Morgunblaðið - 24.04.2003, Page 49

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 2003 49
UM orkumál verður ekki mikið
fjallað án þess að umhverfismálin
séu á næsta leiti.
Þessir málaflokkar eru samtvinn-
aðir og verða sífellt fyrirferðarmeiri
í umræðunni hérlendis sem erlend-
is. Tilvist okkar er að verulegu leyti
háð orkunotkun frá orkugjöfum
sem grípa inní umhverfi okkar með
skaðlegum áhrifum. Málið þykir það
alvarlegt að fjölþjóðastofnanir með-
höndla það á heimsvísu.
Við værum illa stödd ef orku-
birgðir þrytu eða erfiðleikar sköp-
uðust við að nálgast olíu til notk-
unar á fiskiskip og flutningatæki.
Einnig koma miklar verðsveiflur á
olíu illa við atvinnulíf og stöðugleika
í hagkerfi þjóðarinnar.
Við nærri hóflausa notkun á
bensíni og brennsluolíum verða um-
ræður sífellt háværari um það að
finna aðra orkugjafa sem eru um-
hverfisvænir.
Hér kemur vetnið til sögunnar
eða vetnisrík sambönd svo sem met-
anol. Talið er að orkumál framtíð-
arinnar verði ekki leyst nema með
tilkomu þessara efna.
Vetnið sem orkugjafi eða orku-
beri hefur þann kost að vera um-
hverfisvænt, þannig að við notkun
þess skaðar það hvorki loft, láð né
lög.
Við aðstæður hérlendis væri
vetnið unnið með rafgreiningu úr
vatni. Orkan sem til þess þarf kæmi
frá endurnýjanlegum orkugjöfum
svo sem fallorku vatns eða jarðhita.
Þessi orka er því umhverfisvæn frá
upphafi til enda.
Orkuforðar í iðrum jarðar eru
takmarkaðir. Helsta vandamálið
stafar þó af notkun þeirra. Loft-
hjúpur jarðar þolir ekki meira álag,
hvorki á yfirborðinu né í háloftun-
um. Frá miðri seinustu öld hefur
koltvísýringsmagn í andrúmsloftinu
vegna brennslu jarðefnaeldsneytis
sexfaldast. Lofthjúpur jarðarinnar
liggur undir skemmdum. Hitastig
hækkar vegna gróðurhúsaáhrifa
með óheillavænlegum afleiðingum.
Svokallað súrt regn eykst einnig en
það veldur tjóni á lífríki lands og
vatna. Raunhæfar aðgerðir til úr-
bóta eru afar áríðandi. Framþróun
á þessu sviði er ekkert gæluverk-
efni heldur staðreyndaleg lífsnauð-
syn.
Hér kemur vetnið til sögunnar.
Með rafgreiningu vatnsins er orkan
bundin í vetninu.
Í svokölluðum efnarafala er því
aftur breytt í raforku á notkunar-
staðnum, t.d. fyrir rafmagnsdrif í
farartækjum. Vetnið er því nokk-
urskonar orkugeymsla eða orkuberi
milli framleiðslustaðar og notkunar-
staðar. Með þessu móti er hægt að
nýta vindorku eða sólarorku þegar
gefst, geyma framleidda orku í
formi vetnis og nota hana síðan
þegar þörf er á, þar sem hagstæð-
ast þykir.
Geymsla á vetni er ennþá talsvert
vandasöm en þróunin er hröð og
það sem áður þótti erfitt, er auðvelt
í dag. Ein leið til að geyma vetnið er
að binda það með kolsýrlingi svo úr
verði metanol, en metanolið er
vökvi við venjulegar aðstæður.
Ýmsar leiðir eru fyrir hendi til að
nálgast kolsýrlinginn. Við stóriðju-
verin er td. hægt að fanga hann.
Metanolið má nota til brennslu í
brunahólfavélum með minniháttar
breytingum.
Með tilkomu vetnis og metanols
mun þó hinum hefðbundnu vélum í
bílum fækka og svokallaðir efnaraf-
alar og rafmótorar koma í staðinn.
Efnarafallinn er það tæki sem
aftur gerir rafmagn úr vetninu með
aðstoð súrefnis. Hinn fullkomni
vetnisbíll er því rafmagnsbíll þar
sem raforkan er gerð á staðnum.
Hann er nánast alveg hljóðlaus,
einnig þegar gefið er í.
Framleiðslulega séð liggur raf-
greining vatns til framleiðslu á
vetni ljós fyrir.
Þróun er hröð í tækninni og
kostnaður við framleiðslu og tækja-
búnað fer lækkandi.
Áhugavert dæmi í vetnismálum
er Ísland, eða öllu heldur Reykja-
víkurborg, sem á þessu ári mun
taka vetnisknúna strætisvagna í
notkun.
Þetta er brautryðjendaverkefni
sem fylgst er með víða um heim.
Svona tilfelli eru mikilvæg þar sem
þau stuðla að því að tæknimálin og
framleiðsla vetnis hætta að bíða
hvort eftir öðru.
Nú eru jarðarbúar um 6 millj-
arðar. Gert er ráð fyrir að þeim
fjölgi í 12 milljarða á þessari öld.
Notuð orka gerir meira en að tvö-
faldast á tímabilinu. Þar sem órjúf-
anlegt samhengi er á milli umhverf-
is og orkumála verður stærsta
vandamálið að halda gróðurhúsa-
áhrifunum í skefjum og draga úr
öðrum mengunarvöldum.
Þróunina í vetnistækninni er að
finna um allan heim. Ekki er hægt
að halda aftur af þeirri stefnu. Jafn-
framt er í grundvallatriðum ekki
rétt að láta markaðsöflunum einum
eftir þróun þessara mála.
Þessa fjölþjóða grundvallarstefnu
ber að styrkja til að ná árangri sem
fyrst.
Alþjóðasamkeppni um árangur
hefur þegar myndast í vetnis-
tækninni. Annars vegar í Evrópu og
hinsvegar bæði í Bandaríkjunum og
Japan. Fjölþjóðasamtök m.a. á sviði
bílaframleiðslu eru þegar farin að
taka þátt í þessari þróun af fullum
þunga.
Vafalaust grípur pólitíkin sterkar
inní þessi málefni innan tíðar. Fram
til þessa hafa stjórnvöld litið á vetn-
isorkumálin sem seinnitíma tæki-
færi. Þetta fellur að þeim hugsana-
gangi stjórnmálamanna að vera
stilltir inná skammtíma úrlausnir og
orka þeirra fer í að bjarga málum
fyrir horn. Nefna má nýlegar yf-
irlýsingar Bush Bandaríkjaforseta
um að setja 150 milljarða dollara til
þróunar þessara mála á allra næstu
árum. Ef til vill er þetta m.a. vegna
óöryggis í framtíðarorkumálum
þeirra.
Því er ljóst að áherslubreytingar
eru að koma fram með langtíma-
markmið í huga.
Auk orkuöflunar snýst málið
fyrst og fremst um umhverfið sem
við lifum og hrærumst í og nauðsyn
þess að halda mengun í skefjum.
Það er talin staðreynd að umhverfið
liggi undir varanlegum skemmdum
af mannavöldum og að tilvist
mannsins og annarra lífvera til
framtíðar litið sé háð umgengni
okkar við móður jörð.
Nýir orkugjafar
og umhverfið
Eftir Ágúst
Karlsson
„Framþróun
á þessu
sviði er ekk-
ert gælu-
verkefni
heldur staðreyndaleg
lífsnauðsyn.“
Höfundur er tæknifræðingur
og ráðgjafi í umhverfismálum.
Á NÆSTU misserum eru fyr-
irhuguð jarðgöng á milli Reyðar-
fjarðar og Fáskrúðsfjarðar annars
vegar og Siglufjarðar og Ólafs-
fjarðar hins vegar. Samtals eru
þetta framkvæmdir upp á rúma 10
milljarða.
Byggðaaðgerðir
fyrir hvern?
Þar sem ekki hefur verið farið í
grafgötur með að þetta sé gert í
nafni byggðastefnu, saknar maður
mótvægisaðgerða fyrir höfuðborg-
ina. Á þeim þremur þéttbýlisstöð-
um þar sem jarðgöng eru fyrirhug-
uð búa samtals tæplega 3.000
manns. Hvað með okkur öll sem
búum á höfuðborgarsvæðinu?
Hvað veldur þessari stefnu? Eru
þingmenn með samviskubit yfir að
hafa flust á mölina? Er mannlíf í
dreifbýli borgarlífi æðra? Þing-
menn verða einfaldlega að horfast
í augu við þá staðreynd að 2⁄3
landsmanna búa á suðvesturhorni
landsins, og þannig mun það verða
áfram, þrátt fyrir uppbyggingu
eystra. Flest fólk vill búa í borg-
um, og ekki í dreifbýli eða fámenn-
um byggðarlögum.
Fyrir skömmu voru kynntar að-
gerðir ríkisstjórnarinnar til að
sporna við atvinnuleysi. Af sex
milljörðum var u.þ.b. einn ætlaður
höfuðborgarsvæðinu. Þetta er ann-
að dæmi um algjöra firringu þegar
kemur að fjárveitingum. Ótal tæki-
færi buðust til uppbyggingar hér á
suðvesturhorninu, til að mynda
með því að flýta byggingu fyr-
irhugaðs tónlistar- og ráðstefnu-
húss.
Mótvægisaðgerð
fyrir miðborgina?
Bygging tónlistarhúss er búin að
vera draumur tónlistaráhugafólks
lengi. Sinfóníuhljómsveit Íslands
hefur starfað við léleg skilyrði allt
frá stofnun hennar árið 1950 en
síðastliðin 40 ár hefur Háskólabíó
verið starfsvettvangur hennar.
Líkja mætti veru hljómsveitarinn-
ar í kvikmyndahúsi við það ef
skrifstofur Alþingis væru í
skemmu út á Nesi, hálf vatnsþéttri
og með dragsúg. Starfsaðstæður
sem þessar eru hrein og klár
móðgun við alla þá tónlistarmenn í
hljómsveitinni sem lagt hafa á sig
langt háskólanám og gert það að
köllun sinni og ævistarfi að þjóna
tónlistinni hér á Íslandi. Margir
gera sér ekki grein fyrir hversu
mikil starfsemi hljómsveitarinnar
er. Sinfóníuhljómsveitin heldur yf-
ir 60 tónleika ár hvert, og voru
tónleikagestir á síðasta ári rúm
40.000. Hljómsveitin yrði í húsinu
á hverjum degi. Gert er ráð fyrir
æfingasal fyrir hljómsveitina,
þannig að nægt rúm yrði fyrir aðra
aðila, popp- og djasstónlistarmenn,
svo eitthvað sé nefnt.
Húsið myndi nýtast Listahátíð í
Reykjavík feiknavel, enda eðlilega
verið skortur á viðunandi húsnæði
fyrir stærstu tónlistarviðburði
hennar. Margir þeirra heims-
þekktu listamanna sem starfað
hafa með Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands hafa oftar en ekki afþakkað
frekari viðkynni af harmonikku-
skemmunni við Hagatorg. Með
tónlistarhúsinu mætti byggja upp
allskyns starfsemi á heimsmæli-
kvarða, sem laða að myndi ferða-
menn. Það er nefnilega ekki svo að
ferðamenn komi til Íslands til að
skoða jarðgöng, uppistöðulón og
álver. Oft eru tónlistarhús erlendis
eitt aðalaðdráttarafl viðkomandi
borga og tákn öflugs menningar og
mannlífs. Nægir þar að nefna
Carnegie Hall í New York og Berl-
ínar Fílharmoníuna sem dæmi, svo
maður tali ekki um óperuhúsið í
Sydney. Það er auk þess ógleym-
anlegt að hafa hlýtt á tónleika í
slíkum húsum. Þau mannvirki sem
prýða miðborgir hafa mikil áhrif á
skynjun ferðamanna á borginni og
mannlífi hennar. Bygging tónlist-
arhússins myndi breyta ásýnd mið-
borgarinnar verulega.
Framtíðarsýn
fyrir Reykjavík
Fyrirhugað hús mun þó ekki
einungis hýsa starfsemi tónlistar-
gyðjunni til dýrðar. Hin þunga-
miðja hússins mun verða ráð-
stefnuhald. Í húsinu verður
sérhannaður ráðstefnusalur, auk
þess sem stóri salurinn mun nýtast
fyrir stærri ráðstefnur. Gríðarlegir
möguleikar eru fyrir Reykjavík á
þessu sviði. Stefna ætti að því að
gera Reykjavík að áhugaverðum
fundastað, þar sem saman fer öfl-
ugt mannlíf og menningarlíf ásamt
hinni einstæðu íslensku náttúru.
Það mun ekki einungis leiða af sér
ótalmörg ný störf í hinum ýmsu
greinum heldur einnig skapa
Reykjavík sérstöðu sem borg.
Íslendingar sýna oftar en ekki
staðfastan vilja til að vera fremstir
á sínu sviði, hvort sem það er í
íþróttum eða á sviði verkfræði-
legra hálendisundra. Til þess að
Sinfóníuhljómsveit Íslands geti
blómstrað og rækt hlutverk sitt, að
auðga tónmenningu Íslendinga,
eins og segir í lögum um hljóm-
sveitina, og verið flaggskip ís-
lenskrar menningar á erlendri
grundu þarf tónlistarhús að rísa.
Samkvæmt samkomulagi sem ríki
og Reykjavíkurborg undirrituðu
fyrir ári síðan átti framkvæmdum
við tónlistar- og ráðstefnuhús að
ljúka árið 2007. Gera verður þá
kröfu til ráðamanna þjóðarinnar að
þeir standi við það samkomulag
sem undirritað var með viðhöfn af
borgarstjóra, menntamálaráð-
herra, fjármálaráðherra og sam-
gönguráðherra.
Alstaðar erlendis er öflug menn-
ingarstarfsemi þungamiðja borgar-
lífsins. Mikið var rætt um vanda
og hnignun miðborgarinnar fyrir
síðustu borgarstjórnarkosningar.
Hér er komið kjörið tækifæri fyrir
alla stjórnmálaflokka á Alþingi og
framtíðarþingmenn Reykjavíkur til
að sameinast um að gera eitthvað
fyrir miðborgina og mannlíf á höf-
uðborgarsvæðinu.
Tónlistarhús og
framtíð Reykjavíkur
Eftir Hrafnkel Orra
Egilsson
„Með tón-
listarhúsinu
mætti
byggja upp
allskyns
starfsemi á heims-
mælikvarða, sem laða
að myndi ferðamenn.“
Höfundur er sellóleikari í
Sinfóníuhljómsveit Íslands.