Morgunblaðið - 17.04.2003, Blaðsíða 20

20 C FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
ILFURSKEIÐAR
hafa ákveðna merk-
ingu – þær eru ekki
aðeins til að borða
með, þær bera vott um
velgengni, það er
stundum sagt að þessi
eða hinn hafi fæðst
með „silfurskeið í munni“, og þá átt við
að hann hafi verið borinn til auðs og
jafnvel valda. Ég horfi á mismunandi
gerðir silfurskeiða sem til sölu eru í
Antikhúsinu á Skólavörðustígnum og
reyni að setja mér fyrir sjónir alla litlu
munnana sem fæddust með þær milli
tannlausra gómanna. Það gengur ekki
vel, hins vegar á ég auðvelt með að
ímynda mér að Fjóla Magnúsdóttir,
sem á og rekur Antikhúsið, hafi alla tíð
borðað með silfurskeiðum og hafi jafn-
vel fæðst með eina slíka í munninum
þegar hún leit dagsins ljós árið 1934, –
en hún tekur því víðsfjarri.
„Nei, elskan mín, það var öðru nær,
foreldrar mínir voru fátækt fólk,“ segir
Fjóla, „og fyrstu tíu árin mín í búskap
með manninum mínum, Ólafi Steinari
Valdemarssyni, síðar ráðuneytisstjóra,
bjuggum við í einu herbergi og litlu
eldhúsi í íbúð tengdaforeldra minna,
sem líka voru fátæk af þessa heims
gæðum. Tendamóðir mín Kristín
Ólafsdóttir var klæðskeri að mennt og
kenndi mér að sauma. Ég hafði keypt
þykka kápu í Noregi og gengið í henni í
8 ár þegar hún hjálpaði mér að venda
kápunni. Þá var mohair í móð og þann-
ig var kápan á röngunni. Ég varð því
hæstmóðins í gömlu kápunni. Á þess-
um árum prjónaði ég allt á börnin og
saumaði. Valdemar tengdafaðir minn
stundaði verkamannastörf, en hann
var mikill fagurkeri og leiddi mig
fyrstu sporin til „antikhöndlunar“.
Þetta byrjaði allt með gömlu Wilton-
teppi sem við Valdemar fórum saman
að skoða og ég keypti svo á góðu verði.
Þá varð mér ljóst verðmæti gamalla og
vel með farinna hluta, bæði peningaleg
verðmæti, notagildi og söguleg þýð-
ing,“ segir Fjóla.
Við sitjum saman við gamalt lítið
borð við kertaljós og drekkum úr
gömlum og fallegum mokkabollum.
Það skapast smám saman náið sam-
band milli okkar, tveggja kvenna, í eld-
húskróknum „bak við“, í antikbúðinni
hennar Fjólu við Skólavörðustíginn.
„Það kemur oft ekkert margt fólk á
þessum tíma dags, svo við getum vel
talað saman hér hjá mér í vinnunni,“
hafði hún sagt þegar ég ámálgaði að
mig langaði að heyra hvernig hún hóf
sinn verslunarrekstur, en Fjóla er í
brautryðjendastétt antikkaupmanna á
Íslandi og ég eins og fjölmargir fleiri
hef keypt hjá henni ýmsa góða gripi.
Það kemur í ljós að við fáum sæmi-
legan frið, – að vísu er hann af og til
rofinn af komu viðskiptavina. Er Fjóla
fer frá til að afgreiða hugsa ég mitt á
meðan og lít í kringum mig á alla fal-
legu, gömlu hlutina sem við blasa úr
öllum hornum, lofti og á veggjum.
„Við Ólafur Steinar höfðum eins og
fyrr sagði lengst af eitt herbergi og
eldhús hjá tengdaforeldrum mínum í
Þverholti 7,“ segir Fjóla og sest við
eldhúsborðið eftir að hafa upplýst einn
gamlan viðskiptavin um kommóðu,
stóra og mikla sem stendur í framher-
berginu.
„Það var bara nokkru áður en við
fluttum frá þeim að við fengum í viðbót
smákytru uppi á hanabjálka sem hafði
verið leigð út um árabil. Við hófum bú-
skapinn 1954 og þá var ég um tvítugt.
Við höfðum eignast þrjú börn þegar
við yfirgáfum húsnæði tengdaforeldra
minna, en elsti sonur minn Magnús
hafði þá um nokkurt skeið fengið að
sofa á svefnstól inni hjá afa sínum og
ömmu.
Það var þegar Steinunn, yngri dótt-
irin, fæddist, sem við fengum fyrr-
nefnda kytru til afnota líka,“ segir
Fjóla.
En voru þetta ekki erfið ár?
„Nei, ég skal segja þér að mér hefur
líklega aldrei fundist eins „flott“ hjá
mér og þegar ég var í þessu eina her-
bergi. Ég hafði hvítar blúndugardínur
fyrir gluggum og yfir þeim rauð dam-
asktjöld.
Valdemar tengdafaðir minn gerði
það stundum að kaupa málverk eftir
auglýsingum og selja aftur, sem og
ýmsa aðra skemmtilega hluti. Við
skoðuðum því alltaf vandlega auglýs-
ingar í dagblaðinu Vísi. Mig langaði í
teppi út í horn eins og þá var móðins,
en það var of dýrt. Dag einn sá ég aug-
lýst teppi til sölu. Í snarvitlausu veðri
fórum við Valdemar sem sagt að skoða
teppið vestur í bæ. Þetta var þá hið
fyrrnefnda yndislega fallega Wilton-
teppi og ég keypti það á 800 krónur,
sem var ódýrt. Samskonar teppi var í
Ráðherrabústaðnum í mörg ár.
Árið 1955 keyptu tengdaforeldrar
mínir eftir auglýsingu sófasett. Þetta
var vandað sett, innflutt frá Dan-
mörku, og fylgdi því útskorið borð. Við
Ólafur Steinar fengum borðið því þau
áttu eikarborð sem Valdemar hafði
fengið í fimmtugsafmælisgjöf. Þetta
borð var fyrsti antikhluturinn sem ég
eignaðist. Seinna tók ég upp á því að
láta gera það upp – en þá var það ekki
lengur mitt borð, það fór af því „sjarm-
inn, eins og af andliti manneskju sem
farið hefur í andlitslyftingu og missir
þar með hrukkurnar sem hún við
margs konar lífssreynslu hefur áunnið
sér. Það þarf að fara varlega í svona
nokkuð, bæði hvað snertir fólk og
hluti,“ segir Fjóla.
Ég horfi í framhaldi af þessu tali
grandgæfilega á andlitið hinum megin
við borðið. Sé hvað það er lifandi og
eftirtektarvert. Vissulega eru komnar
í það línur hér og þar, en brosið er
óvenjulega fallegt, augnsvipur hlýr og
ber þó vakandi íhygli vitni. Skemmti-
leg, góðviljuð og dugleg manneskja,
fljót að hugsa, en veit líklega mjög vel
hvað hún vill, hugsa ég.
Þrátt fyrir þennan „innsæisdóm“ er
ég óviðbúin því af hve miklum rausn-
arskap hún gefur mér hlutdeild í lífi
sínu. Í viðtölum sem á öðrum vettvangi
eru menn misgjöfulir.
Talið berst að námi; „Ég hafði
grunnskólapróf, einn vetur var ég í
gamla Ingimarsskólanum og annan
vetur vorum við María Helgadóttir
vinkona mín á Reykhólaskóla, en ég
var í sveit hjá hálfsystur minni á Höllu-
stöðum í Reykhólasveit í tíu sumur.
Átján ára fór ég til Noregs,“ segir
Fjóla.
„Þar var ég með manninum mínum í
eitt ár meðan hann lagði stund á hag-
fræðinám, hann fékk svokallaðan stór-
an styrk, hann var alls þrjú ár við nám í
Noregi, hann var mikill námsmaður.
Eftir að við komum heim tók hann
lokapróf frá Háskóla Íslands. Ég var
19 ára þegar ég eignast elsta barnið
okkar og eftir það langaði mig að læra
ljósmóðurfræði. Ég sótti um og komst
inn í Ljósmóðurskólann. En þá þurftu
nemendur að búa í skólanum, það gat
ég ekki og undanþágu fékk ég ekki.
Móðir mín og tengdamóðir voru báðar
orðnar fullorðnar konur og gátu ekki
tekið drenginn, ég hefði heldur ekki
viljað láta hann svo lengi frá mér. Þá
var ekki einu sinni hægt að fá pláss á
leikskólum eða í dagvistun fyrir börn
gifts fólks.
Ólafur fór að vinna eftir að hafa lokið
háskólaprófi. Hann var fyrst í Lands-
bankanum, svo í Seðlabankanum og
síðan í iðnaðar- og samgönguráðu-
neyti, skrifstofustjóri fyrst og síðar
ráðuneytisstjóri fram undir það að
hann veiktist af krabbameini og dó
1997.“
Af fátækt spratt mikill metnaður
Til að sjá er þetta nokkuð glæstur
ferill verkamannssonar, en hann og
hin unga kona hans þurftu að hafa fyr-
ir hlutunum, það kemur í ljós þegar
skyggnst er bak við þessar upptöldu
staðreyndir.
„Ég ólst upp í kjallara í Skerjafirð-
inum og ég gat ekki hugsað mér að
börnin mín myndu alast upp við slíkar
aðstæður. Ég lagði metnað minn í að
þau fengju það sem þeir vel settu
fengju, lét þau öll læra í Barnamúsík-
skólanum, þótt misjafn yrði árangur-
inn og öll fóru þau líka í dans. Maður
kveið stundum fyrir útgjöldunum á
haustin, en þetta tókst.
Ólafur hafði ekki mikið kaup í
Landsbankanum en hann vildi ekki að
ég ynni úti frá börnunum, það var
heldur ekki til siðs. En ég tók til minna
ráða, Ólafur vissi fyrst ekki hvað ég
var að bauka þegar hann var sofnaður.
Ég fór á fætur klukkan þrjú á næturn-
ar og skúraði stiga í fjórum blokkum.
Ég segi stundum að ég hafi skúrað
mig upp eftir stigagöngunum og í óeig-
inlegum skilningi upp metorðastigann.
Einn stigagang skúraði ég að auki á
kvöldin og svo skúraði ég í gamla
Kennaraskólanum. Með þessum skúr-
ingum öllum var ég með hærri laun en
Ólafur hafði í Landsbankanum – og
ekkert gefið upp.
Mér tókst að kaupa litla Volkswag-
en-bjöllu af Sölunefnd Varnarliðs-
eigna, hún kostaði þá 94 þúsund krón-
ur sem var mikill peningur þá – rúm
árslaun Ólafs Steinars.
Ólafur var ekki ánægður þegar hann
komst að næturævintýrum mínum og
vildi að ég hætti þessum þrældómi, en
ég vildi leggja mitt af mörkum til að við
kæmumst áfram. Ég bjó líka til teppi
og seldi, teiknaði munstur í þau og flos-
aði. Ég skilaði kannski fjórum slíkum
teppum á mánudegi eftir helgar.
Tíminn leið og í ljós kom að við Ólaf-
ur unnum vel saman. Það lék allt í
höndunum á honum. Þegar við fórum
að gera upp íbúðir þá kom sá eiginleiki
hans heldur betur í góðar þarfir. Allt
sem hét sparsl og málning unnum við
t.d. saman.
Fyrsta reynsla okkar í íbúðabrans-
anum var að Valdemar Kristinsson,
samstarfsmaður Ólafs, benti Ólafi á að
til stæði að byggja blokk í Austurbrún
4. Valdimar hvatti Ólaf til að ganga í
Byggingarfélagið og lánaði okkur 360
krónur til að kaupa okkur inn í það, og
síðan fór Ólafur á hverjum degi hjól-
andi eftir vinnu upp í Austurbrún og
vann þar í fjóra tíma á dag við bygg-
Sama rósin sprettur
aldrei aftur
„Þetta er mjög snúningasamt en eftir því skemmtilegt og áhugi fólks á antikmunum hefur farið vaxandi,“ segir Fjóla.