Morgunblaðið - 09.08.2003, Blaðsíða 16

HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
16 LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NAUÐSYNLEGT er að endurskoða skipulags-
mál Reykjavíkurborgar og þá sérstaklega þá
þætti sem snúa að nýjum byggðum. Þetta kem-
ur fram í skýrslu Hrundar Skarphéðinsdóttur
byggingarverkfræðings sem nýlega lauk meist-
araprófi í skipulagsfræðum frá Konunglega
tækniháskólanum í Stokkhólmi. Meistaraverk-
efni Hrundar fólst í úttekt á möguleikum fram-
tíðarskipulags í Reykjavíkurborg og skoðaði
hún tvo andstæða möguleika sem við blasa.
Annars vegar er um að ræða aukna og áfram-
haldandi úthverfavæðingu, með tilheyrandi
aukningu í bílaumferð og minnkuðum mögu-
leikum á öðrum samgöngumáta, auk sóunar á
landi, og hins vegar blandaða byggð með þétt-
ari landnýtingu og áherslu á minnkun umferð-
arálags með því að skipuleggja þannig að fólki
gefist betri möguleiki á að velja mismunandi
ferðamáta. Hrund telur mögulegt að ná mun
betri árangri í þéttingu byggðar og minnkun
samfélagskostnaðar með áherslu á blandaða
byggð í stað hefðbundinnar útþenslustefnu
íbúðarhverfa. Þannig geti sparast mikill sam-
félagskostnaður sem felst í lagningu og viðhaldi
umferðarmannvirkja, bensínkostnaði, lélegri
nýtingu lands, umferðarslysum og fleira.
Ofuráhersla lögð á umferð einkabíla
„Í skipulaginu eins og það er í dag er í raun
verið að reyna að glíma við einkennin í stað
þess að fást við orsökina,“ segir Hrund og segir
aukið umferðarálag á meginæðar gatnakerf-
isins hægt að rekja að miklu leyti til galla í
skipulagi úthverfa Reykjavíkurborgar. „Einka-
bíllinn er alls ekkert vandamál í sjálfu sér en
umferðin er langt umfram það sem hún þyrfti
að vera. Einnig virkar núverandi skipulag
þannig að það eyðileggur aðra valkosti í sam-
göngum. Götur eru breiðar og víðáttumiklar og
miðast við að taka við gríðarlegri umferð einka-
bíla. Mikið landflæmi í kringum göturnar fer í
bílastæði og slíkt. Um leið og þetta skipulag
eykur á umferðarþunga og hraðakstur gerir
það gangandi vegfarendum erfitt um vik þar
sem óþægilegt er að ganga milli staða í svona
opnu umhverfi. Vegalengdir eru einnig mjög
miklar vegna þess að ekki er reiknað með að
fólk ferðist á annan hátt en með einkabílum.
Þannig er um að ræða vissan vítahring.“ Hrund
ítrekar það að hugmyndir hennar séu alls ekki
árás á einkabílinn heldur snúist þær um að
minnka þörfina fyrir hann með því að færa
þjónustu og atvinnustarfsemi nær fólki og gera
aðra samgöngumáta auðveldari.
Gamlir bæjarhlutar aðgengilegir
og eftirsóttir
Hrund segir að það sjáist vel í gömlum bæj-
um og bæjarhlutum hvernig skipulag sem hef-
ur að vissu leyti orðið til af sjálfu sér stuðlar að
aukinni sjálfbærni. Þannig er þörfin fyrir
einkabíla mun minni í eldri hverfum, þar sem
byggð hefur þróast í samræmi við þarfir íbú-
anna. Hefðin í eldri hverfum felst í þéttum göt-
um, þar sem gangandi vegfarendur njóta skjóls
bygginga og stutt er í þjónustu. Þetta form er
sígilt að mati Hrundar og segir hún undanfarin
þrjátíu til fjörutíu ár hafa einkennst af tilrauna-
starfsemi sem hafi engan tilgang annan en að
brjóta upp sígild form sem hafa áður sannað
notagildi sitt í skipulagi borga og bæja. „Eldri
bæjarhlutar hafa mótast í samræmi við þarfir
þeirra samfélaga sem þá byggja. Það hefur
komið fram í fjölmörgum könnunum að fólki
líður mjög vel í eldri bæjarhlutum. Fast-
eignaverð endurspeglar til dæmis eftirspurnina
eftir búsetu á svona svæðum og sá hópur fólks
sem kýs að búa í eldri hverfum sökum mann-
væns umhverfis og fjölbreyttari samgöngu-
möguleika stækkar stöðugt. Neikvæða hliðin á
úthverfunum er sú að þau eru afar háð annarri
byggð og þá sérstaklega atvinnuhverfum og
eiga því mjög erfitt með að standa sjálfstætt.
Það má segja að þau „kasti“ bílum inn í byggð
sem er þegar mettuð eins og er að gerast með
miðbæ Reykjavíkur svo dæmi sé tekið.
Ný borgarstefna –
endurreisn gamalla gilda
Einkabílaeign Íslendinga er afar mikil og
segir Hrund algengustu goðsögnina sem notuð
er til þess að afsaka bílhverft skipulag að veð-
urfarið sé svo slæmt að erfitt sé að ferðast án
bíls. Hrund segir þessa röksemd ranga, að ekki
sé við veðrið að sakast. Til dæmis sé lítið mál að
ferðast gangandi í eldri hverfum Reykjavíkur.
„Það er náttúrlega ómögulegt að ganga, hvern-
ig sem veðrið er, ef skipulagið er þannig að fólk
fái það á tilfinninguna að það sé ekki að fara
neitt. Safngöturnar, meginumferðaræðarnar,
eru umkringdar landflæmi sem er afar illa nýtt
og fráhrindandi.“
Sú stefna sem Hrund styðst við og hefur ver-
ið að ryðja sér til rúms undanfarinn áratug er
svonefnd „New Urbanism“ eða ný borgar-
stefna. Stefnan byggist á því að tekið er mið af
því hvernig eldri borgir hafa skipulagst og
reynt að draga skipulagslegan lærdóm af sjálf-
bærri uppbyggingu þeirra. „Í fjölmörgum
borgum erlendis er nú verið að leita leiða til að
auka sjálfbærni. Þetta er mögulegt með því að
gera sjálf hverfin þéttari og miða við þarfir
fólksins frekar en eingöngu við þarfir einkabíla.
Segja má að hvert hverfi virki sem þorp, sem
tengist öðrum þorpum sem mynda saman borg.
Fjölbreytni, gönguvænar götur og blönduð nýt-
ing húsa stuðla öll að aukinni sjálfbærni hverfa
og þar með borga. Hverfin eru þá þannig að
þau hafa aðalgötu og kjarna með atvinnu-
starfsemi og íbúðum, en við útmörk þeirra
verður byggðin dreifðari. Mér sýnist stjórnvöld
gera sér grein fyrir þessu, enda er þetta hugs-
unin á bak við aðalskipulag Reykjavíkur, en
þegar til framkvæmda kemur virðist þetta allt
enda á sama veg, þ.e.a.s. að dreifðari hluti borg-
arinnar verður sífellt háðari einkabílnum. Sem
dæmi um þetta má nefna Norðlingaholtið, nýtt
hverfi sem er hannað í dæmigerðum úthverfa-
stíl með botnlöngum og safngötum og mikilli
sóun landrýmis undir bílastæði. Með skilvirk-
ara skipulagi í anda Nýrrar borgarstefnu væri
lítið mál að koma öllu fyrir á mun minna svæði,
til dæmis með samnýtingu bílastæða milli at-
vinnustarfsemi og íbúa. Hverfið ætti þá jafnvel
afgangspláss fyrir garð á stærð við Miklatúnið í
kaupbæti.“
Þrjár megintillögur í skipulagsmálum
Hrund kynnir í skýrslu sinni þrjár megintil-
lögur sem hún gerir til þess að bæta skipulag í
Reykjavík og þétta byggð.
„Í fyrsta lagi legg ég til að safngötur innan
hverfa og aðalumferðargötur fái byggð og þjón-
usta og atvinnustarfsemi verði byggð upp með-
fram þeim. Þannig virki þær sem breiðgötur
frekar en sem hraðbrautir. Bílastæði er einnig
auðvelt að færa á milli húsa og meðfram göt-
unni í stað þess að mynda breitt bil milli húsa
og götu.
Þessi breyting myndi strax minnka hina
gríðarlegu þörf fyrir umferð inn í aðra bæjar-
hluta. Til dæmis væri hægt að gera Miklu-
brautina mun vistlegri og aðgengilegri með því
að byggja við hliðina á henni og hafa búðir og
þjónustu á neðstu hæðum húsa. Reykjavík er
með mikinn umferðarþunga miðað við stærð.
Það er alltaf verið að reyna að draga úr umferð-
arhraða með ýmsum ráðum, til dæmis með
hraðahindrunum. En hraðinn væri síður vanda-
mál ef byggt væri meðfram götunum því að
þegar þrengt er að sjónsviðinu með húsum sem
hýsa þjónustu og atvinnustarfsemi hægist um-
ferðarhraðinn sjálfkrafa og verður jafnari.
Einnig verður þörfin fyrir að fara út úr hverf-
inu til þess að nálgast þjónustu og atvinnu
minni og þar með dregur úr þörf á umferðar-
æðum.
Í öðru lagi legg ég til að botnlangar verði
lagðir af og tengdir megingötum í báða enda.
Þannig myndist netkerfi líkt og þekkist í eldri
hverfum eins og Hlíðahverfi og Vesturbænum.
Netkerfin hafa sannað gildi sitt þar sem þau
dreifa umferðinni jafnt. Botnlangar safna hins
vegar umferð saman og skapa aukinn umferð-
arþunga.“
Þétting ódýrari en útbreiðsla
Þriðja tillaga Hrundar er síðan að byggingar
séu hafðar á mælikvarða mannsins, þ.e.a.s. að
byggingar séu byggðar fyrst og fremst fyrir
fólk, en ekki eingöngu fyrir bíla. „Í þessu sam-
bandi má nefna verslunarmiðstöðvar eins og
Kringluna og Smáralindina, sem umkringdar
eru gríðarlegu flæmi bílastæða sem mynda
miklar fjarlægðir fyrir gangandi vegfarendur
og nánast biðja fólk um að nálgast ekki fót-
gangandi.
Allar þessar breytingar er mögulegt að gera
á úthverfum Reykjavíkur án mikils tilkostn-
aðar. Það er t.d. tiltölulega ódýrt að þétta dreifð
úthverfi eins og Grafarvoginn. Það er skyn-
samlegra að byggja þéttar og skilvirkar á því
sem fyrir er en að ryðjast sífellt í nýja út-
breiðslu. Ég er alls ekki að leggja til neina loka-
lausn, en það hefur sýnt sig að dreifð úthverfi
eru óhagkvæm skipulagskerfi og draga úr sjálf-
bærni samfélaga. Klassísku gildin hafa sannað
sig í borgarskipulaginu og það er kominn tími
til þess að vinna með þeim og innleiða þau.“
Morgunblaðið/Sverrir
Dæmi um aðalgötu í blandaðri byggð þar sem þjónusta og verslun liggja meðfram götunni og
auka notagildi hennar ásamt því að minnka umferðarhraða. Svona er kjarni blandaðrar byggðar.
Meistaraverkefni um ólíkar leiðir í framtíðarskipulagi Reykjavíkurborgar
Sígild form og gildi virt að
vettugi í skipulagi úthverfa
Götur sem hafa ekkert hlutverk annað en að anna umferðarþunga eru ekki mannvænar að
mati Hrundar og nýtist landið ekki vel. Hrund telur það til bóta að byggja meðfram þeim.
Í meistaraverkefni sínu í skipulagsfræðum leggur
Hrund Skarphéðinsdóttir byggingarverkfræðingur til
að dregið verði úr útbreiðslu úthverfa og gömul gildi í
skipulagi endurreist. Svavar Knútur Kristinsson ræddi
við Hrund um verkefni hennar, og hina nýju borgar-
stefnu sem sækir í sígild skipulagsgildi.
Reykjavík
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hrund Skarphéðinsdóttir byggingarverk-
fræðingur hefur nýlokið meistaranámi sínu
í skipulagsfræðum við Konunglega tækni-
háskólann í Stokkhólmi.
svavar@mbl.is