Morgunblaðið - 17.11.2002, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2002 33
breiðslu. Ágætt dæmi er kvikmyndin 101
Reykjavík sem hefur farið víða og varð til dæmis
á síðasta ári fyrsta íslenska kvikmyndin er komst
í almenna dreifingu í frönskum kvikmyndahús-
um. Í næsta mánuði verður myndin Regína frum-
sýnd í frönskum kvikmyndahúsum. Einnig mætti
nefna Djöflaeyjuna, Tár úr steini og þær vin-
sældir sem margar mynda Hrafns Gunnlaugs-
sonar hafa notið á Norðurlöndunum.
Árið 1979 var Kvikmyndasjóður stofnaður til
að styðja við bakið á íslenskri kvikmyndagerð og
er stundum sagt að þá hafi íslenska kvikmynda-
vorið hafist. Með þessu skrefi má segja að ís-
lenskum kvikmyndagerðarmönnum hafi verið
gert kleift að framleiða fullmótaðar kvikmyndir.
Þegar styrkur fæst frá Kvikmyndasjóði opnast
einnig dyr hjá ýmsum sjóðum í öðrum Evrópu-
ríkjum. Framleiðsla kvikmynda er bæði dýr og
áhættusöm. Samkeppnin er hörð á þessum
markaði og evrópskar kvikmyndir geta ekki att
kappi við stórmyndirnar frá Hollywood. Mark-
aðurinn er hins vegar til staðar fyrir réttu mynd-
irnar, eins og greinilega hefur sýnt sig. Það virð-
ist hins vegar stundum há íslenskri
kvikmyndagerð nokkuð hversu miklar deilur
ríkja meðal kvikmyndagerðarmanna. Þótt hags-
munir þeirra séu að mörgu leyti sameiginlegir
eru þeir einnig að bítast um sömu, litlu kökuna.
Íslensku fyrirtækin eru líka mörg og flest hver
smá og skuldug. Oft hefur það verið gagnrýnt að
Kvikmyndasjóður hefur fylgt þeirri stefnu að
styðja mörg verkefni með fremur lágum fjár-
hæðum í stað þess að veita hærri og myndarlegri
styrki til færri verkefna.
Framlög til Kvikmyndasjóðs hafa aukist veru-
lega á síðustu árum og á síðasta löggjafarþingi
voru samþykkt ný lög um kvikmyndamál sem
taka gildi eftir áramót. Kvikmyndastofnun Ís-
lands mun þá taka við af Kvikmyndasjóði en
markmið breytinganna er að efla enn frekar
stuðning við íslenska kvikmyndagerð. Þótt nokk-
urrar svartsýni hafi gætt meðal kvikmyndagerð-
armanna síðastliðin ár, ekki síst vegna fjárhags-
legra erfiðleika, er ástæða til að binda vonir við
íslenska kvikmyndagerð. Gífurleg reynsla hefur
byggst upp síðasta áratug, jafnt á kvikmynda-
gerð sem hinum alþjóðlega kvikmyndamarkaði.
Lög um tímabundna endurgreiðslu vegna kvik-
myndagerðar hafa einnig orðið til að efla kvik-
myndagerð á Íslandi. Í Morgunblaðinu á föstu-
dag var greint frá að um 63 milljónir hefðu verið
endurgreiddar frá því lögin voru sett fyrir tveim-
ur árum. Meðal verkefna sem fengu endur-
greiðslu voru myndirnar Tombraider, James
Bond-myndin Die Another Day og Mávahlátur.
Heildarframleiðslukostnaður þeirra verkefna,
sem þegar er lokið, nemur 445 milljónum króna
og er virðisaukinn verulegur þrátt fyrir endur-
greiðslu. Því er oft haldið fram að styrkir til kvik-
myndagerðar skili sér margfalt aftur til ríkisins
ef rétt er á málum haldið og er þetta gott dæmi
um það. Möguleikarnir eru miklir, líkt og fram
kom í skýrslu Viðskiptafræðistofnunar um kvik-
myndamál, sem unnin var árið 1998, og mikil-
vægt að þeir séu nýttir. Í skýrslunni var því hald-
ið fram að á árinu 1997 hefðu tekjur ríkissjóðs
umfram framlög til kvikmyndagerðar numið
hálfum milljarði króna og munaði þar ekki síst
um aukinn fjölda ferðamanna vegna áhrifa ís-
lenskra kvikmynda.
Tískuvor í París
Það eru hins vegar
ekki einungis íslensk
tónlist og kvikmyndir
sem vekja athygli á Íslandi. Á síðustu árum hefur
orðið sprenging í hönnun og tískuiðnaði sem
smám saman er að skila sér í auknum áhuga
stærri tískufyrirtækja á Íslandi. Tíska og hönn-
un eru atvinnugreinar sem velta ótrúlegum upp-
hæðum ekki síður en afþreyingariðnaðurinn. Í
Frakklandi er þetta ein mikilvægasta atvinnu-
greinin og í höfuðborginni París er tíska og sala á
tískuvörum næstmikilvægasta atvinnugreinin.
Greinilegt er á þeim mikla áhuga sem ríkir á
hönnun meðal íslenskra ungmenna að þetta gæti
einnig orðið mikilvæg atvinnugrein á Íslandi.
Sem stendur eru um 700 félagar í Formi, sam-
tökum íslenskra hönnuða. Árlega útskrifast um
100 nemendur úr hönnunarnámi frá íslenskum
skólum og síðastliðinn vetur sóttu 127 manns um
lán frá LÍN vegna margvíslegs hönnunarnáms
við erlenda skóla. Því hefur verið spáð að eftir
fimm ár verði 1.800 hönnuðir og arkitektar á
vinnumarkaðnum. Innan Listaháskóla Íslands er
starfandi öflug deild á þessu sviði.
Það hefur sýnt sig að undanförnu að íslenskir
hönnuðir geta náð árangri á heimsmælikvarða
ekki síður en tónlistarmenn og kvikmyndagerð-
armenn. Hvergi er tískuiðnaðurinn jafnþroskað-
ur og í Frakklandi og er því spennandi að fylgjast
með því, hversu mikla athygli margir íslenskir
hönnuðir hafa fengið. Nefna má hönnuðinn Sig-
rúnu Úlfarsdóttur og fyrirtækið Sjávarleður á
Sauðárkróki sem vakið hafa mikla athygli. Sjáv-
arleður hefur um árabil þróað sútun roðs af laxi,
hlýra og nílarkarfa og er orðið að leiðandi fyr-
irtæki í heiminum á því sviði. Þarna er einstakt
dæmi um nýsköpun. Fiskroði er breytt í leður er
vakið hefur athygli nokkurra af þekktustu tísku-
húsum heims, ekki síst fyrir tilstilli hönnunar
Sigrúnar. Meðal þeirra sem nota afurðir Sjáv-
arleðurs eru tískuhúsin John Galliano, Christian
Dior, Prada og La Perla. Þetta eru fyrirtæki sem
leggja línurnar í tískuheiminum og má því telja
líklegt að fjölmörg önnur tískufyrirtæki muni
fylgja á eftir.
Þessi markaður er harður og það er erfitt að
komast inn á hann. Ekki síst getur það reynst
erfitt fyrir einstaklinga sem eiga á hættu að týn-
ast í fjöldanum, óháð því hversu hæfileikaríkir
þeir eru. Sum ríki hafa tekið upp þá stefnu að
styðja hóp hönnuða í markaðssetningu hverju
sinni og hefur það skilað miklum árangri, til
dæmis hjá Belgum. Útflutningsráð hefur nú tek-
ið upp svipaða stefnu og stutt samsýningu ís-
lenskra hönnuða í París. Sumir þeirra hafa vakið
töluverða athygli og má nefna systurnar Báru og
Hrafnhildi Hólmgeirsdætur er starfa undir nafn-
inu Aftur og vinna fatnað úr endurunnum fatnaði
og þær Hönnu Pétursdóttur og Ástu Guðmunds-
dóttur sem hvor um sig hefur nýtt íslensku ullina
á nýjan hátt.
Hæfileikarnir og hugmyndirnar eru á heims-
mælikvarða en hins vegar getur oft verið erfitt að
taka skrefið úr listrænni sköpun yfir í markaðs-
framleiðslu. Hér á landi er ekkert stoðkerfi að
ráði fyrir hendi fyrir fólk á þessu sviði líkt og til
dæmis í Frakklandi.
Í síðasta mánuði átti Valgerður Sverrisdóttir
iðnaðar- og viðskiptaráðherra fund með Lyne
Cohen-Solal, aðstoðarborgarstjóra Parísar, þar
sem rætt var um stoðkerfi Parísarborgar við
unga hönnuði. Einnig hitti hún fulltrúa franska
viðskiptaráðuneytisins er fjalla um tískumál.
Bauðst borgarstjórinn til að taka á móti íslenskri
sendinefnd og lagði jafnframt til samvinnu Par-
ísar og Íslands á þessu sviði til dæmis með
„hönnuðaskiptum“. Við getum mikið lært af
Frökkum og slíkt samstarf gæti komið í veg fyrir
að stuðningur við hönnuði yrði ómarkviss og til-
viljanakenndur. Framleiðsla á tískuvarningi
verður líklega aldrei stór atvinnugrein á Íslandi,
til þess er framleiðslukostnaður of hár hér á
landi. Hins vegar eigum við góða möguleika á
sviði hágæðahönnunar og einnig gætu íslensk
hráefni orðið dýrmæt útflutningsafurð líkt og
Sjávarleður hefur sannað.
Líkt og minnst var á í upphafi eru þetta allt
greinar af sama meiði. Íslensk hönnun í Frakk-
landi nýtur góðs af þeirri athygli sem Ísland hef-
ur vakið vegna Bjarkar, Gus Gus og íslenskra
kvikmynda. Árangur íslenskra hönnuða gæti á
mótið orðið til að vekja enn frekari athygli á ís-
lenskri tónlist og kvikmyndum. Í framtíðinni eru
möguleikarnir óendanlegir á þessu sviði ef rétt
er haldið á málum og heppnin er með okkur. Við
eigum fjársjóð, spurningin er hvort okkur tekst
að nýta hann.
Morgunblaðið/SverrirHljómsveitin Sigur Rós á sviði Laugardalshallar.
Auðvitað liggur
leiðin að árangri
ekki í gegnum rík-
iskerfið fyrst og
fremst. Það býr eng-
in ríkisnefnd til aðra
Björk. Hún verður
heldur ekki sköpuð
með lögum. Hins
vegar er spurning
hvort ekki sé skyn-
samlegt að þessi list-
grein njóti sömu vel-
vildar og aðrar, ekki
síst í ljósi þess að um
verulega viðskipta-
hagsmuni getur
verið að ræða fyrir
Íslendinga ef rétt er
að málum staðið.
Laugardagur 16. nóvember