
lensku um erfðafræði Mendels.
Þetta var bók danska plöntu-
sjúkdómafræðingsins F. Kølpins
Ravns, Ættgengi og kynbætur, sem
Helgi Jónsson grasafræðingur
þýddi. Ritið er mjög merkilegt fyrir
þær sakir að ekki voru liðin nema
fimm ár frá því að erfðalögmál
Mendels voru enduruppgötvuð.
Einnig fyrir þær sakir að þar er
fjallað um rannsóknir Johannsens
sem birst höfðu tveimur árum fyrr
og leiddu til þess að hann setti
fram grunnhugtökin arfgerð og
svipgerð. Ritið vakti hins vegar
ekki mikla athygli hér á landi. Það
telst þó vart til tíðinda því lærðir
menn sem leikir úti í hinum stóra
heimi áttu einnig erfitt með að
kyngja þessum nýju hugmyndum.
Johannsen átti hins vegar síðar
eftir að hafa mikil óbein áhrif hér á
landi því árið sem hann setti fram
hugtakið gen (1909) útskrifaðist bú-
vísindamaðurinn Páll Zóphóníasson
(1886-1964) frá Landbúnaðarhá-
skólanum í Kaupmannahöfn, þar
sem Johannsen kenndi.
Páll ólst upp í Viðvík í Skagafirði.
Að loknu hefðbundnu námi hélt
hann utan og stundaði nám við
Landbúnaðarháskólann í Kaup-
mannahöfn. Hann brautskráðist
þaðan árið 1909 með búvísindapróf
upp á vasann. Sama ár hóf hann
kennslu við Bændaskólann á
Hvanneyri og gegndi því starfi til
1920 þegar hann tók við skóla-
stjórastöðu Bændaskólans á Hól-
um. Árið 1928 lét hann af því starfi
og réðst til Búnaðarsambands Ís-
lands sem ráðunautur. Því starfi
gegndi hann til 1953. Á árunum
1934-1959 sat hann á þingi fyrir
Framsóknarflokkinn og frá 1950-
1956 var hann búnaðarmálastjóri.
Á árunum 1914-1934 stóð Páll
fyrir því að innleiða hugmyndir
Mendels og Johannsens um búfjár-
kynbætur hér á landi. Eins og hann
benti á í greininni „Kynbætur bú-
fjár“, sem birtist í Búnaðarritinu
árið 1919, hafði frá því bók Ravns
kom út nánast ekkert birst á ís-
Genin okkar
Bókarkaflar Líftæknin hefur á skömmum tíma náð að verða fyrirferðarmikil atvinnugrein á Íslandi. Umræðan um allan heim hef-
ur verið mikil undanfarin ár, enda miklar vonir bundnar við greinina og ekkert lát á tilkynningum um vísindalegar uppgötvanir
sem styðja stöðu hennar og starfsemi. Steindór J. Erlingsson leitast við að reifa hvað vöxtur líftækninnar þýði fyrir samfélagið.
PressLink
22 SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÍS
LE
NS
KA
A
UG
LÝ
SI
NG
AS
TO
FA
N/
SI
A.
IS
T
O
Y
19
18
8
1
0/
20
02
Nýbýlavegi 2 • 200 Kópavogi • S. 570 5300 • www.arctictrucks.is
markaður jeppamannsins
RX-1 er kominn, ert þú tilbúinn?
YAMAHA er komið í Arctic Trucks
MEIRA AFL
vélin í RX-1 skilar
rúmlega 145 hö.
Á LAUGARDAG FRÁ 12-16 OG SUNNUDAG
FRÁ 13-16 Í ARCTIC TRUCKS
KOMDU OG SJÁÐU RX-1
VÉLSLEÐA ÁRSINS 2003