Morgunblaðið - 23.06.2003, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. JÚNÍ 2003 19
kkunum í Asir-héraði, sem eru í
ngslum við ættflokka í Jemen,
r vera afskiptir bæði pólitískt og
ega. Íbúar al-Jawf héraðs í norð-
andinu telja sig einnig vera ut-
stjórnmála- og efnahagslífinu.
yrir gremjuna eru þessi „þjóð-
ófsöm í kröfum sínum um um-
eiðtogar þeirra vilja bjarga rík-
grafa undan því. Mikill meirihluti
na tilheyrir þessum hópum og
i enn smitast af brennandi reiði
ki fylgismanna Osama bin Lad-
ttin þarf að opna dyr stjórnkerf-
hópunum sem hún hefur hunsað
Geri hún það ekki munu þessir
rast í raðir öfgamannanna – ef
ekki sem hryðjuverkamenn þá sem óvirkir
stuðningsmenn, líkt og margir kaþólikkar
á Norður-Írlandi sem studdu hryðjuverka-
starfsemi Írska lýðveldishersins og litu á
hana sem leið til að binda enda á pólitísku
útskúfunina. Hættan sem steðjar að Sádi-
Arabíu felst hins vegar í því að IRA-
mennirnir standa íslömsku bókstafstrúar-
mönnunum ekki snúning í ofstækinu.
Til þess að halda velli þarf Saud-ættin
að móta stefnu sem byggist á því að auka
áhrif þessara hópa og sýna trúflokkum
öðrum en wahabítum umburðarlyndi, og
standa við hana. Þetta er erfitt vegna þess
að ráðamennirnir eru klofnir í málinu. Ab-
dullah krónprins er viljugri til að koma á
umbótum en Naif prins, sem er valdamik-
ill innanríkisráðherra og vill halda í gamla
þrönga kúgunarkerfið.
Enginn vafi leikur á því að Saud-ættin
mun ekki sýna neina miskunn í leitinni að
þeim sem tóku þátt í sprengjutilræðunum.
Þeir sem nást eiga yfir höfði sér að verða
hálshöggnir. Vandinn er hins vegar sá að
uppsprettur ofstækisins verða ekki stífl-
aðar með slíkum refsingum sem eiga að
vera öðrum víti til varnaðar.
Nokkrir ráðamannanna gera sér grein
fyrir þessu og vita að þeir þurfa að gera
fleira. Þeir átta sig á því að Saud-ættin
þarf að velja á milli þess að halda áfram á
braut kúgunar og trúarlegs umburðar-
leysis eða að taka upp opnari og lýðræðis-
legri stefnu.
Konungsættinni getur þó stafað hætta
af báðum kostunum. Opni hún dyrnar að
valdastofnunum landsins aukast pólitísk
áhrif manna sem hingað til hafa verið tald-
ir trúvillingar (sjítar) eða úrættingar (Hej-
az-búar) eða of frumstæðir (ættflokkarnir
við landamærin). Haldi hún dyrunum lok-
uðum verður hún í gíslingu ofstækisafl-
anna sem henni stafar hætta af.
Breyta þarf trúarlegu bandalagi Saud-
fjölskyldunnar og wahabíta og lina á taki
þeirra á menntakerfi landsins. „Hófsömu“
öflin meðal landsmanna munu styðja þess-
ar breytingar (og leitina að hryðjaverka-
mönnunum) fái þau pólitísk áhrif.
Alexis de Tocqueville sagði að einræð-
isstjórnir væru í mestri hættu þegar þær
kæmu á umbótum. Saud-ættin hefur slór-
að svo lengi að allir kostir hennar eru nú
hættulegir. Umbæturnar eru þó hættu-
minni og ógna aðeins þröngu og óumburð-
arlyndu stjórnkerfi konungsættarinnar.
Henni verður hins vegar sjálfri stefnt í
hættu ríghaldi hún í gamla kúgunarkerfið.
Mai Yamani stundar rannsóknir við
Konunglegu alþjóðamálastofnunina (RIIA) í
London.
Reuters
prins, lengst til hægri, og Saud al-Faisal, utanríkisráðherra Sádí-Arabíu, ræða við
sman Ismail, utanríkisráðherra Súdan, á nýlegum fundi Arababandalagsins.
’ Saud-ættin hefur slórað svo lengi að allir
kostir hennar eru
hættulegir. ‘
Ý
MIS ummæli forystu-
manna R-listaflokk-
anna síðustu daga
gefa tilefni til að ætla
að samstarf þeirra sé
komið að leiðarlokum. Yfirlýs-
ingar þeirra í fjölmiðlum end-
urspegla verulegan trúnaðarbrest
og jafnvel þótt reynt verði á næstu
dögum að berja í brestina og
breiða yfir ágreininginn er útkom-
an sú að ekki er lengur fyrir hendi
neitt traust eða eindrægni milli
þeirra einstaklinga og flokka sem
að R-listanum standa. Allt bendir
nú til að þessir flokkar muni bjóða
fram hver undir sínu nafni þegar
kosið verður til borgarstjórnar að
þremur árum liðnum og munu all-
ar áherslur þeirra og aðgerðir á
vettvangi borgarmálanna því
beinast að því að styrkja stöðu
flokkanna sem slíkra en ekki R-
listans. Að sjálfsögðu er ekki unnt
að sjá fyrir á þessari stundu hver
verður þróun þeirrar atburða-
rásar en fullvíst er að borgarmála-
pólitíkin verður afar viðburðarík á
næstu misserum.
Trúnaðarbrestur
um áramótin
Ágreiningurinn, sem fram hef-
ur komið á síðustu dögum, er auð-
vitað ekki nýr af nálinni. Hann á
rætur að rekja til þeirrar ákvörð-
unar Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur um áramótin, að fara í
framboð til Alþingis á vegum
Samfylkingarinnar, þvert gegn
fyrri yfirlýsingum og loforðum
sem gefin voru samstarfsflokk-
unum í borgarstjórn. Niðurstaðan
varð sem kunnugt er sú, að Ingi-
björg Sólrún varð nauðug að láta
af embætti borgarstjóra, enda
gátu Framsóknarflokkur og
Vinstri grænir ekki unað við að
hún væri áfram pólitískur leiðtogi
og sameiningartákn ólíkra flokka í
borgarstjórn á sama tíma og hún
tæki fullan þátt í harðri kosninga-
baráttu gegn sumum þessara
flokka. Niðurstaðan var ákveðin
bráðabirgðalausn, sem fólst í því
að lífinu var haldið í R-lista-
samstarfinu, að minnsta kosti um
tíma. Má ætla að sú lausn hafi
náðst þar sem allir aðildarflokkar
listans hafi á þeim tíma talið að
mun meiri pólitísk áhætta fælist í
því að slíta samstarfinu skömmu
fyrir alþingiskosningar heldur en
að viðhalda því.
Ósættið kemur
upp á yfirborðið
Þótt samstarfið innan R-listans
hafi verið átakalítið á yfirborðinu
síðustu mánuði er ljóst að óánægj-
an og ágreiningurinn kraumaði
undir niðri. Ingibjörg Sólrún og
Samfylkingin töldu að samstarfs-
flokkar þeirra hefðu sett þeim
ósanngjarna afarkosti með því að
krefjast afsagnar hennar úr emb-
ætti borgarstjóra en á sama tíma
töldu forystumenn Framsókn-
arflokks og Vinstri grænna að þeir
hefðu verið sviknir, mikilvægar
forsendur samstarfsins hefðu
brostið og að Ingibjörg Sólrún
hefði tekið hagsmuni Samfylking-
arinnar og persónulegar vænt-
ingar um frama á vettvangi lands-
málanna fram yfir hagsmuni
R-listans.
Þessi ágreiningur er djúp-
stæður og tilfinningaþrunginn og
það skýrir andrúmsloftið innan
þessara flokka í dag, þar sem mik-
il og djúp merking er lögð í yf-
irlýsingar einstakra forystumanna
og lesið er í öll ummæli þeirra af
mikilli tortryggni. Af þeim sökum
varð jafnmikill titringur og raun
bar vitni í kjölfar flokksstjórn-
arfundar Samfylkingarinnar á
fimmtudag, þar sem Guðmundur
Árni Stefánsson lýsti því yfir að
hann teldi að Samfylkingin ætti að
bjóða fram í eigin nafni í öllum
sveitarfélögum og Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir notaði tækifærið
til að hnýta í samstarfsflokkana í
R-listanum vegna at-
burðarásarinnar í vetur
þegar hún lét af störfum
borgarstjóra. Yfirlýs-
ingar af þessu tagi eru
auðvitað síst til þess
fallnar að auka ein-
drægni og samheldni
innan R-listans, svo
vitnað sé til ummæla
Árna Þórs Sigurðs-
sonar, forseta borg-
arstjórnar og oddvita
Vinstri grænna, og gefa
samstarfsflokkum Sam-
fylkingarinnar að sjálf-
sögðu tilefni til að end-
urskoða afstöðu sína
gagnvart listanum, eins og Alfreð
Þorsteinsson, oddviti Framsókn-
arflokksins í borgarstjórn, hefur
gefið til kynna. Það hjálpar lítið
þótt oddviti Samfylkingarinnar í
borgarstjórn, Stefán Jón Haf-
stein, reyni nú að halda því fram
að allt sé í himnalagi í samstarf-
inu, enda hefur hann sjálfur ný-
lega ásakað samstarfsmenn sína
um „rottugang“, svo notuð séu
hans eigin orð.
Valdabandalag
en ekki stjórnmálaafl
Þetta ástand innan R-listans
þarf í sjálfu sér ekki að koma á
óvart þegar horft er til þess hvaða
forsendur hafa frá upphafi legið að
baki samstarfi þeirra flokka sem
að honum standa. R-listinn hefur
aldrei verið sjálfstætt stjórn-
málaafl, byggt á sameiginlegri
pólitískri sýn eða málefnagrund-
velli. Hann hefur þvert á móti ver-
ið hagsmunabandalag ólíkra
stjórnmálaafla um að ná og halda
völdum. Upphaflegur tilgangur
hans var sá einn að fella meiri-
hluta Sjálfstæðisflokksins í borg-
arstjórn og tilvist hans hefur æ
síðan byggst á því að viðhalda
ákveðinni valdaskiptingu og við-
kvæmu jafnvægi milli þeirra
flokka sem að honum standa.
Þetta valdajafnvægi raskaðist síð-
astliðinn vetur og þá var að sjálf-
sögðu lokinu lyft af Pandóruboxi
R-listans, svo fræg tilvísun sé not-
uð. Afleiðingar þess eru nú að
koma í ljós.
Hve lengi verður bráða-
birgðastjórnin við völd?
Eins og staðan er í dag spyrja
Reykvíkingar ekki lengur að því
hvort R-listasamstarfið muni
sundrast heldur hvenær. Ekki er
lengur fyrir hendi nauðsynlegur
trúnaður og samstarfsvilji hjá
mörgum af helstu forystumönnum
hans og margt bendir til að þeir
séu nú hver fyrir sig að leita að út-
gönguleið úr samstarfinu, þó
þannig að þeir geti kennt ein-
hverjum öðrum um samstarfs-
slitin. Slíkt bráðabirgðaástand í
stjórn borgarinnar er ekki líklegt
til að skila miklum árangri eða
þjóna hagsmunum borgarbúa vel.
Vonandi fer því brátt að ljúka.
Bráðabirgða-
stjórn R-listans
Eftir Birgi Ármannsson
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavíkurkjördæmi suður.
’ Ekki er lengur fyrir hendinauðsynlegur trúnaður og
samstarfsvilji hjá mörgum
af helstu forystumönnum
R-listans og margt bendir
til að þeir séu nú hver fyrir
sig að leita að útgönguleið
úr samstarfinu, þó þannig
að þeir geti kennt ein-
hverjum öðrum um sam-
starfsslitin. ‘
skóla nema þá í Waldorf-skólanum Sól-
stöfum sem rekur vissulega allt aðra hug-
myndafræði en þekkist í opinberum skól-
um. Hins vegar er lykilatriðið það að
stjórnskipulag Grunnskóla Reykjavíkur,
sem hafa verið leiðandi í skólastarfi hér á
landi undanfarin ár, byggist einmitt á því
að skólarnir hafi sjálfstæði til að innleiða
nýja hugmyndafræði og vinna á annan
hátt en þann hefðbundna.
Ákveðin fagleg leiðarljós eru sett í
starfsáætlun skólanna sem samþykkt er af
fræðsluráði Reykjavíkur. Þessi leiðarljós
eru mjög opin og eru fyrst og fremst til
marks um faglegan metnað borgaryf-
irvalda fremur en að í þeim sé nið-
urnjörvuð ákveðin hugmyndafræði. Enn-
fremur er kveðið á um tiltekin skref sem
borgaryfirvöld vilja taka, s.s. að efla ein-
staklingsmiðað nám, auka tengsl skóla og
grenndarsamfélags, tryggja jafnrétti allra
nemenda til náms og að styrkja sjálfstæði
skóla, m.a. til að ráða starfsmenn, ráðstafa
fjármagni og móta faglegt starf skólans.
Þessi stefna í Grunnskólum Reykjavík-
ur virðist hafa gefist sérdeilis vel. Þar
nægir að líta á ánægju foreldra með skóla
barna sinna en í könnun frá júlí 2002 kem-
ur fram að tæplega 84% forráðamanna
kveðast vera mjög ánægð eða ánægð með
skólann sem barn þeirra er í. Yfir 90%
foreldra eru ánægð með það hvernig um-
sjónarkennari fylgist með frammistöðu
barnsins í námi. Tæp 90% telja að barni
sínu líði oftast eða alltaf vel í kennslu-
stundum. Aðeins rúm 7% telja að skól-
anum sé illa stjórnað.
Þessar niðurstöður gefa til kynna að yf-
irgnæfandi meirihluti foreldra sé ánægður
með starfið í Grunnskólum Reykjavíkur ef
miðað er við viðhorf þeirra til skólans sem
barnið þeirra gengur í. Þær benda einnig
til þess að Grunnskólar Reykjavíkur séu á
réttri leið til betra og innihaldsríkara
skólastarfs.
En skýrsla Verslunarráðs tekur ekki á
þessum efnum. Raunar er augljóst að
skýrslan er unnin út frá ákveðnum póli-
tískum kennisetningum. Mælt er með
ávísanakerfinu sem Milton Friedman, höf-
uðkenningasmiður frjálshyggjunnar, lagði
til á sínum tíma. Dásamaður er árangur
nnskólar Reykjavíkur mið-
g ósjálfstæðar stofnanir þar sem
i einstaklingsins er bælt niður af
um kerfiskörlum og -konum? Er
Grunnskóla Reykjavíkur að kýla
sama far meðalmennsku og
s? Sumum kynnu að þykja þess-
ngar fáránlegar – en samt sem
ir nýleg umræða til þess að öðr-
ær fullkomlega eðlilegar.
ga sendi Verslunarráð frá sér
m einkarekstur og opinberan
grunnskólastigi. Fjölmiðlar
inu mikinn áhuga þó að almenn-
ni að velta því fyrir sér hvaða
orsendur Verslunarráð hafi til
m grunnskólana. Enda kom í
ýrslan fjallar aðallega um rekstr-
fi skólanna sem skýrsluhöfundar
telja undirstöðu faglegs starfs í
er athyglisvert í þessari skýrslu.
nda eru skólar reknir af sveit-
eðlilega kallaðir „opinberir
einkaskólar hins vegar „sjálf-
ólar“. Með þessari orðanotkun er
gin upp sú mynd að opinberu
séu ósjálfstæðir – og einnig að
arnir séu ekki opinberar stofn-
ndin er eigi að síður sú að ís-
nkaskólar eru langt í frá að vera
ir. Þeir njóta ríflegra styrkja af
þó að ekki sé kveðið á um það í
m Verslunarráð vill reyndar
leggur til að tekið verði upp
rfi þannig að jafnmikið sé borg-
um börnum, óháð því hvaða
sæki). Einkareksturinn birtist
því að skólunum er heimilt að
skólagjöld og auka þannig
ar. Ennfremur þurfa skólarnir
arfa með Fræðslumiðstöð
ur og hafa þar af leiðandi, að
a, meira frelsi til að reka sjálf-
myndafræði. Þetta rekstr-
fnist á ensku „charter schools“.
r er erfitt að sjá hvernig hug-
ði hinna svokölluðu einkaskóla
kstrarform þeirra stendur mun
ð vera samrekstrarskólar) er
n hugmyndafræði opinberra
Björns Bjarnasonar á háskólastigi þar
sem opinberir skólar og svokallaðir einka-
skólar (sem skýrsluhöfundar kalla „sjálf-
stæða skóla“ eins og áður var getið) fá
sama framlag frá ríkinu.
Auðvitað má kalla það árangur út af
fyrir sig að skólum á háskólastigi fjölgi en
það hefur þó ekki endilega í för með sér
meiri fjölbreytni í háskólanámi. Þar hefur
aukningin seinustu ár einkum verið á sviði
rekstrarfræði, tölvunarfræði og hvers
konar viðskiptafræði en hinar fjölmörgu
vísindagreinar sem kenndar eru í Háskóla
Íslands, s.s. stærðfræði, læknisfræði, mál-
vísindi eða mannfræði, sitja eftir. Er það
árangur að Háskóli Íslands biðji nú um
lagaheimild til að fá nemendur sína til að
borga meira? Er það árangur að sótt sé að
öllum námsgreinum í Háskólanum sem fá-
ir nemendur sækja, óháð innihaldi þeirra?
Er það árangur að framboð aukist á námi
sem nútíminn telur gróðavænlegt þó að
hagsagan sýni fátt betur en það hversu
erfitt er að spá um það hvað muni vera
hagnýtt í framtíðinni?
Ef þetta eru hugmyndir skýrsluhöfunda
um árangur er auðvitað augljóst hver nið-
urstaða þeirra verður út frá þessum gefnu
forsendum. Þeir leggja til að hvatt verði
til einkarekstrar á grunnskólastigi og telja
fylgismenn opinbers rekstrar gamaldags –
án þess að kynna allan þann mikla árang-
ur sem náðst hefur í fjölbreyttu og blóm-
legu skólastarfi og vísa ég þá enn til starf-
semi Grunnskóla Reykjavíkur.
Í samfélagi okkar veður nú uppi það
viðhorf að forsendur viðskiptalífsins eigi
að vera alráðar og lögmál markaðarins
geti skýrt allt og leyst öll vandamál. En
þó að kennisetningar Miltons Friedmans
geti verið áhugaverðar og átt við á
ákveðnum sviðum eru þær hvorki stað-
reyndir né náttúrulögmál heldur útfærsla
á pólitískum kennisetningum þar sem
sneitt er framhjá því jákvæða sem annars
konar pólitík hefur að bjóða. Litið er
framhjá því að opinber rekstur getur rúm-
að bæði frelsi, framþróun og frumleika –
en um leið tryggt grundvallarréttindi eins
og jafnrétti allra til náms.
ólitík eða náttúrulögmál?
trínu Jakobsdóttur
Höfundur er formaður Ungra vinstri grænna.