Morgunblaðið - 17.04.2003, Qupperneq 2

2 C FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
DÚI Landmark sagðihrossagaukinn veraskemmtilegan fugl semhann hefði haft unun afað fylgjast með úti í
náttúrunni. Sem skotveiðimaður
taldi hann líklegt að hann myndi
„njóta og nýta,“ ef það væri leyfilegt
hér á landi.
„En það er ekki aðeins bannað að
skjóta hrossagauk á Íslandi heldur
alla vaðfugla og ég hugsa að það
verði seint eða aldrei hróflað við því.
Fyrir því liggja fyrst og fremst til-
finningarök sem ég deili ekki við,
þau eiga fullan rétt á sér. Hins vegar
myndu margir þessara stofna þola
einhverja veiði, ekki síst hrossa-
gauksstofninn. Hann er mjög stór og
gaukurinn er svo erfiður sportveiði-
fugl að menn eru ekki að skjóta
marga á hverri vertíð. Matmenn eru
að fara á mis við mikinn veislukost,
eftir því sem mér skilst. Ég á eftir að
smakka gaukinn og ætla mér að gera
það ytra við tækifæri,“ segir Dúi.
Myndin er gerð að frumkvæði
frönsku sjónvarpsstöðvarinnar
Seasons, sem sendir út í sjö Evrópu-
löndum. Er stöðin með umfangs-
mikla dagskrá veiði-, náttúrulífs- og
útivistarmynda. Af því tilefni var
hluti myndanna tekin upp í Frakk-
landi, ekki síst á friðlandi nærri La
Rochelle, sem rekið er af samtökum
skotveiðimanna sem standa m.a. að
rannsóknum á hrossagauknum á
svæðinu, en veiðilendur þeirra liggja
til hliðar við friðlandið. Í frönsku út-
gáfunni er og sýnd skotveiði á
hrossagauk, enda fuglinn vinsælt
veiðidýr þar í landi, svo og á Bret-
landseyjum, ekki hvað síst á Írlandi
þar sem margir íslenskir hrossa-
gaukar falla í valinn á hverju ári.
Dúi fór vítt og breitt í leit að
myndefni, byrjaði t.d. í Heiðmörk
þar sem hann myndaði svifflugið
kunna og tók upp stélfjaðraþytinn
sem lengi vel var talið að kæmi úr
barka fuglsins. En stærsti hlutinn er
tekinn í Flatey á Breiðafirði, þar sem
mun vera eitt þéttasta, ef ekki þétt-
asta, hrossagauksvarp landsins.
Fuglafræðingurinn Ævar Petersen
og menntaskólakennarinn og
hrossagauksvinurinn Sverrir Thor-
steinsen, hafa rannsakað gaukinn í
eynni um árabil og hafa mælt þétt-
leika verpandi hrossagauka í eynni.
„Þeir hafa ótrúlega fyndna, gamla
en þó afar skilvirka leið til að finna
hvert einasta hreiður í Flatey. Þeir
hafa langan kaðal, hengja á hann
skröltandi dollur, halda síðan hvor í
sinn enda kaðalsins og kemba síðan
eyjuna kerfisbundið. Þannig ganga
þeir hvern fersentimetra á hverju
sumri og það stenst þetta enginn
hrossagaukur. Þeir skjótast af
hreiðrunum og þeir félagar skrá síð-
an hreiðrin inn á kort. Varpþéttleik-
inn bendir til að 80 hreiður séu í
Flatey,“ segir Dúi.
Dúi og félagar voru afar heppnir í
Flatey. Fast við húsið þar sem þeir
dvöldu vikurnar tvær í eynni voru
tvö gaukshreiður, annað þeirra bein-
línis við annan útvegginn og var því
hægt að koma við besta hugsanlega
myndatöku- og hljóðupptökubúnaði
við þægilegar aðstæður.
Kvenlegur eftirrekstrartónn
Hvað skyldi svo standa uppúr að
verkefni loknu? Dúi segir:
„Það var þrennt sem var öðru
fremur skemmtilegt við gerð þess-
arar myndar. Í fyrsta lagi kom mér á
óvart hversu skipulegu og öguðu lífi
gaukurinn lifir og hversu mjög hann
þarf að hafa fyrir því að koma ungum
sínum á legg. Enda kom á daginn að
fuglarnir voru afar ólíkir í því hvern-
ig þeir kláruðu sig af því. Einn kven-
fuglinn var t.d. afar taugaveiklaður á
meðan annar var með stáltaugar. Þá
hafði maður heyrt um dansinn sem
er hluti af pörunarferlinu og undan-
fari varps. Þennan dans hafa fáir
séð, en eitt kvöldið er ég skrapp á
milli húsa til að sækja eitthvað, og
var með tökuvél með mér, varð ég
vitni að dansinum nánast beint fyrir
utan húsið sem ég kom út úr, aðeins
fáa metra frá mér. Gaukarnir kipptu
sér ekkert upp við það að ég birtist
þarna og mér tókst að festa dansinn
á filmu. Og síðast en ekki síst, þá
náðum við upptöku af nýju hljóði.
Hljóði sem fuglafræðingarnir sögðu
að hefði ekki verið þekkt áður og
heyrist aðeins í kvenfuglinum þegar
ungarnir eru skriðnir úr eggjum og
eru orðnir þurrir og ferðafærir. Þá
gefur hún frá sér þetta áður óþekkta
hljóð, sem er kallhljóð eftir karlfugl-
inum. Hafi ekkert komið fyrir hann,
heyrir hann kallið, kemur að hreiðr-
inu í fyrsta og eina skiptið og tekur
tvo af fjórum ungum og heldur sína
leið. Þannig skipta hjónin með sér
verkum. Þau fylgjast ekki að eftir
þetta, heldur er hvor fugl með tvo
unga og þetta er væntanlega aðferð
náttúrunnar til að tryggja sem best
viðgang stofnsins. Þetta atferli, að
skipta upp ungahópnum, var heldur
ekki þekkt fyrir. Hljóðið er einhvers
konar murr, bæði stígandi og syngj-
andi, tíðnin er frekar há. Hljóðið
breytist svo í smágagg í lokin. Það er
klár tónn þarna á ferðinni, svona
kvenlegur eftirrekstrartónn. Það fer
ekki á milli mála að kvenfuglinn er
að láta karlinn vita að ætlast sé til
þess að hann láti nú til sín taka!“
Vatnsdalsá næst
Dúi er í góðum málum gagnvart
frönsku sjónvarpsstöðinni, því svo
virðist sem af nægum verkefnum sé
að taka og í mörgum þeirra sé hægt
að gera íslenskar útgáfur samhliða.
Af næstu verkefnum er helst að
nefna mynd um lax- og silungsveiði í
Vatnsdalsá og gæsaskytterí í Vatns-
dal. Vatnsdalur og Frakkland tengj-
ast á þann hátt að annar tveggja
leigutaka árinnar er franskur.
Franskur skotveiðimaður sleppir nýmerktum hrossagauk.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Dúi Landmark
Hrossagaukspar stígur dans…Ævar og Sverrir draga dósakaðalinn eftir mólendi Flateyjar.
Skipulegur
og agaður
hrossagaukur
Dúi Landmark kvikmyndagerðarmaður hefur lokið við gerð tveggja sjónvarpsmynda um íslenska hrossagaukinn. Önnur er á ís-
lensku og verður frumsýnd í Ríkissjónvarpinu á sumardaginn fyrsta. Hin er á frönsku og er framleidd fyrir vinsæla franska veiði-
og náttúrulífsrás. Guðmundur Guðjónsson hitti Dúa og fræddist um gerð myndanna og kynni Dúa af hinum dularfulla hrossagauk.
Ljósmynd/Dúi Landmark
Tökur vegna myndarinnar um hrossagaukinn fóru fram vítt og breitt, jafnt í Heiðmörk sem í Flatey.
gudm@mbl.is
Það kom á óvart hversu skipulögðu og öguðu lífi hrossagaukurinn lifir.
’ Þannig skiptahjónin með sér verk-
um. Þau fylgjast ekki
að eftir þetta, heldur
er hvor fugl með tvo
unga og þetta er
væntanlega aðferð
náttúrunnar til að
tryggja sem best
viðgang stofnsins. ‘