Morgunblaðið - 19.07.2003, Blaðsíða 11

SAMKEPPNISSTOFNUN OG OLÍUFÉLÖGIN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 2003 11
pólitík miðað við þessar tvær leiðir og eiga báð-
ar í vasanum fram á síðustu stundu.“
Haft er eftir stjórnendum Esso að á þessum
tíma hafi þeir talið að hugsanlega væri tækifæri
á að ná viðskiptum við Reykjavíkurborg frá
Skeljungi. Hins vegar hafi legið fyrir að mati fé-
lagsins að mikill kostnaður væri við þessi við-
skipti vegna „aðstöðusköpunar“ til að þjóna
fyrirtækjum borgarinnar.
Í júlí var óskað eftir frestun á opnun tilboða í
útboðum Landhelgisgæslunnar, Reykjavíkur-
borgar og ÚA. „Orðið var við þessum óskum og
var opnunartíma í öllum útboðunum frestað til
sama dags, 17. september 1996. Samkeppnis-
stofnun telur að olíufélögin hafi farið fram á
þessa frestun til að hafa frekara ráðrúm til að
ná samkomulagi um samráð í útboðunum,“ seg-
ir í skýrslunni.
Samkomulag 12. september
Forstjórar félaganna hittust á þremur fund-
um í byrjun september þetta ár. Samkeppnis-
stofnun telur að á einhverjum þeirra hafi út-
boðsmálin verið rædd. Aftur hittust þeir 12.
september. „Samkeppnisstofnun telur að á
þeim fundi hafi Skeljungur lagt fyrir hin félögin
nákvæmar tillögur um hvað hvert félag myndi
bjóða í útboðum Landhelgisgæslunnar og
Reykjavíkurborgar og hvernig framlegðin af
þessum viðskiptum myndi síðan skiptast milli
félaganna. OHF [Esso] hefur lýst þessu þannig
að Skeljungur hafi komið með tillögu sem hafi
átt að tryggja góða framlegð af þessum við-
skiptum. Tillagan hafi gengið út á það að Skelj-
ungur fengi að halda þessum viðskiptum en hin
félögin fengju bætur í formi hlutdeildar í fram-
legð af viðskiptunum,“ segir í skýrslunni. Þá
segir að forstjóri Olís hafi einnig greint frá því
að Skeljungur hafi lagt fram á fundum forstjóra
félaganna tillögur í umræddum útboðum.
Tilboð skipulögð
Hjá forstjóra Skeljungs fundu starfsmenn
Samkeppnisstofnunar skjal með fyrirsögninni
„Útboð ríkis og sveitarfélaga“. Þar segir m.a.:
„Til að tryggja að markmið félaganna náist
er eftirfarandi lagt til:
Útboð Landhelgisgæslunnar
Í dag er Skeljungur með öll eldsneytis-
viðskipti og Olís með smurolíusölu til varðskip-
anna. Skeljungur á afgreiðslubúnað við flug-
skýli gæslunnar og á flugvöllum víðsvegar um
landið sem þjóða Landhelgisgæslunni sem á
bókfærðu verði kosta um 35 milljónir. Þar af
eru yfir 10 milljónir einvörðungu vegna Land-
h.gæslu.
…
Þar sem Olíufélagið er ekki með aðstöðu til
að bjóða í Jet A-1 leggjum við til að þeir bjóði
ekki í þann hluta.
Við leggjum til að eftirfarandi verði boðið:“
Þá kemur tafla, þar sem útlistað er listaverð
á skipagasolíu og Jet A-1 flugvélaeldsneyti og
tillaga að tilboði félaganna að hvorri tegund.
Samkvæmt tillögunni skyldi Skeljungur bjóða
lítrann af skipagasolíu á 19,45 krónur, Olís á
19,65 kr. og Esso 19,58 krónur. Skeljungur
skyldi bjóða lítrann af flugvélaeldsneyti á 19,78
krónur og Olís 20,51 kr.
Framlegð skipt
Þá segir: „Skeljungur hf. á allan afgreiðslu-
búnað, sér um viðhald, endurnýjun og öryggis-
eftirlit með honum og kostar að öllu leyti. Jafn-
framt ber Skeljungur hf. allan kostnað við að
afgreiða og þjónusta gæsluna vegna við-
skiptanna. Því leggjum við til að söluskipting
pr. ltr. án VSK verði sem hér segir:
Olíufélagið hf. og Olís hf. fái hvort um sig 0,31
kr. af hverjum seldum lítra af Skipagasolíu og
0,33 kr. af hverjum seldum lítra af Jet A-1 til
gæslunnar. Hvorttveggja án VSK.
Við gerum ráð fyrir að Olís haldi smurolíusöl-
unni. Olís þarf að koma með tillögur að verðum
og söluskiptingu.
Útboð Reykjavíkurborgar
Í dag er Skeljungur hf. með öll þessi við-
skipti.
Skeljungur hf. á jafnframt allan búnaðinn til
birgðahalds og afgreiðslu hjá SVR, Vélamiðst.
og Malbikunarstöð. Þessi búnaður kostar á
endurstofnverði um 11 milljónir, en afskrifað
bókfært verð er um 8 milljónir.
Óskað er eftir verði á gasolíu í útboðsgögnum
og á að gefa upp til samanburðar verð á bens-
ínstöð í miðbæ Reykjavíkur. Á bensínstöðvum
er gasolía sem seld dísilolía og leggjum við til-
boðið (sic) taki mið af bjóða díselolíu (sic) og að
verðlistaverð er 29,40 kr. með VSK.
Við leggjum til að eftirfarandi verði boðið:“
Þá er birt tafla, með verðlistaverði á gasolíu
(29,40 kr./ltr.), bensíni (76 kr./ltr.) og steinolíu (35
kr./ltr.) og tillögum að tilboðum hvers félags.
Skeljungur skyldi bjóða gasolíulítrann á
24,09 kr., Olís á 24,19 kr. og Esso 24,15 kr.
Skeljungur skyldi bjóða bensínlítrann á 71,46
kr., Olís 71,90 kr. og Esso 71,59 kr. Skeljungur
skyldi bjóða steinolíulítrann á 30,50 kr., Olís
29,40 kr. og Esso 30,45 kr.
Þá segir að Skeljungur sjái um allan kostnað
og viðhald vegna viðskiptanna. Því sé lögð til
eftirfarandi söluskipting á lítra, án VSK:
„Olíufélagið hf. og Olís hf. fái hvort um sig
0,75 kr. af hverjum seldum lítra af Gasolíu og
1,125 kr. af hverjum seldum bensínlítra til
Reykjavíkurborgar. Af hverjum lítra Steinolíu
fái félögin kr. 1,125. Allar tölur eru án VSK.“
Í skýrslunni segir að Samkeppnisstofnun
telji að þetta skjal hafi verið lagt fyrir fund for-
stjóranna 12. september 1996 og efni þess rætt
á fundinum. „Í því sambandi má líta til þess að
verðlistaverðið sem miðað er við í skjalinu var
verðið hinn 11. september 1996. Í skjali frá Olís
frá 14. september 1996 […] er vísað til tillagna
Skeljungs um skiptingu framlegðar og eru það
sömu fjárhæðir og fram koma á ofangreindu
skjali frá Skeljungi. Forstjóri Skeljungs kveðst
kannast við þetta skjal og handskrifaðar at-
hugasemdir sínar á það,“ segir í skýrslunni.
Olís og Esso óánægð
Þá vísar Samkeppnisstofnun í tvö skjöl, sem
forstjóri Esso hafi sagt forstjóra Skeljungs
hafa afhent sér á fundi í september 1996. Þar
komi fram sömu tölur um framlegð og í ofan-
greindu skjali. Sagt er að forstjóri Skeljungs
telji ólíklegt að skjölin stafi frá Skeljungi, vegna
hugtakanotkunar. Stofnunin telur þó að svo sé.
Fyrir liggur, að mati stofnunarinnar, að for-
stjórar Olís og Esso hafi verið óánægðir með
tillögur Skeljungs og ekki talið fyrirtæki sín fá
nógu stóran skerf framlegðarinnar. „Sökum
þessarar óánægju með upphaflegt tilboð náðist
ekki endanlegt samkomulag á forstjórafund-
inum 12. september 1996. Daginn fyrir opn-
unartíma í útboðunum, eða 16. september 1996,
hittust forstjórar félaganna í höfuðstöðvum
Skeljungs,“ segir í skýrslunni.
Samkeppnisstofnun telur að á fundum sínum
þennan dag hafi forstjórarnir fallist á nýja til-
lögu Skeljungs um skiptingu framlegðar, þar
sem hlutur Olís og Esso hafi verið aukinn. Þar
vitnar stofnunin í skjal sem dagsett er 16. sept-
ember. Sagt er að forstjórar allra félaganna
þriggja hafi lýst yfir að náðst hafi samkomulag
milli þeirra um samvinnu í útboðunum og fram-
legðarskiptingu eftir það.
Samráð um tilboð og framlegð
„Samkvæmt öllu framangreindu telur Sam-
keppnisstofnun að Skeljungur, OHF [Esso] og
Olís hafi í tengslum við útboð Reykjavíkur-
borgar og Landhelgisgæslu:
 Ákveðið að samræma aðgerðir sínar og
ákveða það verð sem hvert félag myndi bjóða
í nefndum útboðum.
 Ákveðið sameiginlega hvaða félag myndi fá
umrædd viðskipti og ákveða að skipta á milli
sín framlegð af þessum viðskiptum.“
Fjallað er um útboð nokkurra annarra op-
inberra fyrirtækja í skýrslunni. Samkeppnis-
stofnun kemst að þeirri niðurstöðu að olíufélög-
in hafi haft með sér samstarf í útboði
Reykjavíkurborgar á sölu á olíuvörum og elds-
neyti til SVR, Vélamiðstöðvar Reykjavíkur-
borgar og Slökkviliðs Reykjavíkurborgar árið
1993. Þá hafi Olís og Skeljungur haft með sér
samvinnu árin 1994-2001 í tengslum við útboð
Vegagerðarinnar á íblöndunarefni í asfalt.
Einnig kemst stofnunin að þeirri niðurstöðu
að félögin hafi haft með sér samvinnu við gerð
tilboða vegna útboðs dómsmálaráðuneytisins á
eldsneytissölu í október 1996. Þá hafi þau sam-
eiginlega ákveðið að taka ekki þátt í útboði Rík-
iskaupa á smurþjónustu og haft með sér sam-
vinnu um gerð tilboða í útboði
Vestmannaeyjabæjar á eldsneyti og olíuvörum
árið 1997.
Að auki telur Samkeppnisstofnun að félögin
hafi rætt saman um óskir aðila um verðtilboð á
eldsneyti og ákveðið að þeim viðskiptum yrði
skipt á milli félaganna, í tengslum við fyrirhug-
aða magnesíumverksmiðju á árinu 1997. Þá hafi
félögin ákveðið sameiginlega hvaða afslátt þau
byðu Landssímanum í verðkönnun fyrirtæk-
isins árið 1998. Að síðustu telur stofnunin víst
að félögin hafi rætt sín á milli um útboð Reykja-
víkurborgar á gasolíu og 95 okt. bensíni fyrir
Strætó bs. og Vélamiðstöð Reykjavíkurborgar.
Þau hafi hins vegar ekki náð samkomulagi
um að stilla saman tilboðum.
Úrskurður samkeppn-
isráðs ætti að liggja
fyrir um áramót
SKÝRSLAN sem vitnað er til er fyrri
hluti frumathugunar Samkeppnisstofn-
unar á ólögmætu samráði olíufélag-
anna. Hún var birt olíufélögunum rétt
eftir síðustu áramót til athugasemda.
Síðari hluti skýrslunnar verður ef að
líkum lætur sendur félögunum með
haustinu.
Eftir að skýrslan er öll komin í
hendur olíufélaganna og þeim hefur
verið veittur frestur til að gera at-
hugasemdir fer málið til samkeppnis-
ráðs. Þess er vænst að ráðið geti tekið
málið fyrir í lok ársins.
Næstu skref eftir að Samkeppnisráð
hefur afgreitt málið fara eftir því
hvort olíufélögin una úrskurði ráðsins
eða ákveða að áfrýja til áfrýjunar-
nefndar samkeppnismála.
Fari málið svo langt ætti úrskurður
nefndarinnar að geta legið fyrir
skömmu eftir áramót.
Áfrýjunarnefnd samkeppnismála er
nokkurs konar æðsta dómstig sam-
keppnismála og aðeins eftir að úr-
skurður nefndarinnar er fenginn færi
málið fyrir dómstóla.
Morgunblaðið/Arnaldur
Framlegð og skiptisala
Í SKÝRSLU Samkeppnisstofnunar er
margoft minnst á hugtakið framlegð.
Framlegð er mikilvæg stærð í bókhaldi
fyrirtækja. Með framlegð vöru er átt við
mismun á tekjum af henni, þ.e. sölu-
verði, og svokölluðum breytilegum
kostnaði vegna hennar.
Hugtakið skiptisala er einnig notað á
nokkrum stöðum í skýrslunni. Sam-
keppnisstofnun skilgreinir það svo:
„Hér er rétt að taka fram að skiptisala
er hugtak sem olíufélögin nota og lýsir í
aðalatriðum þeirri framkvæmd félag-
anna að skipta á milli sín í ákveðnum
hlutföllum sölu til tiltekinna við-
skiptavina eða framlegð vegna þeirra.
Yfirleitt er þetta gert án vitneskju við-
komandi viðskiptavinar.“
Í SKÝRSLU Samkeppnisstofnunar erfjallað um tíða fundi forstjóra olíufélag-anna þriggja þar sem meðal annars var
rætt um væntanleg útboð á vegum opinberra
aðila sem og einkafyrirtækja. Jafnframt hafi
þeir átt fundi þar sem rætt var um sam-
komulag um sölu til erlendra skipa.
Samkvæmt upplýsingum Samkeppnisstofn-
unar héldu forstjórarnir þrír nokkra fundi á
fyrri hluta ársins 1995 þar sem rætt var um
samkomulag um sölu til erlendra skipa. Sam-
kvæmt skýrslu frá Olíufélaginu (Esso) náðist
samkomulag um skiptahlutföll olíufélaganna í
apríl 1995 og gilti það til ársins 2001.
Í gögnum um útboð Ístaks árið 1996 kemur
fram að í fundargerð framkvæmdastjórnar
Esso frá 6. febrúar 1996 er bókað: „að tala eigi
við Olís um að ekki sé skilað inn tilboði nema
útboðið væri formlegt“. Síðan er bókað að það
sé verkefni forstjóra Esso að ræða við for-
stjóra Olís. Forstjóri Esso hefur staðfest við
Samkeppnisstofnun að hann hafi rætt við for-
stjóra Olís um að félögin myndu ekki skila inn
tilboði í útboði Ístaks nema að tryggt væri að
útboðið væri formlegt. Að mati forstjóra Esso
er eðlilegt að félögin ræddu þetta til þess að
stuðla að því að farið yrði að lögum um útboð.
Flugleiðir er eitt þeirra félaga sem stóð fyrir
útboði vegna eldsneytiskaupa árið 1996. Sam-
kvæmt dagbókum forstjóra Skeljungs og Olís
var haldinn fundur forstjóra félaganna þriggja
hinn 8. maí 1996, daginn áður en tilboðsfrestur
rann út. Er það mat Samkeppnisstofnunar að
á þeim fundi hafi náðst um það samkomulag að
olíufélögin myndu hafa samstarf um gerð til-
boða sem miðaði að því að hækka verð til Flug-
leiða um 30 aura á lítra. Einnig hafi verið
ákveðið að Esso héldi viðskiptunum við Flug-
leiðir gegn því að skipta á milli olíufélaganna
þriggja umsaminni hækkun á verðinu.
Olíufélagið upplýsti Samkeppnisstofnun um
að forstjóri Skeljungs hefði átt frumkvæði að
því að félögin hefðu með sér samráð vegna út-
boðs Reykjavíkurborgar og Landhelgisgæsl-
unnar árið 1996. Í gögnum Samkeppnisstofn-
unar kemur fram að viðræður olíufélaganna
um útboð áttu sér stað í apríl/maí 1996.
Hinn 3. júlí 1996 hittust forstjórar olíufélag-
anna þriggja til að ræða stefnuna í útboðs-
málum. Síðar í sama mánuði hittust þeir í tví-
gang en ekki er ljóst skv. skýrslunni hvort þeir
hafi rætt útboðsmálin á þeim fundum.
Samkvæmt dagbókum forstjóra Olís og
Skeljungs funduðu forstjórar félaganna
þriggja 2. ágúst, 7. ágúst og 5. september 1996.
Samkvæmt gögnum sem Samkeppnisstofnun
hefur undir höndum frá Olíufélaginu telur
stofnunin að á einhverjum þessara funda hafi
útboðsmálin verið rædd. Á fundi sem forstjór-
arnir áttu hinn 12. september 1996 telur Sam-
keppnisstofnun að Skeljungur hafi lagt fyrir
hin félögin nákvæmar tillögur um hvað hvert
félag myndi bjóða í útboðum gæslunnar og
Reykjavíkurborgar og hvernig framlegðin af
þessum viðskiptum myndi síðan skiptast milli
félaganna. Forstjórarnir þrír hittust síðan
tvisvar hinn 16. september í höfuðstöðvum
Skeljungs þar sem Samkeppnisstofnun telur
að Skeljungur hafi lagt fram nýja tillögu sem
hin félögin hafi fallist á.
Skiptahlutföll og útboð
rædd á fundum forstjóra