Morgunblaðið - 15.07.2003, Síða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í
HÚSI í elsta hluta borgar-
innar Kampala í Úganda í
Afríku er rekin kertagerð
þar sem munaðarlausar
stúlkur geta fengið launaða
vinnu, stuðning, félagsskap og
tækifæri til að læra að lesa, skrifa
og reikna.
Erla Halldórsdóttir, sem las
mannfræði í Háskóla í Kenýa, hef-
ur búið í Austur-Afríku í rúm 10 ár
og er enn með annan fótinn í Úg-
anda. Þar rekur hún Candle Light
Foundation, vinnustað fyrir mun-
aðarlausar stúlkur þar sem fram-
leidd eru kerti með svipuðum að-
ferðum og á Sólheimum í
Grímsnesi. Alls hafa um 34 stúlkur
unnið í kertagerðinni frá upphafi en
í dag starfa þar rétt rúmlega 20
stúlkur. Verkefnið er styrkt af Þró-
unarsamvinnustofnun Íslands og
fleirum, en um helmingur tekna
staðarins kemur frá kertasölu. Öll
vinna Erlu hefur verið ólaunuð til
þessa.
Alnæmi er mikill baggi á Úg-
anda, sem og öðrum Afríkuríkjum.
Gífulegur fjöldi fólks er smitaður af
sjúkdóminum og enn fleiri hafa lát-
ist af hans völdum. Þegar svo mikill
fjöldi fólks í blóma lífsins fellur fyr-
ir alnæmi standa eftir munaðar-
leysingjar, sumir hverjir smitaðir
sjálfir. Í dag eru um 2 milljónir
barna í Úganda smitaðar af alnæmi
og áætlanir gera ráð fyrir að talan
verði komin í 3,5 milljónir árið 2010.
Erla gerði mannfræðirannsókn á
högum munaðarlausra barna í Úg-
anda á árunum 1999 til 2000. Þar
talaði hún við umsjónarmenn mun-
aðarlausra barna, sem yfirleitt voru
gamlar konur, ömmur barnanna, og
við götubörn sem enginn er til að
hugsa um lengur. „Það sem alnæmi
gerir í Afríku í dag er að það tekur
út mikið af því fólki sem ætti að sjá
um alla framleiðslu og uppeldi á
heilli kynslóð barna.“ Munaðarlaus
ungmenni lenda gjarnan í eiturlyfj-
um og stúlkurnar í því að selja sig.
„Hér áður fyrr var ekki til neitt
sem hét munaðarlaust barn í Afr-
íku, kerfið var þannig að það var
alltaf einhver sem bar skylda til að
taka við þessu barni. En þegar
svona margir deyja fellur þetta
kerfi. Áður var samfélagið á þess-
um slóðum svokallað feðraveldi,
börnin tilheyrðu fjölskyldu föður
síns og héldust innan þeirrar fjöl-
margar stelpur til að hella
og þá erum við með sau
þar sem þær geta lært a
Við erum einnig með kenn
kennir þeim sem eru ól
óskrifandi.“
„Stelpurnar skipta með
um, til dæmis elda einhve
daginn og aðrar þann næ
settu sjálfar upp kerfi s
vinna eftir, þessar stúl
orðnar mjög sjálfstæðir
lingar og það er erfitt
þeim út úr því. Þær setja r
svipað og meðal götubar
hafa komið sér upp samfél
samfélagsins, þau eru með
kerfi, þar er einhver sem
einhver sem tekur á þ
ósamlyndi verður.“
Um daglegan rekstur
ingamál á vinnustaðnum
kona sem er með háskól
viðskiptafræði. Auk henna
kennari og sölumaður fyrir
staðnum, og félagsráðg
skyldu og inni á landi hennar ef for-
eldrar þeirra létust.“ Þegar brestir
komu í þetta kerfi fóru börn sem
misstu foreldra sína að fara til móð-
urömmu og fluttust af landi föður
síns. Þá féll landið úr ræktun og
þau eiga ekki möguleika á að nýta
það þegar þau eru vaxin úr grasi,
enda engir pappírar um slíkar land-
areignir.
Stór hluti seldi sig
Markmiðið með kertagerðinni er
að skapa vinnu fyrir götubörn sem
þau hefðu tekjur af. „Þarna eru
stelpur á aldrinum 15 til 20 ára sem
eru allar munaðarlausar, og flestar
vegna alnæmis. Næstum allar voru
á götunni á einhvern tíma. Stór
hluti af þeim hefur verið í lyfja-
neyslu og þurft að selja sig.“ Erla
segist ekki vilja taka stelpur sem
eru yngri en 15 ára þar sem þá gæti
fólk talið að þar væri um einhvers
konar barnaþrælkun að ræða. Hún
segir mikilvægt að miða við að fólk-
inu í Úganda finnist þær vera orðn-
ar fullorðnar.
Í dag vinna 21 ungar konur í
kertagerðinni, þar af sex sem eru í
skóla. Með þeim fylgja svo fimm
kornabörn, og tvö til viðbótar á
leiðinni. „Ég vil ekki hafa fleiri en
20 stelpur í einu á vinnustaðnum.
Peningarnir ráða því svolítið hvað
ég get haft margar.“
Hugmynd frá Sólheimum
Áður en hægt var að opna vinnu-
stað fyrir götubörn þurfti að finna
eitthvað sem þau gætu unnið við.
Þá datt Erlu í hug að framleiða
handgerð kerti. „Hugmyndin kom
eiginlega frá Sólheimum [í Gríms-
nesi]. Þarna vinna þær frá tíu á
morgnanna til fimm á daginn. Áður
en þær byrja að vinna þarf að út-
vega þeim húsnæði, eða fundnir
einhverjir ættingjar sem vilja leyfa
þeim að vera. Þær fá dýnu til að
sofa á, morgunmat og miðdegismat,
launaða vinnu og læknisþjónustu.
Svo geta þær tekið börnin sín með
sér í vinnuna. Zonta-konur á Ís-
landi gáfu peninga fyrir barnaher-
bergi sem búið er að gera og stúlk-
urnar skiptast á að vinna við það að
passa börnin.
Þær byrja daginn á því að koma
saman og setja kveikja í kertamót-
in, sem er það erfiðasta í þessu.
Þegar það er komið þarf ekki eins
Fékk hugmynd að vinnu fyrir munaðarlausa í Úgan
Ljósmynd/Erla Halldórsdóttir
Til að byrja með fór starfsemin fram í tveimur gámum með þaki á milli. Hér eru stúlkurnar í kerta
Alnæmi drepur fore
ur og uppalendur he
Erla Halldórsdóttir, mann
Mannfræðingurinn Erla Halldórsdóttir
rekur vinnustað fyrir munaðarlausar
stúlkur í Úganda. Hún segir Brjáni
Jónassyni frá því hvernig kertagerð
getur aukið sjálfstraust stúlknanna og
virðingu þeirra fyrir sjálfum sér.
Í mannfræðirannsókn si
var í sambandi við götub
þau ynnu ekki í því að ko
með aðstöðu þar sem bö
gátu ekki sofið þar.
Erla lagði til við samt
vinnustað fyrir götubörn
var ekki mikill og samtö
þessara samtaka, og til a
tveimur gámum. Að loku
pala.
Ekki löngu eftir stofn
samtök upp vegna spillin
þessu, en stelpurnar sög
búa til kertin og að þær
eitthvað efins um þetta a
höfum ekki þurft að selj
varð eiginlega til þess að
Byrjaði í ei
ER EKKERT AÐ MARKA
BANDARÍKJAMENN?
NIÐURSTAÐA HÆSTARÉTTAR
Eftir dóm Hæstaréttar í gærleikur enginn vafi á því hvaðaíslenzkt stjórnvald hefur úr-
slitaorð um það hver hafi lögsögu í
máli varnarliðsmannsins, sem svo
mjög hefur verið til umræðu að und-
anförnu. Í dómi Hæstaréttar segir:
„Sem fyrr segir lýsti ríkissaksókn-
ari þeirri afstöðu í bréfi til utanríkis-
ráðuneytisins 30. júní 2003, að hann
teldi ekki efni til að verða við beiðni
bandarískra stjórnvalda um að láta
þeim eftir lögsögu yfir varnaraðila
vegna þessa ætlaða brots hans, sem
áður greinir. Með því að gefa síðan út
ákæru á hendur varnaraðila og krefj-
ast í máli þessu gæzluvarðhalds yfir
honum hefur ríkissaksóknari áréttað
í verki þá afstöðu að íslenzka ríkið
fari í þessum efnum með lögsögu yfir
varnaraðila. Ríkissaksóknari er sam-
kvæmt áður sögðu bær að gildandi
lögum til að taka slíka ákvörðun og
getur afstaða annarra íslenzkra
stjórnvalda til hennar engu breytt.“
Um stöðu utanríkisráðuneytis og
utanríkisráðherra í máli þessu segir í
dómi Hæstaréttar:
„Ákvæði 110. töluliðar 14. gr. aug-
lýsingar nr. 96/1969 um staðfestingu
forseta Íslands á reglugerð um
Stjórnarráð Íslands með áorðnum
breytingum, þar sem utanríkisráð-
herra eru falin mál varðandi fram-
kvæmd varnarsamnings Íslands og
Bandaríkjanna geta að engu leyti
fært í hendur hans einstaka þætti
ákæruvalds, sem ríkissaksóknara er
falið í heild með lögum, enda ræður
sú reglugerð aðeins innbyrðis verka-
skiptingu milli ráðherra og ráðuneyta
þeirra. Þá skiptir hér heldur ekki
máli ákvæði laga nr. 106/1954 um yf-
irstjórn mála á varnarsvæðum o.fl.,
þar sem ætlað brot er ekki framið á
landsvæði, sem Bandaríkjaher hefur
fengið til afnota hér á landi.“
Niðurstaða Hæstaréttar er skýr og
ótvíræð. Ákvörðunarvaldið í þessu
máli er í höndum ríkissaksóknara og
þeirri niðurstöðu verða aðrir að una.
Hins vegar liggja ekki fyrir skýr
svör frá embætti ríkissaksóknara við
þeirri spurningu, hvers vegna hann
hafi ákveðið að flytja varnarliðs-
manninn til varnarstöðvarinnar sl.
föstudagskvöld með tilteknum skil-
yrðum.
Í Morgunblaðinu í gær sagði Bragi
Steinarsson vararíkissaksóknari að
einungis væri um breyttan vistunar-
stað í gæzluvarðhaldi að ræða. Mað-
urinn væri að vísu í gæzluvarðhaldi
inni á varnarsvæðinu og væri í vörzlu
bandarískra heryfirvalda en þau
framkvæmdu gæzluvarðhaldið sem
sakborningur sætti samkvæmt úr-
skurði Héraðsdóms Reykjavíkur.
Í gær kvað Hæstiréttur Íslands
upp dóm í máli þessu þar sem dóms-
orðið hljóðar svo:
„Hinn kærði úrskurður er staðfest-
ur“.
Í Morgunblaðinu í dag kemur fram,
að varnarliðsmaðurinn njóti „ein-
hvers ferðafrelsis“ innan varnar-
svæðisins og sé það í samræmi við
þau skilyrði, sem Varnarliðið hafi
fallizt á af hálfu ríkissaksóknara.
Héraðsdómur Reykjavíkur úr-
skurðaði varnarliðsmanninn í gæzlu-
varðhald til 3. september. Hæstirétt-
ur Íslands hefur staðfest þann
úrskurð. Vararíkissaksóknari segir
að flutningur hans til Keflavíkurflug-
vallar sé ígildi flutnings á milli fang-
elsa. Hvar kemur það fram í úrskurði
Hæstaréttar Íslands að gæzlu-
varðhaldið skuli framkvæmt þannig,
að maðurinn njóti „einhvers ferða-
frelsis“?
Um leið og valdsvið ríkissaksókn-
ara í þessu máli er alveg skýrt fer
ekki á milli mála að rök hans fyrir
flutningi varnarliðsmannsins til varn-
arstöðvarinnar eru mjög óljós og enn
óljósara er hvernig það getur verið í
samræmi við niðurstöðu Hæstaréttar
Íslands að maðurinn hafi „eitthvert
ferðafrelsi“ á varnarsvæðinu.
Ríkissaksóknaraembættið verður
að skýra afstöðu sína til þessarar
ákvörðunar betur en gert hefur verið
til þessa. En ummæli vararíkissak-
sóknara í Morgunblaðinu í dag benda
til þess að embætti hans telji Banda-
ríkjamenn ekki standa við gerða
samninga.
Fyrir skömmu tók yfirmaður CIA,bandarísku leyniþjónustunnar, á
sig ábyrgð á því að staðhæfing varð-
andi tilraunir ríkisstjórnar Saddams
Husseins í Írak til þess að útvega úr-
an í kjarnorkuvopn hefði ratað inn í
stefnuræðu Bush, Bandaríkjaforseta.
Í ljós hefði komið að heimildir Banda-
ríkjamanna fyrir þessari staðreynd
hefðu ekki verið nægilega góðar.
Í fyrradag sagði Condoleezza Rice,
þjóðaröryggisráðgjafi Bandaríkja-
forseta, að fullyrðing þessi væri rétt
en hún stæðist þó ekki þær miklu
kröfur sem gerðar væru til upplýs-
inga sem notaðar væru í stefnuræðu
forsetans.
Hvernig á að skilja þessi ummæli?
Ef ummælin voru efnisleg rétt hvers
vegna áttu þau þá ekki heima í stefnu-
ræðu forsetans? Ef þau voru rétt
hvers vegna segir yfirmaður CIA að
ekki hafi verið nægilega öruggar
heimildir fyrir þessum staðhæfing-
um?
Hvernig á að skilja bandaríska
ráðamenn í þessu máli? Einn segir að
ekki hafi verið nægilega öruggar
heimildir fyrir þessum orðum. Annar
segir að staðhæfingin hafi verið rétt
en heimildirnar samt ekki nógu
öruggar!
Stórir hópar fólks víða um heim
hafa á undanförnum áratugum haft
ástæðu til að ætla að treysta mætti
orðum ráðamanna í Bandaríkjunum
um mikilvæg málefni. Spurning er
hvort það verði að teljast liðin tíð.