Morgunblaðið - 13.05.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 ÞRIÐJUDAGUR 13. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
UM daginn fékk ég í póstinum
sendibréf. Glæsilegt A-4 umslag.
Óvenjulegt, því ekki var að sjá að
bréfið í umslaginu
væri tiltakanlega
þykkt eða efn-
ismikið. Þó var
pappírinn í því ekk-
ert ómerkilegur,
líklega 90 gramma
pappír og efst í
hægra horninu stóð
K á bláum fleti. Hmm, já, alveg rétt,
ég hafði stofnað til lífeyrissparnaðar
fyrir nokkrum misserum. Ég las yf-
irlitið yfir. Og aftur. Og enn á ný. Ég
skildi það ekki í fyrsta lestri, ekki
gekk betur í öðrum og alls ekki í
þriðja lestri. Ég bara skil þetta alls
ekki.
Ég hugsaði mér mér: Hvernig get-
ur séreignarsjóður fjárfesting-
arsjóðs, ætlaður sem öryggis- og
varasjóður fyrir mig í ellinni, rýrnað
um 17,5% á einu ári? Eru ekki
sprenglærðir menn og konur að vas-
ast í fjármálaheiminum, fólk sem lof-
ar okkur bestu kjörum, öruggri
ávöxtun (og eru ennþá að lofa...)?
„Komdu með peningana til okkar...
og við skulum gera þig örugga í ell-
inni...“ Og auglýsing Kaupþings
dansar á sjónvarpsskjánum, „besta
ávöxtunin er hjá okkur...“ og hugsa
mitt: Þeir rýja mig hægt og örugg-
lega eins mikið inn að skyrtunni og
hægt er. Og svo virðist sem maður
eigi bara að þakka fyrir það. For-
stjórinn fær sérstakan aukabónus
fyrir að ávaxta pund fyrirtækisins og
láta það skila gróða. En þetta fyr-
irtæki, sem skilar milljarða gróða á
síðasta ári, rænir viðskiptavini sína
um tja, í mínu tilfelli um 17,5% af höf-
uðstólnum. Vextir? Jú, jú, þetta eru
vextir. Þeir eru bara því miður nei-
kvæðir. Arðsemin er bara fyrir ein-
hverja aðra, aðra sem eru sniðugri en
þú að fjárfesta.
Mér leið ekki rétt vel. Er þetta
virkilega svona? Er verið að ræna
hálfa þjóðina um hábjartan daginn?
Nei, samkvæmt auglýsingu Kaup-
þings, þá eru þetta bestu kjörin á
markaðinum.
Hér með bið ég ykkur sérfræð-
ingar góðir hjá Kaupþingi að útskýra
þetta fyrir mér. Mér finnst eitthvað
bogið við þetta. Sem gamall starfs-
maður veðdeildar Landsbankans hlýt
ég að sjá það. Ég hef reyndar alltaf
haft tilhneigingu til að treysta öðru
fólki og ætla því ekki illt. Sérstaklega
ekki fyrirtækjum sem skila milljarða
gróða og umbuna starfsmönnum sín-
um ríkulega fyrir árangursríkt starf í
okkar þágu, viðskiptavinanna. Nú er í
mínu tilfelli ekki um að ræða háa fjár-
hæð, enda ekki hátekjukona.
Ég horfi á bláa flísteppið sem mér
var boðsent eftir áramótin. Ég get
eiginlega ekki sagt að ég sé tilbúin að
borga tæpar tuttugu þúsund krónur
fyrir það. Nei, og fyrir tuttugu þús-
und krónur vil ég ráða hvað ég kaupi
mér... Nýjan kjól eða skó... mig vant-
ar sárlega léttan dúnsvefnpoka eða
bakpoka, já, í sem skemmstu máli þá
vil ég bara ráða eyðslunni minni sjálf,
er fullfær um það. Slagorðið „eyddu í
sparnað“ fær allt í einu nýja merk-
ingu.
Nei, þið talnaglöggu menn, viljið
þið ekki bara útskýra þetta? Helst
ekki á minna en heilli opnu í Morg-
unblaðinu. Og bókhaldsreglurnar
sem þið beitið til að finna út gróða
fyrir ykkur og tap fyrir okkur hin,
nytsömu sakleysingjana, ég vil líka
lesa um þær. Og mun kalla til bæði
lögfræðinginn minn og endurskoð-
andann svo skilningur minn verði
örugglega réttur. Og kæri við-
skiptaráðherra: Frú Valgerður
Sverrisdóttir: Skilur þú upp eða niður
í þessu? Ef þú gerir það, ertu sátt við
þetta? Á þessi gjörningur eitthvað
skylt við það sem stundum er kallað
viðskiptasiðferði?
Kæru Kaupþingsmenn og -konur,
það var alveg óþarft að spandera A-4
umslagi undir þetta bréf. Bankarnir
þríbrjóta svona sendingar og senda í
venjulegum gluggaumslögum. Enda
reikna ég með að þeir þurfi að spara?
„Eyddu í
sparnað“?
Eftir Jóhönnu Thorsteinson
Höfundur er leik- og grunnskóla-
kennari.
SAMFYLKINGIN var sigurveg-
ari kosninganna en Sjálfstæðisflokk-
urinn beið afhroð, sérstaklega í kjör-
dæmi formannsins
þar sem flokkurinn
tapaði rúmum 10%.
Þetta eru líka þriðju
verstu úrslit Sjálf-
stæðisflokksins frá
upphafi. Þótt ríkis-
stjórnin haldi meiri-
hluta sínum tapar hún fjórum þing-
mönnum og það eru skýr skilaboð um
breytingar og nýja ríkisstjórn.
Skilaboð framsóknarmanna
til forystunnar
Athyglisvert er að vefrit framsókn-
armanna tekur undir þetta. Þar kem-
ur fram að samkvæmt þeim kosn-
ingaúrslitum sem nú liggi fyrir séu
skilaboðin skýr. Framsóknarflokk-
urinn eigi að vera áfram í ríkisstjórn,
Sjálfstæðisflokkurinn að fara og
Samfylkingin að koma inn. Þar kem-
ur einnig fram að Samfylkingin
standi Framsóknarflokknum nær í
menntamálum, ríkisfjármálum og
velferðarmálum en Sjálfstæðisflokk-
urinn. Þetta ber að hafa í huga þegar
framsóknarmenn geta nú myndað
aðra tveggja flokka ríkisstjórn án
Sjálfstæðisflokksins. Í því sambandi
hljóta þeir m.a. að líta til þeirra
breytinga sem orðið hafa í þingliði
sjálfstæðismanna. Fimm sjálfstæð-
iskonur falla út af þingi – konur sem
mýkt hafa frjálshyggjuásýnd flokks-
ins. Sæti þeirra skipa nú karlar sem
flestir koma úr harðasta kjarna ný-
frjálshyggjunnar í Sjálfstæðis-
flokknum. Sú útreið sem sjálfstæð-
iskonur fá er síðan kapítuli út af fyrir
sig en þingflokk sjálfstæðismanna
skipa nú 18 karlar en aðeins 4 konur.
Samfylkingin
sigurvegari kosninganna
Samfylkingin var sigurvegari
kosninganna – bætti við sig rúmum
4% og þremur þingmönnum. Þetta
voru því sögulegar kosningar. Sam-
fylkingin er komin upp að hlið sjálf-
stæðismanna hvað stærð varðar og
hægt er mynda tveggja flokka stjórn
án Sjálfstæðisflokksins. Samfylk-
ingin hefur líka náð því markmiði að
öðlast svipaðan styrkleika og
jafnaðarmannaflokkarnir á hinum
Norðurlöndum en aðeins jafn-
aðarmannaflokkurinn í Svíþjóð er nú
stærri en Samfylkingin. Hlutur
kvenna er einnig stærstur í þing-
flokki jafnaðarmanna þar sem 9 af
þeim 19 konum sem verða á Alþingi á
næsta kjörtímabili koma úr röðum
Samfylkingarinnar. Hlutur ungs
fólks er líka einna bestur í Samfylk-
ingunni.
Samhent og sterk liðsheild
Formaður flokksins og forystu-
sveit hefur unnið ötullega að því á
síðasta kjörtímabili að ná þessum ár-
angri. Samhent og sterk liðsheild
jafnaðarmannna uppskar þennan
glæsilega árangur. Á þessari stundu
er mér þó efst í huga þakklæti til
þeirra fjölmörgu liðsmanna okkar í
kosningamiðstöðinni í Reykjavík sem
unnu kraftaverk á síðustu vikum til
að ná þessum árangri. Það veldur þó
vissulega vonbrigðum að ekki tókst
að fella ríkisstjórnina og að Ingibjörg
Sólrún náði ekki þingsæti á loka-
metrunum. Í úrslitum kosninganna
felst ákall um breytingar og nýja
ríkisstjórn. Sigur Samfylkingarinnar
sýnir að fólk vill að áhrifa Samfylk-
ingarinnar gæti í ríkisstjórn á næsta
kjörtímabili. Það er rétt sem segir í
vefriti framsóknarmanna í gær.
Skilaboð kosninganna eru skýr.
Sjálfstæðisflokk-
inn út – Samfylk-
inguna inn
Eftir Jóhönnu Sigurðardóttur
Höfundur er alþingismaður.
MIKIL umræða hefur verið meðal myndlistarmanna um 5 ára samn-
ing sem Reykjavíkurborg hefur gert við Pétur Arason ehf. um rekstur á
samtímalistasafni að Laugavegi 37, ekki síst með hliðsjón af niðurskurði
fjárframlaga borgarinnar til annarrar
liststarfsemi á sama tíma. Reykjavík-
urborg ætlar að leggja um 80 milljónir í
það verkefni að opna almenningi að-
gang að einkasafni Péturs Arasonar
ehf. Á sama tíma finnast ekki peningar
til að setja í Listskreytingasjóð Reykja-
víkur, sem borgarráð var þó búið að
samþykkja stofnun á. Forgangsröðunin
er augljós. Fyrir 80 milljónir hefði t.d.
hefði verið hægt að myndskreyta fjölmargar byggingar í eigu Reykja-
víkurborgar, m.a. grunnskólana sem ekki eiga kost á fjárveitingum úr
Listskreytingasjóði ríkisins vegna þess að þeir teljast á framfærslu
sveitarfélaga. Ef fjármagn hefði verið sett í þennan sjóð, þá hefð vænt-
anlega fjöldi myndlistamanna fengið mikilvæg tækifæri til starfa og
hefðbundinn áhorfendahópur myndlistar víkkað og orðið litríkari.
Óljóst er úr hvaða leynisjóðum borgarinnar fé til þessarar rausn-
arlegu fjárveitingar til opnunar á einkasafni hefur komið. En árleg fjár-
veiting til Péturs Arasonar ehf. nemur u.þ.b. sömu upphæð og Listasafn
Reykjavíkur hefur til umráða á ársgrundvelli til kaupa á myndlist, þ.e.
um 14 milljónir. Gagnlegt gæti verið fyrir starfandi listamenn að fá hér
nákvæmar upplýsingar frá ráðamönnum borgarinnar um eðlilegt að-
gengi að þessum stóra baksjóði menningarinnar, því þrátt fyrir svoköll-
uð góðæri sýna tölur að styrkir til myndlistar hafa minnkað umtalsvert
á undanförnum árum.
Hver er hagur myndlistarmanna af samningnum? Stefán Jón Hafstein
formaður menningarmálanefndar borgarinnar hefur sagt, að safnið
gæti orðið mikilvægt viðmið fyrir íslenska myndlistarmenn. Íslenskum
myndlistarmönnum, sem eru flestir með 4 til 10 ára fagmenntun að
baki, er samkvæmt þessu ætlað að mæla sig við smáverk eftir þekkta
myndlistarmenn frá miðri síðustu öld sem þeir hafa flestir ef ekki allir
kynnst í fullri stærð. Góður smekkur fyrrverandi fatakaupmanns við
Laugaveginn á nú um stundir að verða vegvísir á framhaldinu í ís-
lenskri myndlist. Ekki furða að útspil þessa samnings, sem lengst af var
nánast farið með sem leyniskjal, hafi komið flestum í opna skjöldu. Hér
er augljóslega vitlaust gefið og harla fáir sem virðast vita hvaða spil er
nú verið að spila á vettvangi myndlistarinnar. Þegar upp verður staðið
ganga menn sennilega frá borði án þessa að vita hver hafi hér verið að
spila með hvern.
Vitlaust gefið
Eftir Helga Hjaltalín Eyjólfsson og Pétur Örn Friðriksson
Höfundar eru myndlistarmenn.
Helgi Pétur Örn
ÞEGAR barn greinist með fötlun
eins og alvarlega hreyfihömlun eða
einstaklingur lamast vegna slyss eða
sjúkdóms verða um-
fangsmiklar breyt-
ingar í lífi fjölskyldu.
Það sem hins veg-
ar gleymist oft er
hversu miklar fjár-
hagslegar afleiðingar
slík breyting hefur í
för með sér.
Alvarlega hreyfihamlaður ein-
staklingur þarf að búa í húsi með
góðu aðgengi utan húss og innan.
Best er ef húsið er í sléttu landslagi,
innangengt er í bílskúr og bílaplanið
upphitað. Við vitum jú hve erfitt get-
ur verið að komast út í bíl í vondu
veðri og ófærð.
Inni þarf húsið að vera rúmgott og
opið til að þægilegt sé að athafna sig.
Góðar íbúðir í lyftublokkum geta
gengið, helst ef bílaplan er á neðstu
hæð og lyfta þaðan. Þessar íbúðir eru
hins vegar oft frekar dýrar.
En hvað kosta svona hús eins og
hér eru nefnd?
18–25 milljónir er svarið. Ekki er
óalgengt að fjölskylda þurfi að selja
blokkaríbúðina sem hún ætlaði sér að
búa í á 12 milljónir og kaupa 20 millj-
óna króna hús. Þessar fjölskyldur
hafa lítið val.
Hvernig styður samfélagið
fjölskyldurnar?
Íbúðalánasjóður hefur heimild til
að veita viðbótarlán vegna breytinga
eða viðbótarkostnaðar vegna fötlunar
upp á hámark 3,8 milljónir en vextir á
þessum lánum eru nú sömu og á hús-
bréfum eða 5,7%. Fólk fær bara
hærra lán og þar með eykst greiðslu-
byrðin. Til skamms tíma voru vext-
irnir 2% en voru síðan hækkaðir til
jafns við aðra vexti.
Til viðbótar koma svo fast-
eignagjöldin sem geta hækkað úr 70
þúsundum í hátt í 200 þúsund, mis-
munandi eftir sveitarfélögum.
Jú, foreldrar fatlaðra barna fá
umönnunarbætur til að mæta kostn-
aði vegna fötlunar og viðbótarumönn-
unar og fullorðnir öryrkjar fá ör-
orkubætur. Þessar bætur eiga að
dekka allan kostnað vegna fötlunar-
innar.
Sá kostnaður sem verið er að tala
um hér er bara vegna húsnæðis.
Hreyfihamlaður einstaklingur þarf
einnig að vera á góðum bíl sem tekur
hjálpartæki eins og hjólastól og ef
viðkomandi er á rafmagnshjólastól
dugar bara stór bíll sem þá er kominn
upp í u.þ.b. 3 milljónir. Trygg-
ingastofnun getur veitt styrk, há-
mark eina milljón, til kaupa á slíkum
bíl. Ef breyta þarf bílunum vegna
fötlunarinnar hefur Tollstjóri heimild
til að fella niður vörugjaldið. Trygg-
ingastofnun greiðir einnig breytingar
á bílunum sem gera þarf vegna fötl-
unar.
Á undanförnum mánuðum höfum
við stundum séð að ættingjar og vinir
fjölskyldna hafa staðið að söfnun fyrir
fjölskyldur þar sem einstaklingar
hafa lent í alvarlegum slysum og hlot-
ið varanlegan skaða og er það vel. En
slík umfjöllun reynir líka á fjöl-
skyldur og það eru ekki allir sem geta
hugsað sér opinbera umfjöllun um
svo persónuleg mál. Óalgengt er að
slíkar safnanir séu fyrir þá sem eru
fatlaðir vegna veikinda, hvort sem um
er að ræða börn eða fullorðna. Ætti
samfélagið ekki að standa betur við
bakið á þeim sem hljóta mikil útgjöld
vegna fötlunar, t.d. veita styrki til
húsnæðiskaupa og breytinga vegna
fötlunar? Og fella niður fast-
eignaskattinn sem er tilkominn vegna
aðstæðna sem voru ekki valdar?
Gaman væri að heyra frá fram-
bjóðendum stjórnmálaflokkanna
hvaða tillögur þeir hafa til úrbóta fyr-
ir þessar fjölskyldur.
Það er dýrt að
vera fatlaður
Eftir Maríu Játvarðardóttur
Höfundur er félagsráðgjafi á Grein-
ingar- og ráðgjafarstöð ríkisins,
hreyfi- og skynhömlunarsviði.
UNDIRRITAÐUR er einn
þriggja augnlækna hér á landi sem
framkvæma leysiaugnaðgerðir við
sjónlagsgöllum. Ein
algengasta spurn-
ingin sem ég fæ frá
sjúklingum mínum
er: „Af hverju hefur
þú ekki farið sjálfur
í aðgerðina?“
Nærsýni, fjarsýni
og sjónskekkja eru sjúkdómar sem
geta farið stigversnandi og valdið
því að við þekkjum ekki vini okkar í
seilingarfjarlægð nema með sér-
útbúnum hækjum, sem við köllum
snertilinsur og gleraugu. Við fáum
stundum athugasemdir eins og: „Þú
ert aldeilis orðinn merkilegur með
þig – ég sá þig í sundi og þú heilsar
manni bara ekki.“ Ungur maður,
sjúklingur minn frá Bandaríkj-
unum, trúði mér fyrir því að hann
hugsaði stundum um það áður en
hann héldi inn í draumalandið hvað
myndi gerast ef kviknaði í og hann
fyndi ekki gleraugun sín. „Ég myndi
brenna inni og ekki geta bjargað
neinum í fjölskyldu minni.“ Sumir
halda því fram að sjónlagsgallar
flokkist ekki með sjúkdómum. Ég
tek ofan gleraugun mín og spyr:
„Hvað er heilbrigt við þessi augu?“
Ég er nærsýnn upp á –7.50 og
hingað til hafa augun mín ekki hent-
að í þessar aðgerðir. Skiljanlega fæ
ég eftirfarandi spurningu u.þ.b.
þrisvar á dag: „Af hverju hefur þú
sjálfur ekki farið í aðgerðina?“
Svarið hefur verið: „Því miður
kemst ég ekki í aðgerðina. Horn-
himnurnar mínar eru of flatar.“ Í
raun hefur bara vantað þar herslu-
muninn, en mér hefur alltaf þótt
miður að komast ekki í aðgerðina
sjálfur. Það er vel hægt að ímynda
sér tilfinninguna að hjálpa fólki við
að öðlast frelsi undan hækjunum og
geta það ekki sjálfur. Upplifun
skjólstæðinganna eftir aðgerð er
ógleymanleg og svarar spurning-
unni. Það eru einfaldlega forréttindi
að fá tækifæri til að hjálpa fólki til
að verða minna háð eða jafnvel óháð
gleraugunum. Því miður hef ég
sjálfur ekki verið kandídat í aðgerð-
ina – fyrr en nú.
Fólk kemur oft til mín og kveðst
langa afar mikið í Lasik en ekki
þora. „Ég hef heyrt um marga sem
eru mjög ánægðir en er ekki ein-
hver áhætta við aðgerðina?“ Svarið
er einfalt: „Það er áhætta í öllu sem
við gerum. Við stöndum við gang-
stéttarbrún – ef eitthvað er hinum
megin við götuna sem við teljum
nógu mikils virði þá göngum við yfir
götuna – jafnvel þótt ákveðin
áhætta felist í því.“ Ég hef stundum
lýst Lasik sem einum valkosti fyrir
fólk með sjónlagsgalla. Hinir tveir
eru gleraugu og snertilinsur. Ég hef
aldrei heyrt um einstakling, hvorki
hérlendis né erlendis, verða blindan
eftir aðgerðina. Hins vegar hef ég
sjálfur séð fjölda manns verða
blindan eftir snertilinsur og gler-
augu. Snertilinsur geta valdið
svæsnum sárum á augað og hef ég
sjálfur numið brott augu sem fengu
heiftarlegar sýkingar eftir snerti-
linsur. Einnig hef ég saumað saman
augu sem hafa skorist illa af gler-
augnabrotum. Sannleikurinn er sá
að við tökum áhættu við allt sem við
gerum. Andrés Önd tók þann kost-
inn að fara ekki úr rúminu föstudag-
inn þrettánda af ótta við að eitthvað
kæmi fyrir hann. Við þekkjum öll þá
tilfinningu að vilja verða fullkom-
lega örugg. Við vitum hins vegar
innst inni að áhætta fylgir öllu sem
við gerum. Við getum hins vegar
aukið öryggi okkar með því að fara
varlega og velja skynsamlega.
Fyrir nokkru komst ég að því að
með nýjustu tækni í leysiaugnlækn-
ingum er unnt að framkvæma að-
gerðina á augunum mínum. Loksins
mun ég geta séð hluti skýrt sem ég
sá ekki áður nema í gegnum hækj-
urnar mínar. Loksins mun ég geta
staðið frammi fyrir fjölda fólks og
sagt: „Já, ég fór í aðgerðina sjálfur.“
Ég veit að öryggi þessara aðgerða
er mikið og árangur þeirra sem
framkvæma aðgerðirnar hér á landi
afar góður. Ég bíð þess með eft-
irvæntingu og tek undir með
Saumastofukonunum:
„Já, ég þori, get og vil!“
Sjúkdómurinn
nærsýni og öryggi
augnaðgerða
Eftir Jóhannes Kára Kristinsson
Höfundur er augnlæknir og horn-
himnusérfræðingur í Sjónlagi hf.,
www.sjonlag.is.