Morgunblaðið - 25.06.2003, Blaðsíða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 25. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Magnús Pétur Þor-bergsson fæddist á
Frakkastíg 19 í
Reykjavík 25. júní
1920. Hann lést á
hjúkrunarheimili í
New York 30. nóvem-
ber 2002. Foreldrar
Magnúsar voru Jósef-
ína Katrín Magnús-
dóttir húsfrú og Þor-
bergur Gunnarsson
málari. Þau bjuggu í
Reykjavík. Magnús var
elstur systkina sinna,
fjögurra bræðra og tveggja systra,
einn bróðirinn lést í bernsku.
Magnús lauk námi í málm-
steypu.
Dóttir Magnúsar og Sigurlínu
Ingimundardóttur frá Hellissandi
á Snæfellsnesi er Fríða
Ingunn, f. 28. septem-
ber 1941. Stuttu síðar
slitu þau Sigurlína
samvistir og Fríða ólst
upp hjá Sigríði Andr-
ésdóttur og Hafliða
Guðmundssyni á Hell-
issandi. Fríða Ingunn
giftist Sverri Krist-
jánssyni og eignuðust
þau fjórar dætur og
einn son, en hann lést í
bernsku af slysförum
16. apríl 1963. Þau
bjuggu á Hellissandi þar til Sverrir
lést 12. september 1976. Seinni
maður Fríðu Ingunnar er Stein-
grímur Þórarinsson.
Útför Magnúsar fór fram í kyrr-
þey.
Kveðja til Magga bróður.
Erindi sem minna mig á líf hans.
Sumarið líður. Sumarið líður.
Það kólnar og kemur haust.
Bylgjurnar byrja að ólga
og brotna við naust.
Af liminu fýkur laufið.
Börnin breyta um svip.
Fuglarnir kveðja. Í festar toga
hin friðlausu skip ...
Ég lýt hinum mikla mætti.
Það leiðir mig hulin hönd,
og hafið – og hafið kallar.
– Það halda mér engin bönd.
Ég er fuglinn sem flýgur,
skipið sem bylgjan ber.
Kvæði mín eru kveðjur.
Ég kem, og ég fer.
Stormurinn liggur frá landi.
Brimið brotnar við naust.
Ég kom að sunnan í sumar
og sigli í haust.
Bænir aftra mér ekki.
Ég hegg á helgustu bönd, –
yfirgef ástvini mína
og æskunnar heimalönd.
Af skipinu horfi ég heim ...
Faðir, fyrirgef mér.
Kvæði mín eru kveðjur.
Ég kem, og ég fer.
Ég berst fyrir bylgjum og stormi
frá landi til lands.
Ég bið bið ekki lýðinn um lof
eða lárviðarkrans.
Ég þrái að vera með vinum
og þó er ég alls staðar einn,
alls staðar útlendingur,
alls staðar förusveinn.
Kvæði mín eru kveðjur.
Brimið brotnar við naust.
Ég kom að sunnan í sumar
og sigli í haust.
(Davíð Stefánsson frá Fagraskógi.)
Minningarnar frá bernskuárunum
streyma til mín, þegar við systkinin
vorum að alast upp hjá henni
mömmu. Þá var oft fjör og gaman.
Eins er það mér góð minning þegar
við Hemmi komum að heimsækja þig
og Stellu systur og börn hennar, til
Bandaríkjanna. Þá var glatt á hjalla
hjá okkur og heilsan góð, sólin skein,
framtíðin var björt og við skemmtum
okkur á ýmsa vegu. En svo dró ský
fyrir sólu og heilsan gaf sig hjá þér,
elsku Maggi minn, og það stytti ekki
upp í mörg erfið ár, fyrr en þú fékkst
hvíldina.
Þegar ég kom síðast til Bandaríkj-
anna og heimsótti þig á sjúkrahúsið,
þá áttaði ég mig á því hvað þú varst
mikið veikur. Ég fylltist sorg við að
sjá hversu veikur og hjálparvana þú
varst. Ég er þess fullviss að hvíldin
er þér kærkomin og ég trúi því að
hún mamma hafi tekið á móti þér.
Ég vil þakka Stellu systur okkar
fyrir alla þá umhyggju sem hún
sýndi þér.
Núna veit ég að þú hefir öðlast
kraft til þess að fara þínar eigin leiðir
í nýjum heimi. Guð geymi þig, elsku
bróðir. Ég sendi öllum ástvinum
mínar innilegustu samúðarkveðjur.
Þín systir,
Fjóla.
MAGNÚS PÉTUR
ÞORBERGSSON
Elsku afi minn, nú er
komið að kveðjustund
hjá okkur. Þegar ég
hugsa til þín koma
margar minningar upp í
huga mér. Þú varst alltaf til staðar
fyrir mig og fjölskyldu mína. Heima-
vistin var sem skjól í stormi og þang-
að gat maður alltaf leitað – til þín og
ömmu. Þú sast alltaf í sama stólnum
og drakkst úr sama bollanum. Það
var líka ástæða fyrir því að þú sast
innst við eldhúsborðið því að þá sástu
fram í Svarfaðardalinn þinn, sem þú
unnir svo heitt. Ég giska á að bollinn
hafi verið ættaður úr smiðju eldhús-
bíla Úlfars Jacobsen sem þér þótti
svo vænt um.
Afi, ég lærði svo margt af þér í líf-
inu með nærveru þinni. Þú varst svo
vandvirkur, handlaginn og skipulagð-
ur sem sást vel t.d. í bílskúrnum þín-
um. Þar var hægt að finna litlar skrúf-
ur í eldspýtustokkum og stóra
kartöflupoka í sérsmíðaðri kartöflu-
geymslu. Þú kenndir mér lög eins og
„Norður um land yfir svartan sand“
og „Nú bind ég skíði á fiman fót“ og
þú sagðir mér ótal sögur þar sem þú
og fleiri voruð sögupersónur. Þetta
voru ferðasögur, öræfasögur, drauga-
sögur, æskusögur og þetta voru líka
draumar um sumarbústaðinn og
framkvæmdir þar.
Þú varst alveg einstaklega barn-
góður, afi minn, og eru minningarnar
úr sumarbústaðnum Lynghamri eins
og gull í fjársjóðskistu minninganna
sem gleymast aldrei. Þar var hægt að
finna margt sem börn hafa gaman af
að leika sér við eins og læk, tjörn og
fleira sem náttúran bauð upp á og
tjöld, „kofa“ sem kallast Tásustaðir
og ýmislegt fleira. Ég hef buslað í
læknum, baðað mig í tjörninni, haft
stóran stein fyrir hest og þúfubarð
fyrir hús. Þú og amma gáfuð mér
GUNNAR
JÓNSSON
✝ Gunnar Jónssonfæddist á Hær-
ingsstöðum í Svarf-
aðardal 26. október
1924. Hann lést á
heimili sínu á Dalvík
15. júní síðastliðinn
og var útför hans
gerð frá Dalvíkur-
kirkju 21. júní.
tækifæri á að upplifa
náttúruna og voru
stundirnar ófáar sem við
Kristín Björk áttum í
þessum sælureit.
Afi, þú sást líka til
þess að maður gleymir
aldrei jólaboðunum á
annan í jólum en þar
varst þú skríðandi á fjór-
um fótum og sagðir:
„Hohohó, ég er jóla-
sveinninn.“ Þetta þótti
okkur skemmtilegt og
fyndið. Það má eiginlega
segja að þú hafir gert
þetta í 30 ár, þegar ég var lítil, þegar
Gunnar bróðir var lítill, þegar Ívar
frændi var lítill og þegar Halldór Logi
var minni. Það voru alltaf litlir krakk-
ar, börnin þín, barnabörnin þín og nú
barnabarnabörnin þín.
Þú heilsaðir Gunnhildi Lilju minni
alltaf þegar við komum í heimsókn og
sagðir sæl og blessuð og réttir fram
höndina. Hún lærði líka svolítið af þér
um daginn. Þú hafðir sagt með þinni
fallegu rödd: „Æ, já, Guð blessi ykk-
ur,“ og þetta greip hún, rétt að verða
tveggja ára gömul. Daginn eftir fór-
um við aftur í heimsókn til þín og
ömmu og þegar það var komið að
kveðjustund fór hún út og kallaði:
„Blessi ykkur“ og lyfti hendinni í átt-
ina til mín.
Mig langaði svo, afi minn, að skrifa
í minningargreininni atriði sem ég vil
ekki gleyma – hversdagslegar minn-
ingar um þig, afi. Eins og hvernig þú
kveiktir í pípunni þinni með eldspýtu
og þú lést loga svo lengi á henni að
puttarnir þínir voru í hættu, þú lést
eldspýtuna ýmist falla útbrunna í
öskubakkann eða slökktir rólega á
henni. Og ilmurinn af Raleigh-tóbak-
inu þínu var svo mildur og góður. Svo
vil ég ekki gleyma röddinni þinni,
hvernig þú sagðir svo oft: „Jaaaááá“
eins og enginn annar segir það. Þú
sagðir líka alltaf: „Jaaaááá, Magga
mín.“ Þótt ég vildi láta kalla mig Mar-
gréti varst þú sá eini sem fékk að
segja Magga, það hljómaði aðeins vel
hjá þér því þú varst svo góður og
röddin svo góðleg.
Elsku afi, þú varst svo heppinn að
eiga hana ömmu því að hún hugsaði
svo vel um okkur öll. Hún laðaði fram
það besta í þér og okkur öllum sem
syrgjum þig núna. Ég bið góðan Guð
að vera hjá henni og styrkja hana á
þessum erfiðu tímum.
Elsku afi, ég kveð þig með söknuð í
hjarta og segi Guð blessi þig og minn-
ingu þína.
Margrét Eiríksdóttir.
Jæja, afi minn, þá er ferðin þín á
enda, ferðin sem byrjar og endar hjá
okkur öllum. Það er erfitt að setjast
niður og skrifa um þig minningar-
grein því að þú ert búinn að vera fast-
ur punktur í tilveru minni síðan ég
man eftir mér. Allar stundirnar sem
ég er búinn að eyða með þér, í heima-
vistinni, bústaðnum og bílskúrnum,
koma upp í huga minn á þessari
stundu. Allar sögurnar sem þú sagðir
mér úr Svarfaðardalnum, af hálend-
inu, rútuferðunum og skemmtilegu
bílstjórunum sem þú kynntist í gegn-
um starf þitt, koma sömuleiðis upp í
hugann ásamt mörgu fleiru.
Þú varst alltaf til staðar fyrir mig,
afi minn, hvernig var það þegar mig
langaði í mótorhjól 11 ára gamlan?
Ég þóttist vita að ég fengi ekki góðar
undirtektir hjá foreldrum mínum svo
ég kom til þín. Ég lýsti gripnum og þú
spurðir að endingu: „Hvað kostar svo
gripurinn?“ Ég sagði þér að hann
kostaði 500 krónur og þær fékk ég að
sjálfsögðu að láni hjá þér.
Á yngri árum var maður nú dug-
legur að skreppa í bústaðinn til ykkar
ömmu, en bústaðurinn var ykkar
sameiginlega áhugamál. Þar lærði
maður eitt og annað um lífið í gegnum
sögurnar frá þér. Eftir því sem árin
liðu hittumst við ekki eins oft og áður
þar sem ég fór á sjóinn, en það leið nú
ekki það frí að við hittumst ekki yfir
kaffibolla og meðlæti því hún amma
sér nú alltaf til þess að enginn fari
svangur heim. Þegar við pabbi fórum
með þér með í smáfjallaferð fyrir
tveimur árum var það þvílík upplifun
að fara á söguslóðir þínar inn að
Herðubreið sem þú dáðir, Kreppu-
tungu og á fleiri staði. Við vorum
farnir að tala um aðra ferð, en þú
veiktist og náðir þér ekki, enda
krabbinn harður andstæðingur.
Nú kveð ég þig, afi minn, ég veit að
hún Gunnhildur Lilja hefur tekið á
móti þér opnum örmum ásamt fleir-
um. Þið eigið örugglega eftir að bralla
ýmislegt saman sem við hin fáum að
vita seinna.
Elsku amma, Guð veri með þér og
okkur öllum sem söknum afa svo sárt.
Ágúst Eiríksson.
Í
bakgarðinum héldu ná-
grannar mínir kanínu,
sem dóttir mín fylgdist
spennt með. Einn daginn
var kanínan dauð og búið
að greftra hana í garðinum. Ég
reyndi að útskýra það fyrir dótt-
ur minni, sem er að verða
tveggja ára, að kanínan væri dá-
in. Og þótt hún skildi eflaust ekki
hvað í orðunum fólst, þá tengdi
hún þau við að kanínan væri ekki
lengur í garðinum. Fyrstu dag-
ana á eftir sagði hún alltaf þegar
hún gekk í garðinn: „Kanína dá-
in.“
Um allan heim deila menn um
hversu langt ríkisvaldið á að
teygja sig til að hafa áhrif á og
skipta sér af lífi borgaranna og
hvert hlutverk samfélagsins eigi
að vera. Innan herbúða Íhalds-
flokksins
breska eru
miklar vær-
ingar og einna
harðasta
gagnrýnin á
Iain Duncan
Smith, formann Íhaldsflokksins,
hefur komið frá hans eigin
flokksmönnum.
Eitt skýrasta dæmi um hug-
myndafræðileg átök innan
flokksins er bókin „There is Such
a Thing as Society“ eða Það er til
samfélag, sem kom út síðastliðið
haust. Forspjallið skrifar Dunc-
an Smith. Þar segir hann gagn-
rýni á fræg ummæli Margaret
Thatcher reista á misskilningi,
en þau voru á þá leið að samfélag
væri ekki til. Ummælin urðu
táknræn fyrir einstaklings-
hyggju níunda áratugarins og
hafa óspart verið notuð sem
dæmi um andfélagslega afstöðu
Íhaldsflokksins.
Duncan Smith segist með
þessu ekki vera að „endur-
skilgreina“ flokkinn eða fjarlægj-
ast arfleifð Thatcher. Aðstoðar-
menn hans halda því raunar fram
að Thatcher hafi verið látin vita
af bókinni og kippi sér ekki upp
við titilinn. Með ummælunum á
sínum tíma hafi hún ekki átt við
að fólk ætti að vera sjálfselskt og
hunsa þarfir annarra. Þvert á
móti hafi hún saknað þess að ein-
staklingar tengdust jafn sterkum
böndum og áður.
Duncan Smith skrifar að
Thatcher hafi vel vitað að fólk
veitti hvert öðru gagnkvæman
stuðning. „Það stofnar fjöl-
skyldur, styður góðgerðarmál og
gengur jafnvel í stjórn-
málaflokka. Ríkisstjórnirnar sem
hún stýrði ýttu undir frjálsa
ákvarðanatöku, en þær eru
grunnurinn að samfélagi frjálsra
manna.“
Það sem vakir fyrir Duncan
Smith er að búa Íhaldsflokknum
þá ímynd að hann standi með
þeim sem minna mega sín, að
minnka vægi andstöðu flokksins
við evruna og auka áhersluna á
almannaþjónustu, þar sem fólkið
sjálft gegnir lykilhlutverki:
„… sonurinn sem annast aldr-
aða og veika móður sína, ná-
granninn sem heimsækir sjúk-
ling sem ekki á heimangengt,
kennarinn sem starfrækir lista-
klúbb með nemendum eftir skóla,
lögreglumaðurinn sem sinnir eft-
irliti og tryggir öryggi í hverfinu,
kaupsýslumaðurinn sem vinnur
myrkranna á milli til að tryggja
fjölskyldu sinni betra líf.“
Duncan Smith virðist hugleikið
að breyta skilgreiningu sam-
félags úr samtryggingu rík-
isvaldsins í samtryggingu sem
einstaklingarnir veita hver öðr-
um af fúsum og frjálsum vilja.
Með því að færa valdið frá ríkinu
til einstaklingsins kemst sam-
félag aftur í kokkabækur frjáls-
hyggjunnar.
Siðferðislegur grundvöllur
frjálshyggjunnar er sá að enginn
hafi rétt til að þvinga skoðunum
sínum upp á aðra. Einstaklingar
séu frjálsir að því marki, að at-
hafnir þeirra skaði ekki frelsi
annarra. Reynslan sýnir líka að
framtak einstaklingsins er hag-
kvæmara en ríkjanna. Þeir vita
betur en valdhafar hvar hæfi-
leikar þeirra liggja, hvernig best-
ur árangur næst. Afköstin aukast
og meira verður til skiptanna.
En vandinn byrjar þegar orð-
ræðan hittir fyrir veruleikann,
einkum ef heimurinn á að rúmast
innan ferkantaðrar hug-
myndafræði. Ótal spurningum
lætur frjálshyggjan ósvarað, sem
verður ekki svarað svo vel sé, t.d.
hvenær frelsi eins skerðir frelsi
annars, hvort skiptingin sé rétt-
lát, hversu mikla umsýslu ríkið
þurfi að hafa, o.s.frv. Fleira spil-
ar inn í, s.s. öryggis-, mannúðar-
og menningarsjónarmið.
Íhaldsflokkurinn breski á það
sammerkt með öðrum stjórn-
málaflokkum að þar er og verður
ágreiningur. Íhaldsstefnan er
ekki ferköntuð, heldur stöðug
togstreita milli hefðar og breyt-
inga, einstaklinga og samfélags.
Edmund Burke, sem nefndur
hefur verið faðir íhaldsstefn-
unnar, sagði að umbætur væru
aldrei fyllilega nýjar af nálinni;
hefðin aldrei alveg úrelt.
Jafnvel Thatcher vissi að fleira
þyrfti til en hugmyndafræði, eins
og fram kom í leiðara Morgun-
blaðsins eftir kosningarnar 1983:
„Íhaldsflokkurinn … setti ekki
fram langan loforðalista eða háði
baráttuna á hugmyndafræðileg-
um forsendum heldur vísaði til
ábyrgðar og trausts sem er ein-
kenni raunsærra stjórnmála-
manna er bregðast við hverjum
vanda þegar hann rís án þess að
fara undan í flæmingi eða á svig
við hugsjónir sínar.“
Ég sá kanínu í garðinum í
fyrradag og kallaði á dóttur
mína, en hún hristi höfuðið
vantrúuð og sagði: „Kanína dá-
in.“ Þegar hún lét loks til leiðast
og sá kanínuna glaðnaði yfir
henni. Nágrannarnir höfðu af
manngæsku sinni fengið sér nýja
kanínu, krökkunum til ómældrar
gleði. Þessa manngæsku þarf
einnig að virkja þegar meira ligg-
ur við. Það þarf ekki að stangast
á við grundvallarlögmál frjáls-
hyggjunnar að einstaklingarnir
nýti samtakamáttinn, eins og
Thatcher sagði: „Okkur er skylt
að vernda þá þjóðfélagsborgara
sem standa höllustum fæti …
Efnahagsframfarir veita þeim
sem mesta þörf hafa fyrir aðstoð
besta tryggingu fyrir því að þeir
fái hana.“ Þannig verður hófleg
frjálshyggja, samspil hugmynda-
fræði og veruleikans sem við
glímum við, undirstaða velferð-
arinnar.
Samfélag,
er það til?
En vandinn byrjar þegar orðræðan
hittir fyrir veruleikann, einkum ef
heimurinn á að rúmast innan
ferkantaðrar hugmyndafræði.
VIÐHORF
Eftir Pétur
Blöndal
pebl@mbl.is