Morgunblaðið - 11.01.2003, Qupperneq 16

ERLENT
16 LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LEIÐTOGAR fjölmargra ríkja heims
fordæmdu í gær ákvörðun Norður-
Kóreustjórnar um að segja upp al-
þjóðasáttmálanum gegn útbreiðslu
kjarnavopna (NPT) og sögðu hana
stefna friði og stöðugleika á Kóreu-
skaga í hættu. Stjórnvöld í Suður-
Kóreu hvöttu til viðræðna við komm-
únistastjórnina í Pyongyang og sögðu
að um „líf eða dauða“ væri að tefla.
Grannríkið Japan krafðist þess að
Norður-Kóreustjórn félli frá ákvörð-
uninni.
Stjórnin í Pyongyang tilkynnti í
gær að hún hygðist segja upp sátt-
málanum vegna „yfirgangs“ Banda-
ríkjanna en kvaðst ekki hafa í hyggju
að framleiða kjarnavopn. Norður-
Kóreumenn hygðust „að svo stöddu“
aðeins nýta kjarnorkuna „í friðsam-
legum tilgangi, svo sem til orkufram-
leiðslu“.
Kjarnorkusérfræðingar drógu
þetta í efa og sögðu að kjarnakljúfur,
sem Norður-Kóreumenn ætla að taka
í notkun, væri of lítill til að geta fram-
leitt verulega orku.
Norður-Kóreustjórn kvaðst vera
tilbúin að ræða við bandaríska emb-
ættismenn til að leysa deiluna. Í ann-
arri yfirlýsingu varaði hún hins vegar
Bandaríkjamenn við því að grípa til
„ófyrirleitinna“ hernaðaraðgerða eða
viðskiptaþvingana. „Nýtt Kóreustríð
mun aðeins leiða til þriðju heimsstyrj-
aldarinnar,“ sagði hún. „Við skulum
sjá hverjir bíða ósigur komi til átaka.“
Norður-Kóreustjórn hefur oft gefið
út slíkar yfirlýsingar um Bandaríkin
og hugsanlegt er að fyrir henni vaki
aðeins að fá þau til að fallast á tilslak-
anir, undirrita griðasáttmála og veita
landinu efnahagsaðstoð.
Koh Yu-hwan, sérfræðingur í mál-
efnum Norður-Kóreu við háskóla í
Seoul, kvaðst telja að Norður-Kóreu-
menn væru að notfæra sér það að
Bandaríkjastjórn væri upptekin af
hugsanlegum hernaði í Írak og teldu
sig geta knúið hana til eftirgjafar.
„Alls ekki óvænt“
Norður-Kóreumenn hafa þegar
brotið gegn sáttmálanum með því að
þróa kjarnavopn á laun og virða regl-
ur um eftirlit Alþjóðakjarnorkumála-
stofnunarinnar að vettugi. Stjórn
Bandaríkjanna telur að Norður-Kór-
eumenn hafi þegar búið til eina eða
tvær kjarnorkusprengjur og talið er
að þeir geti eignast fjórar eða fimm til
viðbótar á næstu mánuðum.
Fyrstu viðbrögð Bandaríkjastjórn-
ar voru varfærnisleg. „Þetta er alls
ekki óvænt,“ sagði John Bolton, að-
stoðarutanríkisráðherra sem fer með
afvopnunar- og alþjóðleg öryggismál í
bandarísku stjórninni. „Norður-Kór-
eumenn virtu ekki sáttmálann þegar
þeir voru enn aðilar að honum.“
„Spurning um líf eða dauða“
Kim Dae-jung, fráfarandi forseti
Suður-Kóreu, lýsti deilunni um
kjarnavopn Norður-Kóreu sem
„spurningu um líf eða dauða“. Þjóð-
aröryggisráð hans efndi til neyðar-
fundar og utaníkisráðuneyti Suður-
Kóreu sagði að ákvörðun Norður-
Kóreumanna væri „alvarleg ógnun
við frið og stöðugleika á Kóreuskaga“.
Leiðtogar margra annarra ríkja
sögðust hafa þungar áhyggjur af mál-
inu og kínversk stjórnvöld hétu því að
reyna til þrautar að leysa deiluna með
friðsamlegum hætti.
Stjórnin í Pyongyang léði máls á
því að deilan yrði leyst með samn-
ingaviðræðum ef Bandaríkjastjórn
léti af „fjandsamlegri“ stefnu sinni
gagnvart Norður-Kóreu. Hugsanlegt
er þó að Alþjóðakjarnorkumálastofn-
unin vísi málinu til öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna sem kann að sam-
þykkja efnahagslegar refsiaðgerðir
gegn landinu. Norður-Kóreumenn
hafa sagt að þeir myndu líta á við-
skiptaþvinganir sem stríðsyfirlýs-
ingu.
Breska stjórnin sagði að öryggis-
ráð Sameinuðu þjóðanna þyrfti að
koma saman til að ræða málið og ut-
anríkisráðherra Frakklands, Domin-
ique de Villepin, skoraði á ríki heims
að taka höndum saman til að knýja
Norður-Kóreumenn til að falla frá
ákvörðun sinni.
Anna Lindh, utanríkisráðherra
Svíþjóðar, sagði að ákvörðun Norður-
Kóreumanna kæmi á óvart í ljósi þess
að Bandaríkjastjórn hefði fallist á við-
ræður við þá.
Bill Richardson, fyrrverandi sendi-
herra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu
þjóðunum, hóf viðræður við tvo norð-
ur-kóreska stjórnarerindreka í Nýju-
Mexíkó í fyrradag. Stjórn Bandaríkj-
anna stendur ekki formlega fyrir við-
ræðunum en styður þær.
Norður-Kóreumenn segja upp sáttmála gegn útbreiðslu kjarnavopna
Fordæmdir fyrir að
stefna friði í hættu
Segjast ekki hafa
í hyggju að fram-
leiða kjarnavopn
„að svo stöddu“
London, Washington. AP, AFP.
AP
Norður-Kóreumenn á útifundi í Pyongyang, höfuðborg Norður-Kóreu, þar sem hvatt var til þess að her landsins
yrði efldur. Tugþúsundir manna sóttu fundinn á þriðjudag. Á borðanum stendur: „Náum því markmiði að efla her-
inn á 55 ára afmæli Alþýðulýðveldisins Kóreu.“
AP
Bill Richardson, ríkisstjóri Nýju-Mexíkó og fyrrverandi sendiherra, ræðir
við blaðamenn fyrir fund hans með tveimur norður-kóreskum stjórnarer-
indrekum í fyrrakvöld.
ALÞJÓÐASÁTTMÁLINN
gegn útbreiðslu kjarnavopna
(NPT) tók gildi árið 1970 og
markmiðið var að tryggja að
kjarnavopnaeign einskorðaðist
við fimm ríki, sem höfðu við-
urkennt að þau ættu slík vopn –
Bandaríkin, Sovétríkin (nú
Rússland), Kína, Bretland og
Frakkland. Kínverjar og
Frakkar undirrituðu þó ekki
sáttmálann fyrr en árið 1992.
Alls hafa 188 ríki staðfest
sáttmálann og samkvæmt hon-
um eru þau skuldbundin til að
reyna ekki að þróa eða eignast
kjarnavopn. Þeim er hins vegar
heimilt að nýta kjarnorkuna í
friðsamlegum tilgangi undir
eftirliti Alþjóðakjarnorku-
málastofnunarinnar (IAEA) í
Vín.
Indland, Pakistan og Ísrael
hafa ekki undirritað sáttmál-
ann og eru öll talin eiga kjarna-
vopn. Sáttmálinn hefur þó oft
reynst árangursríkur í barátt-
unni gegn útbreiðslu vopnanna.
Til að mynda smíðuðu Suður-
Afríkumenn kjarnavopn á laun
á níunda áratug aldarinnar sem
leið en eyðilögðu þau og und-
irrituðu sáttmálann árið 1991.
Reglum um eftirlit Alþjóða-
kjarnorkumálastofnunarinnar
var breytt eftir Persaflóastyrj-
öldina árið 1991 vegna deilu um
meint kjarnavopn Íraka. Fyrir
styrjöldina máttu eftirlitsmenn
stofnunarinnar aðeins rann-
saka mannvirki sem aðild-
arríkin skilgreindu sem kjarn-
orkumannvirki. Nauðsynlegt
þótti að heimila eftirlitsmönn-
unum að hefja sérstakar rann-
sóknir á byggingum, meðal
annars rannsóknarstofum og
vinnslustöðvum, sem aðild-
arríkin hafa ekki tilkynnt um.
Þessi breyting leiddi til deilu
við Norður-Kóreumenn árið
1993 eftir að þeir höfðu reist
kjarnorkuver við borgina
Yongbyon og vinnslustöð sem
talin var gegna því hlutverki að
vinna plúton úr kjarn-
orkuúrgangi.
Norður-Kóreumenn, sem
undirrituðu sáttmálann 1985,
neituðu að heimila eftirlit sam-
kvæmt nýju reglunum og hót-
uðu að segja upp sáttmálanum.
Aðildarríkin geta sagt upp
sáttmálanum með þriggja mán-
aða fyrirvara en Bandaríkja-
stjórn tókst að fá Norður-
Kóreumenn til að hætta við
uppsögnina daginn áður en hún
tók gildi. Norður-Kóreustjórn
skírskotaði í gær til uppsagn-
artilkynningarinnar frá 1993
og kvaðst nú geta sagt upp
sáttmálanum með aðeins dags
fyrirvara. Uppsögnin tæki því
gildi í dag.
Kjarnorku-
sáttmáli
188 ríkja
TÆPUR helmingur Ísraela telur
að Ariel Sharon, forsætisráðherra
Ísraels, sé viðriðinn fjármála-
hneyksli og meirihluti þeirra er
óánægður með störf hans, ef
marka má skoðanakönnun sem ísr-
aelska dagblaðið Maariv birti í
gær.
Samkvæmt könnuninni telja
43% Ísraela að Sharon sé viðriðinn
fjármálahneyksli en 31% telur að
hann sé hafður fyrir rangri sök.
26% vildu ekki svara eða höfðu
ekki skoðun á málinu.
Um 53% aðspurðra sögðust vera
óánægð með störf forsætisráð-
herrans en 42% ánægð. 47% sögð-
ust enn hafa mestar áhyggjur af
árásum palestínskra hryðjuverka-
manna en 17% sögðu fjármála-
hneyksli Sharons og Likud-flokks-
ins mesta áhyggjuefnið.
Ríkissaksóknari Ísraels hefur
staðfest að lögreglurannsókn
standi nú yfir vegna meints spill-
ingarmáls sem tengist meðal ann-
ars láni að andvirði 120 milljónir
króna sem Sharon og synir hans
fengu frá suður-afrískum kaup-
sýslumanni í fyrra til að endur-
greiða ólögleg framlög til prófkjör-
sbaráttu árið 1999.
Málið hefur dregið mjög úr
stuðningi almennings við Sharon
og Likud-flokkinn og stjórnmála-
skýrendur í Ísrael segja að ekki sé
lengur víst að hann geti myndað
meirihlutastjórn með öðrum
hægriflokkum eftir þingkosning-
arnar 28. þessa mánaðar. Likud-
flokknum var spáð miklum sigri
fyrir aðeins hálfum mánuði en
fylgi hans hefur hrunið á síðustu
vikum. Honum er nú spáð 28 þing-
sætum af 120 en fyrir nokkrum
vikum var honum spáð 41 sæti.
Um 43% telja Sharon
viðriðinn hneykslið
Jerúsalem. AFP.
AP
Ísraelar ganga framhjá afskræmdri veggmynd af Ariel Sharon á strætis-
vagnabiðstöð í Jerúsalem. Þingkosningar fara fram í Ísrael 28. janúar.
HUGO Chavez, forseti Venesúela,
fyrirskipaði í gær her landsins að
búa sig undir að ná á sitt vald öll-
um matvælavinnslustöðvum sem
hafa verið lokaðar vegna 40 daga
allsherjarverkfalls.
Forsetinn kvaðst vera staðráð-
inn í því að gera allt sem hann
gæti til að tryggja að matvælum
yrði dreift í landinu. Verkfallið
hefur valdið miklum matvælaskorti
og stjórnin hefur því þurft að
flytja inn hveiti, mjólk og hrís-
grjón.
Chavez varaði einnig fjórar
einkasjónvarpsstöðvar, sem hafa
stutt verkfallið, við að hann sætti
sig ekki lengur við að þær héldu
uppi „stríðsáróðri“ gegn stjórninni.
Chavez
hótar að
beita hernum
Caracas. AFP.