Morgunblaðið - 16.11.2002, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
G
EORGE W. Bush Bandaríkjaforseti vann tvo
stórsigra í síðustu viku. Annars vegar í þing-
kosningunum þriðjudaginn 5. nóvember og
hins vegar í öryggisráði Sameinuðu þjóð-
anna (SÞ) föstudaginn 8. nóvember. Raunar
var því haldið á loft í fjölmiðlum, að nú vissu menn fyrir
hvaða orð stafurinn W. stæði – millinafn forsetans væri
Winner, eða sigurvegari.
Repúblíkanar, flokksbræður forsetans, juku þing-
mannafjölda sinn í báðum deildum Bandaríkjaþings og
eiga nú meirihluta bæði í fulltrúadeildinni og öld-
ungadeildinni. Er það einstætt, sögulegt afrek repúblík-
ana á forsetastóli að ná þessum árangri á miðju kjör-
tímabili sínu. Forsetinn getur fagnað sigrinum með góðri
samvisku, því að hann lagði hart að sér og raunar allt und-
ir í kosningabaráttunni.
Eftir hinn nauma sigur yfir Al Gore í forsetakosning-
unum haustið 2000, er meira virði en ella fyrir Bush að ná
þessum góða árangri í þingkosningunum. Hann eyðir
með því öllum vangaveltum um, að hann hafi óljóst eða
veikt umboð til að leiða bandarísku þjóðina.
Einróma samþykkt öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna á
tillögu Bandaríkjamanna um hertar og ótvíræðar aðgerð-
ir til að knýja Saddam Hussein, einræðisherra í Írak, til
að uppræta gjöreyðingarvopn sín, veitir síðan George W.
Bush skýrt umboð til að beita herafla Bandaríkjamanna.
x x x
Sigurganga Bush í síðustu viku gengur þvert á allar
hrakspár andstæðinga hans innan og utan Bandaríkj-
anna. Honum hefur tekist að ná markmiði sínu og tryggja
sér samtímis aukið fylgi heima fyrir og einhuga samstöðu
í öryggisráðinu.
Hér á þessum vettvangi var því haldið fram, eftir að
Bandaríkjaþing samþykkti stuðning við Bush í Íraksmál-
inu og það var lagt fyrir öryggisráð SÞ, að heiður Samein-
uðu þjóðanna væri í húfi. Innan vébanda þeirra yrðu þjóð-
ir heims að hafa þrek til að fylgja eftir fyrri samþykktum
um afvopnun Saddams Husseins. Ef það gerðist ekki,
yrðu samtökin marklaus.
Ég átti þess kost að hlusta á umræður í öryggisráði SÞ
í aðdraganda þess, að tillaga Bandaríkjamanna var lögð
fyrir það. Varð mér betur ljóst eftir það en áður, að með
öllu er óviðunandi fyrir Sameinuðu þjóðirnar að líða fram-
komu Saddams Husseins lengur. Hann hefur haft sam-
þykktir þeirra að engu í fjögur ár. Að álasa Ban
stjórn fyrir að hvetja Sameinuðu þjóðirnar til d
þessa máls, er fráleitt, ef menn vilja á annað bo
samtökin hafi einhverju hlutverki að gegna.
Thomas L. Friedman, dálkahöfundur við Th
York Times og sérfræðingur í samskiptum Ban
anna við arabalöndin, sagði síðastliðinn miðvik
einróma samþykkt öryggisráðsins 8. nóvember
kveikt fyrstu vonina um betri framtíð í brjósti s
11. september 2001.
„Í fyrsta sinn síðan þá virtist þjóðasamfélagi
tilbúið til að ýta öllum menningarlegum, trúarl
hernaðarlegum ágreiningi sínum til hliðar til að
hnattræna reglu – að ríki sem nauðgaði nágran
og hefði að engu kröfur SÞ um að uppræta gjör
arvopn sín, kæmist ekki upp með það,“ segir F
og spyr síðan:
„Hvernig gerðist þetta? Í stuttu máli má seg
höfum kynnst dálitlu furðulegu í síðustu viku –
þar sem aðeins er eitt voldugt risaveldi, verði v
yggisráðs SÞ jafnvel meiri en áður en ekki min
ar, Rússar og Kínverjar komust að því, að best
ið gegn yfirþyrmandi mætti Bandaríkjamanna
líklega ekki að hundsa hann, heldur að beina ho
gegnum SÞ. Og menn Bush komust að því, að b
til að beita þessum mikla mætti á lögmætan há
að eigin vali – fælist ekki í því einu að láta til sk
skríða heldur að beina honum í gegnum SÞ.“
x x x
Sú mynd af utanríkisstefnu George W. Bush
einkennist af einangrunarhyggju og ofurtrú á e
Bandaríkjanna til að fá sitt fram með einhliða a
á ekki við rök að styðjast. Myndin er líka oftast
andstæðingum Bandaríkjastjórnar heima fyrir
lendis.
Árásin á New York og Washington 11. septe
hefur ekki orðið til þess að ýta undir einangrun
Bandaríkjastjórnar. Þvert á móti hefur stjórni
fram um að virkja sem flesta í baráttunni við hr
verkamenn og aðra illvirkja. Henni tókst það í
sinni til að koma talibönum frá völdum í Afgani
réttu ári. Sú aðgerð tók mun skemmri tíma en
og leiddi ekki til þeirra allsherjarátaka, sem ma
spáðu.
VETTVANGUR
Bush saumar að Sad
Eftir Björn Bjarnason
N
Ú ÞEGAR hin nýja forystu-
sveit Kína er að koma í ljós
hafa augu manna beinst að
eftirmanni Jiang Zemins
forseta. Það gefur hins veg-
ar ekki rétta mynd þar sem mikilvægasta
augnablikið á breytinga- og útþenslu-
skeiði Kína var líklega árið 1998 er Zhu
Rongji var skipaður í forsæti Ríkisráðsins
en þeirri stöðu hafði Deng Xiaoping
gegnt áður. Í ljósi hins augljósa vægis
þeirrar stöðu gæti það reynst enn mik-
ilvægara hver tekur við af Zhu en það að
Jiang Zemin hverfi af sviðinu.
Jafnvel áður en hann varð forsætisráð-
herra var litið á Zhu, er áður var formað-
ur bankaráðs kínverska seðlabankans,
sem manninn á bak við 8% árlegan hag-
vöxt Kína á síðasta áratug og þann er lagt
hafði á ráðin um að ráða niðurlögum verð-
bólgunnar. Segja má að Zhu hafi verið í
hlutverki eins konar kínversks Jacks
Welch, hins harðsnúna aðalstjórnanda
General Electric um árabil, er gat sér orð
fyrir hreinskilni sína, heimsborgaralega
siðfágun og stöðugar kröfur um árangur.
Raunar var Zhu þekktur fyrir að refsa
þeim er stóðu ekki undir væntingum
hans. Þegar hann gegndi embætti borg-
arstjóra Shanghai refsaði hann eitt sinn
embættismönnum á skrifstofu ferðamála-
ráðs með því að láta þá sjálfa skrúbba al-
menningssalerni borgarinnar.
Skömmu eftir að hann var skipaður for-
sætisráðherra hélt Zhu ræðu þar sem
hann setti fram „loforðin þrjú“. Hann hét
því að með þremur róttækum aðgerðum
yrði tryggð breyting í átt að öflugu og
sjálfbæru hagkerfi.
Í fyrsta lagi lofaði hann því að end-
urskipuleggja 300 þúsund ríkisfyrirtæki
sem réðu enn yfir yfirgnæfandi meiri-
hluta af kínversku viðskiptalífi og voru
þungamiðja kínversks efnahagslífs. Rúm-
lega 70% þessara fyrirtækja voru rekin
með tapi og var haldið uppi með rík-
isstyrkjum.
Rétt eins og Welch hét því að „laga,
leggja niður og selja“ þær deildir General
Electric sem skiluðu ekki arði er hann tók
við fyrirtækinu hótaði Zhu að reka stjórn-
endur þeirra kínversku fyrirtækja er rek-
in voru með tapi tvö ár í röð. Að því búnu
myndi hann annaðhvort leggja fyrirtækin
niður eða selja þau. Þetta knúði fram
einkavæðingu ríkisfyrirtækja og skrán-
ingu á markað eða þá að rekstur þeirra
var tekin
breyting
stýringu
er enn ei
Í öðru
skrifa þæ
„alþjóðleg
ljóst var
arnir höf
Zhu Rongji endurme
Eftir Kenichi Ohmae
© The Project Syndicate.
Hu Jintao varaforseti og Zhu Rongji forsætisráðherra b
segir að Rongji, sem nú er að hverfa úr forystusveit Kína
NÝI OG GAMLI
LANDBÚNAÐURINN
Neytendur eiga í vændum lægraverð á kjúklinga- og svínakjötiá næstu vikum og mánuðum
vegna mikils framboðs af þessum kjöt-
vörum. Eftirspurn eftir þessum afurð-
um hefur aukizt verulega á síðustu ár-
um, þannig kemur fram í Morgun-
blaðinu í gær að árið 1995 borðaði hver
Íslendingur 6,4 kíló af kjúklingi, en í
fyrra var þessi tala 13,2 kíló. Margir
spá enn frekari stækkun markaðarins.
Í því ljósi er eðlilegt að kjötframleið-
endur hafi bæði viljað auka fram-
leiðslugetu sína og lækka verðið til að
vera í stakk búnir að ná til sín sem
stærstum hluta þeirra auknu við-
skipta. Hörð samkeppni er á milli
framleiðenda og afurðafyrirtækja á
kjúklinga- og svínakjötsmarkaðnum og
neytendur njóta góðs af. Ætla má að
hún geti enn harðnað í framtíðinni með
vaxandi innflutningi þessara afurða og
framleiðendur þurfa jafnframt að
hugsa fyrir því þegar þeir verðleggja
vöru sína.
Eins og fram kemur í fréttaskýringu
í blaðinu í gær má eflaust spyrja, hvort
menn hafi farið sér of hratt í að auka
framleiðslugetuna. Þannig eru margir
kjúklingaframleiðendur að tapa pen-
ingum. Eðli frjáls markaðar er hins
vegar að framboð og eftirspurn nær
jafnvægi. Ef um raunverulega offram-
leiðslu á kjúklinga- og svínakjöti er að
ræða, má gera ráð fyrir að einhverjir
framleiðendur heltist úr lestinni. Aðrir
munu lifa, enda vill fólk áfram kaupa
kjúklinga- og svínakjöt, sennilega í
auknum mæli eins og áður sagði.
Það athyglisverða við þessa þróun,
er að hún á sér stað í þeim geira land-
búnaðarins, sem ekki er reyrður í höft
og miðstýringu og nýtur ekki veru-
legra ríkisstyrkja nema þá óbeint í
formi innflutningshafta og tolla á er-
lent kjöt. Leið framleiðenda til að
glíma við afleiðingar mikillar fram-
leiðslu er að lækka verðið á henni.
Enginn borgar þeim milljarða úr sjóð-
um skattgreiðenda fyrir að draga úr
framleiðslunni, enginn gerir kröfu um
að hluti framleiðslunnar sé fluttur til
útlanda til að halda verðinu innanlands
uppi, enginn lætur sér detta í hug að
henda framleiðslunni, urða hana eða
geyma hana endalaust í frysti með til-
heyrandi kostnaði. Þetta eru aðferðir,
sem tilheyra hinu gamla, ófrjálsa land-
búnaðarkerfi.
Nú sjáum við hins vegar að hinir
frjálsu viðskiptahættir á kjúklinga- og
svínakjötsmarkaðnum eru farnir að
hafa neikvæð áhrif á hefðbundnu bú-
greinarnar, sem eru ríkisstyrktar,
bundnar á klafa miðstýringar og rekn-
ar án nokkurrar innbyrðis samkeppni
að ráði. Eðlilega bætir lækkandi verð
samkeppnisstöðu svína- og kjúklinga-
kjöts gagnvart t.d. kinda- og nauta-
kjöti. Þess vegna minnkar salan á síð-
arnefndu vörunum, þótt þær séu sízt
minni að gæðum, og framleiðendur
þeirra eru nauðbeygðir að lækka verð-
ið. Þeir eru hins vegar fjötraðir í alls
kyns kvóta og önnur höft og í raun
bannað að keppa við aðra framleiðend-
ur í sömu grein. Einstakir framleið-
endur eiga þess því ekki kost að taka
sömu áhættu og svína- eða kjúklinga-
framleiðendur með því að auka fram-
leiðsluna og lækka verðið í því skyni að
stækka markaðinn og standa betur að
vígi þegar samkeppnin hefur lagt að
velli þá, sem lakar standa sig. Niður-
staðan er sú að allir lepja dauðann úr
sömu skel.
Eftir því sem sá geiri landbúnaðar-
ins stækkar, þar sem markaðslögmálin
fá að njóta sín, blasir betur við hvað
hefðbundnu búgreinarnar, þar sem
dauð hönd ríkisafskiptanna heldur enn
um stjórnartaumana, eru í vonlausri
stöðu. Það hlýtur að vera jafnt hagur
framleiðenda og neytenda til lengri
tíma litið að þessu kerfi verði útrýmt
og markaðslögmálin fái að njóta sín.
KRAFTUR FRUMKVÖÐLA
Frumkvöðlar eru drifkraftur ný-sköpunar í þjóðlífinu. Samkvæmt
alþjóðlegri rannsókn, sem greint var
frá í Morgunblaðinu í gær, er starfsemi
frumkvöðla talsvert meiri hér á landi
en á öðrum Norðurlöndum og lendir Ís-
land í 10. sæti af þeim 37, sem tóku
þátt. Háskólinn í Reykjavík tók þátt í
rannsókninni fyrir Íslands hönd. Sam-
kvæmt henni töldust 11% Íslendinga á
aldrinum 18 til 64 ára til þeirra, sem
taka þátt í frumkvöðlastarfsemi á síð-
asta ári. Svo dæmi sé tekið var hlut-
fallið 10,5% í Bandaríkjunum og 9% á
Írlandi.
Ýmsar ástæður liggja að baki því að
munur er á Íslandi og öðrum Norður-
löndum í þessum efnum. Íslenskt þjóð-
félag er ungt og í því er að finna mikið
svigrúm. Fyrir vikið getur verið auð-
velt að athafna sig og hrinda hlutum í
framkvæmd. Smæð þjóðfélagsins
stendur frumkvöðlum fyrir þrifum að
því leyti að neytendahópurinn er ekki
stór, en á móti kemur að mun auðveld-
ara er að komast áfram og vekja á sér
athygli en í stærri þjóðfélögum og ekki
er fjarri lagi að ætla að fámennið ýti að
einhverju leyti undir sjálfstraust. Í það
minnsta gerir fólksfæðin það að verk-
um að oft þarf minna til að menn séu
látnir axla ábyrgð, en í stærri þjóð-
félögum, án þess að það þyki sérstak-
lega merkilegt og í raun sjálfsagt. Í
slíku andrúmslofti verður til ákveðið
hugarfar, sem ryður burt hindrunum
og ýtir undir framtakssemi og gæti
skýrt þann mun milli Íslands og hinna
Norðurlandanna, sem kemur fram í
frumkvöðlarannsókninni.
Á hinum Norðurlöndunum eru hlut-
irnir í mun fastari skorðum. Áhersla er
lögð á skipulag, röð og reglu. Fyrir vik-
ið er ekki jafnárennilegt að ráðast í ný
verkefni og freista þess að láta hug-
myndir rætast. Þannig er ekki hlaupið
að því hjá nágrönnum okkar að opna
verslun þar sem samkvæmt skipulagi á
að vera opinber starfsemi, en hér á
landi er kerfið mun viðráðanlegra.
Hlutverk frumkvöðulsins er mikil-
vægt í hverju landi, en ekki síst í litlu
landi, þar sem nauðsynlegt er að ný-
sköpun sé stöðug og leita verður leiða
til að draga úr einsleitni í efnahagslíf-
inu. Könnunin, sem hér er vitnað til,
sýnir að á Íslandi ríkir ákveðinn frum-
kvöðulsandi og hann verður að virkja
með því að tryggja að kerfið sé á bandi
frumkvöðla en ekki dragbítur.