Morgunblaðið - 16.11.2002, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 2002 39
R
EYKJAVÍK og
landsbyggðin í
breyttu alþjóðlegu
umhverfi voru um-
fjöllunarefni fyr-
irlestrar Stefáns Ólafssonar pró-
fessors á Vísindadögum Háskóla
Íslands. Fundurinn var til marks
um þá hugsun að háskólasamfé-
lagið leggi sitt af mörkum við að
greina þau álitaefni sem efst eru
á baugi hverju sinni. Framlag
Stefáns til umræðunnar um áhrif
hnattvæðingar fyrir Ísland var
mjög til skilningsauka og jafn-
framt var áhugavert að kynnast
þeim sjónarmiðum sem sett voru
fram í vel skipuðu pallborði.
Kristján Júlíusson bæjarstjóri
á Akureyri andmælti því sér-
staklega að rætt væri um Eyja-
fjörð sem mótvægi við Reykja-
vík. Hann vill nota orðið
valkostur þess í stað. Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir borgarstjóri
tók undir. Þátttakendur í pall-
borðinu virtust í meginatriðum
sammála um að landsmenn ættu
sameiginlega hagsmuni af því að
höfuðborgarsvæðið stæðist al-
þjóðlega samkeppni um fólk,
fjármagn og fyrirtæki. Þetta er
án efa uppskera byggðaumræðu
síðustu ára. Slík samstaða hefði
verið óhugsandi fyrir fáeinum
misserum. Hið sameiginlega
verkefni er að gera Ísland að val-
kosti fyrir komandi kynslóðir.
Þar mun þróun höfuðborg-
arsvæðisins ráða úrslitum.
Samkeppni borga og borg-
arsvæða er þegar orðin að veru-
leika á heimsvísu og ástæða er til
að ætla að hún muni fara harðn-
andi. Áhugavert er að velta fyrir
sér hvaða lærdóm við getum
dregið af byggðaþróun á Íslandi
þegar alþjóðleg samkeppni borg-
arsvæða er annars vegar. Lík-
lega er ekki hægt að fullyrða
neitt um það. Lítum þó á vís-
bendingar. Í niðurstöðum rann-
sókna Stefáns Ólafssonar á
byggðaþróun á Íslandi frá 1997
kemur fram að það sem ræður
úrslitum um flutning fólks af
landsbyggðinni til höfuðborg-
arsvæðisins er einkum þrennt:
óánægja með búsetuskilyrði, at-
vinnuþróun og kvótakerfi í sjáv-
arútvegi. Búsetuskilyrðin vega
þyngst af þessu þrennu. Skipti
þau jafnmiklu máli fyrir sam-
keppnisstöðu Reykjavíkur í al-
þjóðlegu samhengi er augljós
styrkur í því fólginn að þegar
mæld er „ánægja með lífið í evr-
ópskum borgum“ er Reykjavík
einna efst á blaði. Þetta kemur
fram í rannsókn sem unnin var
með þátttöku Borgarfræðaset-
urs árið 2000. Aðeins Helsinki
var feti framar. Engin evrópsk
borg tók Reykjavík hins vegar
fram þegar kom að „ánægju með
starfið“.
Kvótakerfi í sjávarútvegi hef-
ur aðeins óbein áhrif á sam-
keppnisstöðu Reykjavíkur. At-
vinnuþróun er án efa
úrslitaatriði. Það er því fyllsta
ástæða til að bregða ljósi á
rekstrarumhverfi og vaxtarskil-
yrði fyrirtækja í alþjóðlegum
samanburði. Nýleg skýrsla
KPMG sem kynnt var í sept-
emberlok virðist sýna sterka
samkeppnisstöðu Reykjavíkur.
Borinn var saman viðskipta-
kostnaður á 87 borgarsvæðum í 7
löndum Evrópu auk Bandaríkj-
anna og Japans. Samanburð-
urinn náði til 14 mismunandi teg-
unda atvinnurekstrar innan
iðnframleiðslu, hugbún-
aðargerðar, hátækni og fyr-
irtækjaþjónustu. Viðskipta-
kostnaðurinn var reiknaður út
frá kostnaði við vinnuafl sem vó
þyngst, skattaumhverfi, flutn-
ingskostnaði á markað viðkom-
andi vöru, orkukostnaði auk
kostnaðar við lóðir, byggingu og
leigu á atvinnuhúsnæði.
Niðurstöður samanburðarins
voru þær að Reykjavík hafði
lægstan viðskiptakostnað miðað
við meðaltal borga samanburð-
arlandanna í 9 af 14 tegundum
atvinnurekstrar. Aðeins borgir í
Kanada höfðu að jafnaði lægri
viðskiptakostnað en Reykjavík.
Þegar rýnt er í niðurstöðurnar
kemur raunar fram að þær eru
ekki eins einsleitar og virðist í
fyrstu. Þannig stendur Reykja-
vík sterkt í samanburði við með-
altal samanburðarlandanna en er
ekki alltaf lægri en einstakar
borgir í löndunum. Almennt gild-
ir að minni borgir Evrópu hafa
gjarnan lægri viðskiptakostnað
en hinar stærri. Þær búa margar
einstökum atvinnugreinum betri
skilyrði en Reykjavík og það á
jafnvel við um einstaka stór-
borgir á afmörkuðum sviðum og
jafnvel að meðaltali. Þar skiptir
þó máli að kostnaður matvæla-
og plastiðnaðar reiknast sérlega
hár í Reykjavík og dregur það
meðalkostnað borgarinnar um-
talsvert upp. Reykjavík er til að
mynda með lægstan kostnað
allra borganna 87 þegar litið er
til fyrirtækjaumhverfis á sviði líf-
tækni, hugbúnaðargerðar, net-
þjónabúa og netlausna.
Þótt niðursstöður sam-
anburðarskýrslu KPMG
hafi þannig verið í meg-
inatriðum jákvæðar verður
þó að hafa skýran fyrirvara.
Gengi krónunnar sem við
var miðað við vinnslu henn-
ar breyttist umtalsvert frá
því gagnasöfnun lauk og þar til
hún var kynnt. Þetta rýrir ekki
aðeins gildi skýrslunnar við
kynningu á Reykjavík sem fjár-
festingarkosti heldur vekur
brýnar spurningar um stöð-
ugleika efnahagslífsins í landinu.
Gengissveiflur eru grundvall-
aratriði í rekstrarumhverfi at-
vinnulífsins. Þær gera fyr-
irtækjum erfitt að gera
áreiðanlegar framtíðaráætlanir,
ná til sín erlendu fjármagni svo
ekki sé minnst á hættu á verð-
bólgu og tilheyrandi launaskriði.
Stöðugleiki í efnahagslífi og
gengismálum hlýtur því að vera
eitt mikilvægasta verkefnið til að
tryggja samkeppnisstöðu höf-
uðborgarsvæðisins og landsins
alls til framtíðar. Verkefnin eru
þó mun fleiri.
Sterk áhrif búsetuskilyrða á
flutning fólks milli landshluta
ættu að verða stjórnvöldum til-
efni til að setja lífsgæði íbúa
einna efst í forgangsröð stefnu-
mörkunar sinnar um samkeppn-
ishæfni samfélagsins. Menntun,
menning, öryggi og fallegt um-
hverfi eiga að vera meðal aðal-
áhersluatriða stjórnvalda til að
styrkja stöðu höfuðborgarsvæð-
isins í hnattvæddum heimi. At-
vinnulífinu á þó ekki síður að búa
frjótt umhverfi. Um þetta snúast
meðal annars hugmyndir um að
gera þekkingarþorp í Vatnsmýri
að veruleika. Þar eiga sprotafyr-
irtæki að eiga þess kost að vaxa
úr grasi í návígi við rannsóknar-
og háskólastofnanir. Hið al-
menna fyrirtækja- og frumkvöðl-
aumhverfi verður þó raunar allt
að vera til sífelldrar skoðunar,
hvort sem rætt er um skatta og
önnur opinber gjöld, óþarflega
flóknar reglur eða skrifræði sem
full ástæða getur verið til að gera
uppskurð á. Verkefni næstu ára
er í stuttu máli, að Reykjavík
skipi sér jafnan í hóp þeirra
borgarsvæða þar sem hvað best
er að stofna og reka fyrirtæki.
Samkeppnisstaða
Reykjavíkur
Eftir Dag B. Eggertsson
’ Reykjavík á aðskipa sér í hóp þeirra
borgarsvæða þar sem
hvað best er að stofna
og reka fyrirtæki. ‘
Höfundur er læknir og
borgarfulltrúi.
ndaríkja-
dáða vegna
orð, að
he New
ndaríkj-
udag, að
r hefði
sér síðan
ið vera
legum og
ð setja
nna sínum
reyðing-
Friedman
gja, að við
– að í heimi,
vegur ör-
nni. Frakk-
ta mótvæg-
a væri
onum í
besta leiðin
átt – í stríði
karar
h, að hún
eigin mátt
aðgerðum,
t dregin af
r og er-
ember 2001
narstefnu
n lagt sig
ryðju-
viðleitni
istan fyrir
spáð var
argir
Nú hefur öryggisráð SÞ sameinast um tillögu Banda-
ríkjastjórnar gegn gjöreyðingarvopnum Saddams Huss-
eins. Hans Blix, yfirmaður eftirlitsaðgerða SÞ, ætlar að
fara til Bagdad á mánudaginn. Einræðisherrann í Írak
samþykkti á miðvikudag, tveimur dögum fyrir lok frests-
ins, sem honum var gefinn, að hlíta ályktun öryggisráðs-
ins nr. 1441. Þar eru Írökum gefin fyrirmæli um að af-
vopnast eða taka ella „alvarlegum afleiðingum“ þess að
gera það ekki.
x x x
Írakar höfðu sjö daga frá samþykkt ályktunar örygg-
isráðsins til að fallast á að hlíta henni. Hefðu þeir neitað
því, jafngilti það stríðsyfirlýsingu.
Írakar hafa allt að 30 dögum til að skýra frá því,
hvernig þeir hafa staðið að áætlunum um efnavopn, líf-
ræn vopn og kjarnorkuvopn og smíði flugskeyta eða eld-
flauga. Bandaríkjamenn hafa lýst yfir því, að verði ekki
skýrt frá þessu undanbragðalaust jafngildi það „efn-
islegu broti“ á skuldbindingum Íraka, það er að forsenda
sé til styrjaldaraðgerða.
Vopnaeftirlitsmenn skulu hafa hafið störf í Írak innan
45 daga frá samþykkt ályktunarinnar. Eins og áður
sagði ætlar fyrsti hópur þeirra að fara til Bagdad mánu-
daginn 18. nóvember, tíu dögum eftir afgreiðslu örygg-
isráðsins.
Eftirlitsmennirnir skulu innan 60 daga gefa örygg-
isráðinu skýrslu. Af ályktun 1441 verður ekki ráðið,
hvort byrjað hafi verið að telja dagana 8. nóvember eða
það hefjist ekki fyrr en eftirlitsmennirnir koma til Íraks.
Eftirlitsmennirnir geta hvenær sem er komist að þeirri
niðurstöðu, að þeim sé gert ókleift að sinna verkefni sínu.
Neiti Írakar að eiga samstarf við eftirlitsmennina,
ætla Bandaríkjamenn að taka málið upp við ríki í örygg-
isráðinu. Bandaríkjastjórn hefur hins vegar gefið til
kynna, að hún þurfi ekki að bíða eftir annarri ályktun ör-
yggisráðsins, áður en hún ákveður að grípa til vopna
gegn Saddam.
Eftirlitsmennirnir hafa ótakmörkuð réttindi til að
kanna allt, sem þeir telja nauðsynlegt vegna starfa sinna.
Þeir mega fara í hallir Saddams og aðra þá staði, sem
voru þeim lokaðir samkvæmt fyrra umboði öryggisráðs-
ins frá 1991. Nú geta þeir í fyrsta sinn kallað vitni og fjöl-
skyldur þeirra út fyrir Írak, svo að þau geti skýrt frá
vitneskju sinni án ótta við hefndaraðgerðir Saddams.
x x x
Saddam Hussein hefur sagst óhræddur við allar rann-
sóknir á vegum SÞ, af því að hann hafi ekkert að fela.
Hann hrakti þó vopnaeftirlitsmenn öryggisráðsins úr
landi sínu 1998. Hans Blix vildi ekki taka að sér núver-
andi verkefni sitt án skýrara og skarpara umboðs ráðs-
ins.
Áður en eftirlitsmennirnir taka til við að grandskoða
líklega felustaði Saddams munu þeir láta reyna á sam-
starfsvilja hans og skoða sannleiksgildi skýrslnanna, sem
hann á að leggja fram um vopnakerfi sín innan 30 daga.
Hann hefur hingað til neitað því staðfastlega, að hann sé
að hlaða gjöreyðingarvopnum í vopnabúr sín.
Er líklegt, að Saddam snúi við blaðinu og viðurkenni,
að hann hafi stundað lygar og pretti gagnvart örygg-
isráðinu til þessa? Hann er alræðisherra, sjálfsmynd
hans og leyndardómsfullir stjórnarhættir byggjast á því,
að hann þurfi aldrei að lúta í lægra haldi fyrir keppinaut
sínum eða öðru ríki.
Arabískir stjórnarerindrekar segja, að Saddam muni
vinna með Hans Blix og mönnum hans. Hann eigi ekki
annarra kosta völ og geti hvergi leitað skjóls. Hann verði
að sætta sig við niðurlæginguna, sem felst í eftirlitsferl-
inu, til að halda lífi, og því sé hann ekki tilbúinn til að
fórna.
x x x
Staðfesta George W. Bush hefur dugað honum best,
frá því að árásin var gerð á New York og Washington.
Hann hefur náð ótrúlegum árangri heima fyrir og á al-
þjóðavettvangi.
Næstu daga og vikur fylgist öll heimsbyggðin með því,
hver verður framvinda mála í Írak. Það er undir við-
brögðum Saddams Husseins komið, hvort grípa þarf til
vopna til að knýja hann til hlýðni við einróma samþykkt
öryggisráðs SÞ. Fyrsti frestur hans rennur út 8. desem-
ber. Bush hefur sagt, að engin undanbrögð verði liðin: Af-
vopnist Saddam Hussein ekki afvopni Bandaríkjamenn
hann.
Íraska þjóðin hefur þolað miklar raunir undir hrammi
harðstjórans. Fyrir hana er mest í húfi, að hann hlíti sam-
þykkt 1441 í einu og öllu og kalli ekki yfir sig og þjóðina
hina miklu refsingu, sem við blasir, geri hann það ekki.
ddam
bjorn@centrum.is
nn yfir af héraðsstjórnum. Sú
olli því að verulega dró úr mið-
kínverska stjórnkerfisins, en það
inn hornsteinninn í arfleifð Zhus.
lagi sagði Zhu að hann myndi af-
ær skuldir kínverskra banka og
gra fjárvörslufyrirtækja“ sem
að ekki fengjust greiddar. Bank-
fðu veikt efnahagslíf Kína með því
að lána fé til gjaldþrota fyrirtækja. Á
sama tíma voru rekin 245 fjárvörslufyr-
irtæki sem höfðu það slæmt orð á sér
varðandi endurgreiðslur lána á alþjóðleg-
um peningamörkuðum að margir fjárfest-
ar voru farnir að sniðganga Kína. Zhu
lýsti því yfir að það myndi taka tíu ár að
endurskipuleggja þessi fyrirtæki.
Í þriðja lagi sagði Zhu að hann myndi
gera miðstjórnina skilvirkari og taka á
einu helsta vandamáli Kína: spillingu á
æðstu stöðum hjá ríkisstofnunum. Hann
sagðist ætla að leggja fram tillögur til úr-
bóta en í þeim myndi m.a. felast að skorið
yrði á tengsl milli stjórnar og skipulagðr-
ar glæpastarfsemi og að settar yrðu regl-
ur sem torvelduðu embættismönnum að
þiggja mútur.
Stjórnmálamenn lofa gjarnan gulli og
grænum skógum en standa sjaldan við lof-
orð sín. Hinn 1. júlí 2001, þegar haldið var
upp á áttatíu ára afmæli kínverska komm-
únistaflokksins, lagði Zhu mat á hvernig
til hefði tekist. Mat hans var einstaklega
nákvæmt og sannleikanum samkvæmt og
til vitnis um skilvirka forystu hans.
Zhu lýsti því yfir fyrir framan forystu
Kommúnistaflokksins að hann hefði staðið
við fyrsta loforð sitt. Fjölmörg kínversk
ríkisfyrirtæki væru nú annaðhvort arðbær
einkafyrirtæki eða rekstri þeirra hafði
verið hætt. Þau fyrirtæki sem enn voru í
eigu ríkisins urðu að uppfylla ströng skil-
yrði um arðsemi, þeim voru gefnar frjáls-
ar hendur varðandi ráðningar og þau voru
hvött til að afla sér fjár með skráningu á
einkareknum hlutabréfamörkuðum, sem í
raun leiddi til þess að þau færðust í einka-
eigu.
Hvað annað loforðið varðar sagði Zhu
að rúmlega 50 yfirmenn fjármálastofnana
hefðu verið reknir (fleiri áttu eftir að bæt-
ast í þann hóp) og að umbæturnar hefðu
bætt fjárfestingaumhverfið verulega. Í
stað þess að flýja Kína flæddi fjármagn nú
inn af meiri krafti en nokkurn tíma fyrr.
Árangurinn við að uppfylla þriðja lof-
orðið er hins vegar ekki eins glæsilegur.
Verulega hefur dregið úr umsvifum mið-
stjórnarinnar og má nefna að starfsmönn-
um Ríkisráðsins hefur verið fækkað um
helming eða úr 34 þúsund í 17 þúsund.
Spilling lifir hins vegar enn góðu lífi. Til-
raunir Zhus hafa mætt harðri andstöðu
hagsmunahópa í stjórnkerfinu – ekki síst
á æðstu stöðum – sem hægt hefur á um-
bótum. Eigi að síður hafa umbætur Zhus
myndað þann grunn jafnra leikreglna og
lögræðis, sem nauðsynlegur er til að kap-
ítalismi geti dafnað. Sú pólitíska arfleifð á
sér engann líka í nútímasögu Kína.
etinn
Reuters
era saman bækur sínar á 16. þingi Kínverska kommúnistaflokksins. Höfundur
a, sé maðurinn á bak við einhverjar mikilvægustu breytingar í nútímasögu Kína.
Kenichi Ohmae er einn helsti sérfræðingur
heims á sviði viðskiptaþróunar. Hann er for-
stjóri Ohmae & Associates og hefur verið
ráðgjafi fjölmargra japanskra ríkisstjórna.