Morgunblaðið - 17.04.2003, Side 12

12 C FIMMTUDAGUR 17. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
DREAMCATCHER, semsegir frá endurfundumfjögurra æskuvina viðdularfullar aðstæður, er
þriðja handritið sem William Gold-
man semur eftir sögum Stephens
Kings; þau fyrri voru Misery (1990)
sem tókst prýðilega og Hearts in
Atlantis (2001) sem lukkaðist aðeins
miðlungi vel. Handritið er 27. verk
Goldmans sem orðið hefur að kvik-
mynd og eins og gefur að skilja hef-
ur aðeins hluti þeirra heppnast bet-
ur en miðlungi vel. Enda er William
Goldman maðurinn sem ber ábyrgð
á sígildu sannleikskorni um kvik-
myndaheiminn í Hollywood: „Eng-
inn veit neitt.“ Þessi fleygu orð
merkja í raun að fögur fyrirheit,
góður ásetningur, fín hugmynd og
urmull af hæfileikafólki til að fram-
kvæma hana skipta engu máli þegar
kvikmyndir eru annars vegar. Svo
margt gerist á þeirri löngu leið sem
framleiðsluferlið er að útilokað er að
sjá árangurinn fyrir, hvað þá viðtök-
urnar sem hann hlýtur hjá almenn-
ingi og gagnrýnendum.
Í slag við örlaganornirnar
Goldman stendur enn við þessi orð
sem hann skrifaði í Adventures In
the Screen Trade fyrir löngu; hann
er reyndar þeirrar skoðunar að þau
séu það eina sem hann hafi sagt og
geti sagt af viti. Í samtali við annan
handritshöfund sagði hann nýlega:
„Það er í rauninni svo feikilega erfitt
að skrifa eitthvað sem er bara
þokkalegt. Í hvert sinn sem maður
ætlar sér að semja gæðamynd eru
allar hugsanlegar örlaganornir and-
snúnar verkinu. Í hvert sinn sem
maður snýr sér við í þessari vinnu
bætist við enn ein ástæða fyrir því að
útkoman verði ömurleg. Þá sjaldan
eitthvað dásamlegt nær að fæðast er
um töfra að ræða.“
Fyrir tveimur árum tók Goldman
þátt í eins konar samræðu við hóp
handritshöfunda þar sem breski
grínistinn John Cleese spurði spurn-
inganna. Þar kom m.a. fram að Gold-
man hafi allt sitt líf þjáðst af minni-
máttarkennd gagnvart þeim
höfundum sem urðu þess valdandi
að hann fór sjálfur að skrifa – höf-
undum á borð við Somerset Maugh-
am, Tékof, F. Scott Fitzgerald og
Irwin Shaw. Goldman segir reyndar
að Shaw hafi valdið kaflaskilum.
Þegar hann hafði lesið smásagna-
safn Shaws Mixed Company byrjaði
Goldman að skrifa smásögur sjálfur.
Snemma á 6. áratugnum stundaði
hann nám við Oberlinháskóla, m.a. í
svokölluðum „skapandi skrifum“.
Þegar hann hafði lokið því námi með
MA-prófi vissi hann ekki hvað gera
skyldi. „Hvert fer maður þegar mað-
ur hefur ekkert að fara? Þá fer mað-
ur heim. Og þar, af einhvers konar
brjálæði, fór ég að skrifa. Þetta var
mikilvægasti atburður lífs míns. Ég
sé mig enn fyrir mér þar sem ég
horfði ofan úr loftinu á sjálfan mig
sitjandi í þungum þönkum að hugsa
um hvern fjandann ég ætlaði að
skrifa á morgun. Ég vissi að ég varð
að skrifa eitthvað. Og skyndilega
kom þessi bók út úr mér.“
Sagan og samtölin
„Þessi bók“ var skáldsaga sem
fyrir milligöngu félaga Goldmans úr
herþjónustu fékkst útgefin árið
1957. „Ef enginn hefði viljað gefa
hana út hefði ég aldrei skrifað staf-
krók meir. Aldrei, aldrei, aldrei. Mér
er það alveg ljóst … vegna þess að
þar væri komin staðfesting á sex ára
höfnun … Ég hef notið mikillar
blessunar því ég hef verið að skrifa
núna í 45 ár samfleytt.“
Hann segir að strax í þessari
fyrstu sögu hafi hann áttað sig á því
að hann sé ekki mikill stílisti. „Ég
skrifa mestanpart samtöl því ég
kann ekki málfræði. Þessi skáld-
saga, sem ég skrifaði 24 ára gamall,
er nánast aðeins samtöl. Það eina
sem ég hef er tilfinning fyrir sögu-
mennsku og eyra fyrir samtölum.“
Jafn einkennilegt og það kann að
virðast telur Goldman gæði samtala
ekki skipta miklu máli í kvikmynda-
handritum. „Samtöl eru ofmetnasti
þáttur handritsgerðar. Ein af ástæð-
um þess hversu fáar fleygar setn-
ingar koma úr bíómyndum er sú að
þar skipta þær miklu minna máli en í
bókmenntum. Auðvitað eru góð
samtöl æskileg. En þau ráða ekki úr-
slitum um hvort bíómynd virkar eða
ekki. Það eina sem ræður úrslitum
um það er sagan, sagan og aftur sag-
an.“
Goldman segir að þegar hann
Sagan, sagan, sagan
Butch Cassidy and the Sundance Kid: Handritið færði William Goldman Ósk-
arsverðlaunin.
William Goldman
SPENNUMYNDIN TheRecruit er 36. handritið semRobert Towne hefur unniðvið. Af þeim fjölda eru reynd-
ar allmörg sem hann leggur ekki nafn
sitt við heldur hefur komið að sem
handritslæknir; eitt þeirra er reynd-
ar Marathon Man eftir William Gold-
man! Af öðrum frægum myndum þar
sem Towne var kallaður til hjálpar
við lokagerð handrits má nefna
Bonnie and Clyde og The Godfather,
en Towne samdi eina snjöllustu senu
þeirrar sígildu myndar, samtalið í
garðinum milli Marlons Brandos og
Als Pacinos.
The Recruit, sem hefur Pacino og
Colin Farrell í aðalhlutverkum undir
stjórn Rogers Donaldsons, fjallar um
myrkraverk, svik og samsæri innan
bandarísku leyniþjónustunnar, CIA.
Í slíkum viðfangsefnum er Robert
Towne í essinu sínu. Eins og kollegi
hans Goldman hefur hann samið
handrit af ólíkasta tagi en honum
virðast hugleiknust siðferðisleg álita-
mál í mannlegum samskiptum og
spilling samfélagsvaldsins. Hann er
afar flinkur í að semja raunsæisleg
samtöl, skapa trúverðugar, þrívíðar
persónur og byggja upp spennu. En
rétt eins og félagi Goldmans er hann
ekki óbrigðull.
Eins og svo margir málsmetandi
fagmenn í Hollywood á 7. og 8. ára-
tugnum hóf Robert Towne feril sinn í
B-myndaverksmiðju lágverðskóngs-
ins Rogers Cormans og þá jöfnum
höndum sem höfundur og leikari.
Fyrsta handrit hans var heimsendis-
ópusinn The Last Woman on Earth
(1960), sem þykir afar tilgerðarlegur
en samt prýddur bólgnum samtölum.
Þar lék Towne einnig eitt aðalhlut-
verkanna undir dulnefninu Edward
Wain og hélt því áfram í Creature
From the Haunted Sea (1961). Leik-
hlutverk hans eru sem betur fer örfá,
en þó má nefna að hann varð sér ekki
til skammar er hann lék hjá vini sín-
um Jack Nicholson í mynd hans
Drive, He Said (1971), auk þess að
krukka í handritið.
Hið fullkomna handrit?
Fyrsta handritið sem lofaði góðu
um það sem koma skyldi frá Towne
var aðlögun hans á sögu Edgars All-
ans Poes The Tomb of Ligeia sem
Corman leikstýrði árið 1965 og er
áreiðanlega ein frumlegasta, seið-
magnaðasta mynd hans.
Eftir glás af nafnlausum læknis-
störfum við handrit á næstu árum
kom hið prýðilega skopádeiludrama
The Last Detail (1973), þar sem Hal
Ashby leikstýrði Nicholson og Randy
Quaid í hlutverkum sjóliða á þurru
landi og þeir kjömsuðu á matarmikl-
um en grófum samtalstextanum. Ári
seinna birtist meistaraverkið China-
town. Þessi sígilda einkaspæjara-
mynd Romans Polanskis hvílir ekki
síst á margslungnu handriti Townes,
sem er afar þéttur vefnaður spennu-
þátta, siðferðislegrar og pólitískrar
ádeilu og afburða persónusköpunar
með Kínahverfið sem miðlægt tákn
úrkynjunar og spillingar manna og
samfélags við rætur bandarísks nú-
tíma. Handrit Townes að Chinatown
færði honum Óskarsverðlaunin og
hefur löngum verið tekið sem klass-
Þögnin, þögnin, þögnin
Robert Towne
Chinatown: Mynd Polanskis eftir Óskarsverðlaunuðu handriti Roberts Towne.
The Recruit: Al Pacino og Colin Farrell túlka nýjasta spennuhandrit Roberts
Towne.
Robert Towne: Örlítil breyting á blað-
síðunni getur orðið risavaxin uppi á
tjaldinu…
HVORUG þessara mynda, Dreamcatcher sem William Goldmansemur uppúr sögu Stephens King í félagi við leikstjórannLawrence Kasdan, og The Recruit, sem Robert Towne skrifarásamt Kurt Wimmer, getur að vísu talist til bestu verka þess-
ara höfunda. Þær eru báðar bundnar í hefðir bandarískrar afþreyingar,
Dreamcatcher í mannlegu, dramatísku nútímahrollvekjuna að hætti
Kings, og The Recruit í fléttuðu spennumyndina. Hvorug þeirra hefur
hlotið sérlega góðar viðtökur vestra, en eflaust eru þær báðar þokkaleg
skemmtun.
Hins vegar verður styrkur þeirra Goldmans og Townes tæplega talinn
felast í frumleika í efnisvali eða efnisframsetningu. Hann liggur í fag-
mennskunni, kunnáttunni í að byggja upp, stundum flókna sögu í kvik-
mynd þannig að hámarksáhrif nást, í því að skapa sterkar persónur sem
sagan vex út úr frekar en öfugt og leggja þeim í munn hnyttinn og kar-
akterlýsandi samtalstexta. Ef greina má einhvern mun á verkum þeirra í
þessu samhengi er hann kannski sá að Goldman er snarpari samtalshöf-
undur en Towne sem hins vegar er næmari fyrir flóknum söguvefnaði.
William Goldman og Robert Towne eiga það sameiginlegt að byrja
feril sinn á 7. áratugnum og ná mestum árangri á þeim 8. Það eru þrjú
ár á milli þeirra; Goldman er núna tæplega 72 ára að aldri en Towne
tæplega sjötugur. Fyrir utan að semja handrit undir eigin nafni hafa
þeir báðir lagt gjörva hönd á önnur, annað hvort undir dulnefnum eða
nafnlaust, enda eftirsóttustu „handritslæknar“ í Hollywood. Towne var
áhrifamikill innanbúðarmaður í valdakerfi kvikmyndaborgarinnar, eink-
um á 8. áratugnum, á meðan Goldman hefur ævinlega verið hálfgerður
utangarðsmaður sem gagnrýnt hefur vinnubrögð og viðhorf í sama kerfi
vægðarlaust, ekki síst í ritgerða- og minningabókum sínum. Hann hefur
einnig skrifað töluvert af skáldsögum á meðan Towne hefur einbeitt sér
að kvikmyndahandritum. Towne hefur reynt fyrir sér í leikstjórn en
Goldman haldið sig við skriftirnar.
Handrits-
meistararnir
í Hollywood
Í hugmyndafátækt þeirri sem ríkt hefur í Holly-
wood undanfarin ár hefur skortur á góðum kvik-
myndahandritum og góðum sögum verið mest
áberandi. Þótt nýir höfundar komi annað slagið
sterkir til leiks, eins og Charlie Kaufman núna,
standa tveir menn um sjötugt þar enn fremstir
meðal jafningja, William Goldman og Robert
Towne, sem báðir hafa þó átt misjafna daga í
seinni tíð. Árni Þórarinsson fjallar um þessa
ókrýndu konunga bandarískrar handritsgerðar í
tilefni af því að þeir standa að baki handritum
tveggja frumsýninga helgarinnar, Dreamcatcher og
The Recruit.