Morgunblaðið - 09.08.2003, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 9. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. F
ORGANGSRÖÐUN vegafram-
kvæmda er vinsælt umræðuefni.
Kröfur um umbætur á vegakerfinu,
til aukins öryggis, eru stöðugt vax-
andi eins og eðlilegt er og hefur
verið gert mikið átak á því sviði og verður
áfram samkvæmt nýsamþykktri samgönguáætl-
un. Því miður er fremur lítið um málefnalega
umræðu eða rökræður um framkvæmdir í vega-
málum á öðrum nótum en þeim er snerta ríka
svæðisbundna hagsmuni. Það var m.a. með það
í huga sem ég beitti mér fyrir nýrri löggjöf um
samgönguáætlun, þar sem sett væru fram skýr
markmið og leiðir, sem vinna ætti eftir við upp-
byggingu og rekstur allra samgöngumann-
virkja, þ.e.a.s. vegamála, flugmála og hafna-
mála. Við undirbúning og afgreiðslu slíkrar
áætlunar er mikilvægt að gefa færi á rækilegri
umfjöllun. Ég tel að við undirbúning þeirrar
samgönguáætlunar, sem nú er í gildi, hafi tek-
ist að koma á gagnlegri og málefnalegri um-
fjöllun sem hafi leitt til þess að ágætt sam-
komulag varð þegar Alþingi samþykkti
samgönguáætlun.
Villandi umræða
Fimmtudaginn 26. júní var í Morgunblaðinu
að finna frásögn frá kynningu Háskólans á Ak-
ureyri á skýrslu um forgangsröðun fram-
kvæmda í vegamálum. Fréttin var undir fyrir-
sögninni „Breytinga þörf við útdeilingu fjár til
vegamála“. Undirritaður hefur haft tækifæri til
þess að kynna sér þessa skýrslu og vill koma
nokkrum atriðum á framfæri af þessu tilefni.
Ekki síst vegna þess hversu Morgunblaðið tók
afgerandi afstöðu til skýrslunnar og túlkaði efni
hennar í fyrirsögn blaðsins.
Ástæða er til þess að fagna umfjöllun há-
skólamanna um samgöngumál.
Skýrsla Háskólans er hins vegar greinilega
unnin áður en ný samgönguáætlun var sam-
þykkt á Alþingi og ber að skoða hana í því ljósi.
Skýrslan gefur þannig alranga mynd af vinnu-
brögðum, sem nú eru tíðkuð í samgönguráðu-
neytinu og voru mótuð á síðasta kjörtímabili.
Slík umfjöllun gefur tilefni til villandi umræðu,
enda byggð á röngum forsendum. Ber að harma
slík vinnubrögð, ekki síst þegar litið er til þess
að skýrslan mun hafa verið unnin með styrk frá
Vegagerðinni. Hefðu átt að vera hæg heimatök-
in að kynna sér betur forsendur mála hjá við-
komandi stofnunum þar sem Samgönguráð vann
að undirbúningi í samræmi við lög um sam-
gönguáætlun frá 17. maí 2002.
Breytt vinnubrögð
Í löggjöf um samgönguáætlun er gert ráð fyr-
ir vettvangi til rökræðu með aðkomu „hags-
munaðila og sérfræðinga“. Samgönguráði er
gert að efna til opinnar umræðu í aðdraganda
þess að settar eru fram tillögur til ráðherra um
samgönguáætlun sem felur í sér forgangsröðun.
Í samgönguráði sitja vegamálastjóri, siglinga-
málastjóri, flugmálastjóri og formaður sem
skipaður er af ráðherra.
Í 3. grein laga um samgönguáætlun segir
m.a.:
„Samgönguráð skal minnst einu sinni við gerð
nýrrar samgönguáætlunar standa fyrir sam-
gönguþingi sem ætlað er að veita ráðgjöf og
leiðbeiningar við gerð samgönguáætlunar. Til
samgönguþings skal öllum helstu hagsmuna-
aðilum samgöngumála boðið. Á samgönguþingi
Forgangsröðun í s
Eftir Sturlu Böðvarsson
V
ANTAR kannski kvenna-
lista í Írak? spurði góður
maður á dögunum. Hann
var ekki að grínast, held-
ur að vísa til þess ófremd-
arástands sem ríkir þar í landi um
fjórum mánuðum eftir að hersveitir
Bandaríkjanna og Bretlands hröktu
Saddam Hussein og valdaklíku hans
frá völdum. Þótt sigur hafi unnist á
vígvellinum er alveg óvíst á þessari
stundu hvort tekst að efna fyrirheit
um nýtt og betra þjóðfélag í Írak. Hið
sama á að mörgu leyti við í Afganist-
an. Stríðið sem kom öfgasveitum tal-
ibana frá völdum var stutt og snarpt.
En friðurinn er ótryggur og öryggi
borgaranna lítið.
Uppbygging lýðræðis- og réttar-
ríkis er ómöguleg án þátttöku
kvenna. Þessi einfaldi sannleikur
virðist aukaatriði í hugum þeirra sem
nú ráða ferðinni og bítast um völdin í
Afganistan og Írak. Aðstæður eru um
margt ólíkar í löndunum tveimur en
án fullra borgaralegra réttinda fyrir
konur er lítil von til þess að fögur fyr-
irheit um frelsi og lýðræði verði efnd.
Þvert á móti bendir ýmislegt til þess
að um þessar mundir séu þeir sem
ráða ferðinni að grafa undan rétt-
indum kvenna með markvissum
hætti.
Í Afganistan hefur endurreisn
grundvallarréttinda stúlkna og
kvenna aðeins náð til lítils hluta
þeirra. Allir vita að stríðsherrarnir
afgönsku hafa aldrei haft kvenrétt-
indi á sinni takmörkuðu pólitísku
stefnuskrá, hvorki fyrr né síðar. Síð-
astliðin 24 ár hafa afganskar konur
stritað við að halda lífi í sér og sínum í
skugga linnulítilla stríðsátaka, hung-
urs og örbirgðar. Hörð lífsbaráttan
hefur tekið sinn toll. Lífslíkur afg-
anskra kvenna eru um 43 ár og heilsu-
far mjög bágborið. Áður en talibanar
komust til valda voru konur 70%
kennara, tæpur helmingur opinberra
starfsmanna og 40% lækna í Afganist-
an. Samt eru konur enn jaðarhópur í
afgönsku samfélagi, sérstaklega hvað
þátttöku í stjórnmálum varðar. Verð-
ur réttinda þeirra gætt við samningu
nýrrar stjórnarskrár fyrir Afganist-
an? Eiga þær sæti við samninga-
borðið? Er einhver að spyrja þær
ráða?
Bókstafstrúarmönnum og öfgahóp-
um vex fiskur um hrygg í Írak. Í
Basra hefur yfirgangur íslamskra
öfgahópa verið áberandi allt frá því að
borgin féll í hendur hersveita Breta.
Sölumenn áfengis hafa verið teknir af
lífi án dóms og laga. Þess hefur verið
krafist að háskólinn í Basra skipti
nemendum
hópa við ken
er uppi um
hár sitt með
vægast sagt
fall Saddam
til þess að b
irnir og öfg
nái undirtök
fyrst og fre
dapurleg niðursta
Íraka, karla og ko
Hinn pólitíski j
ist frjór fyrir ofst
hætta er fyrir hen
(hvernig sem han
ur) noti nýfengið
um troða lýðræði
Stríðið, friðurinn
Eftir Þórunni Sveinbjarnardóttur
’ Human Rights Watch seg-ir ástandið hafa lamandi
áhrif á daglegt líf kvenna og
koma í veg fyrir þátttöku
þeirra við endurreisn og upp-
byggingu Íraks. ‘
LÍNUÍVILNUN OG
LAGAHEIMILDIR
Árni Mathiesen sjávarútvegsráð-herra kynnti í gær níu reglugerðirum úthlutun aflaheimilda á kom-
andi fiskveiðiári og veiðar dagabáta. Um
leið greindi ráðherra frá því að hann teldi
að hann hefði ekki haldbærar lagaheim-
ildir fyrir því að koma á línuívilnun fyrr
en í fyrsta lagi 1. september árið 2004.
Hávær umræða hefur verið um þetta
mál undanfarið. Á fundi sem haldinn var á
Ísafirði á fimmtudagskvöld um ívilnun til
línubáta var þess krafist að ákvæði um
línuívilnun í stjórnarsáttmála Framsókn-
arflokks og Sjálfstæðisflokks yrði hrint í
framkvæmd ekki síðar en 1. nóvember. Á
fundinum á fimmtudag vísuðu Ísfirðingar
til yfirlýsinga í kosningabaráttunni í vor,
en Davíð Oddsson forsætisráðherra sagði
á opnum stjórnmálafundi á Ísafirði í lok
apríl að hann teldi að tillaga, sem sam-
þykkt var á landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins um sérstaka ívilnun fyrir dagróðra-
báta, sem róa með línu, ætti að geta komið
til framkvæmda nú í haust. Í stjórnarsátt-
mála ríkisstjórnarinnar segir: „Leitast
verður við að styrkja hagsmuni sjávar-
byggða, til dæmis með því að kanna kosti
þess að styrkja forkaupsréttarákvæði
sveitarfélaga og lögaðila, að nýta tekjur
af veiðigjaldi til uppbyggingar þeirra,
takmarka framsal aflaheimilda innan
fiskveiðiársins, auka byggðakvóta og
taka upp ívilnun fyrir dagróðrabáta með
línu.“
Í sumar gerðist það að umboðsmaður
Alþingis skilaði frá sér tveimur álitum
þar sem fjallað var um úthlutun sjávarút-
vegsráðuneytis á byggðakvótum í desem-
ber 2002. Þar gerði umboðsmaður at-
hugasemd við almennt orðalag laganna
þar sem ráðherra er veitt heimild til út-
hlutunar byggðakvótans og fann einnig
að reglugerð ráðuneytis.
Loforð í kosningabaráttu eru ekki létt-
væg. Í þessu máli er ráðherra aftur á móti
í erfiðri stöðu. Álit umboðsmanns Alþing-
is barst vissulega ekki fyrr en eftir kosn-
ingar, en á móti mætti segja að vitað hefði
verið að til þessa gæti komið þar sem
álitamálin frá því í desember voru til með-
ferðar hjá umboðsmanni. Sjávarútvegs-
ráðherra getur hins vegar tæplega látið
slag standa þegar vafi leikur á um laga-
legar heimildir um að nota byggðakvóta
til úthlutunar í formi línuívilnunar og
verður vart hjá því komist að málið verði
tekið til meðferðar á Alþingi og skerpt á
lögunum. En það þýðir að línuívilnunin
mun ekki koma til framkvæmda fyrr en
að ári liðnu.
TORTÍMANDI TIL TAKS
Baráttan fyrir kosningarnar sem framundan eru í Kaliforníu hefur tekið á
sig ýmsar myndir. Til þeirra var boðað
eftir að rúmlega fimmtungur kjósenda
ríkisins undirritaði ósk um að efnt yrði til
kosninga til að afturkalla umboð Gray
Davis ríkisstjóra. Stjórnarskrá Kaliforn-
íu leggur ríka áherslu á rétt einstaklinga
til að koma málum á framfæri og við
hverjar kosningar er samhliða kosið um
fjölmörg mál sem eru tilkomin með þeim
hætti að almennir borgarar hafa safnað
nægilega mörgum undirskriftum til að
koma stefnumáli sínu á kjörseðilinn. Það
hefur hins vegar ekki gerst síðan 1921 að
sitjandi ríkisstjóri hefur þurft að sæta því
að efnt er til sérstakrar atkvæðagreiðslu
um embættisfærslur hans.
Þetta mál er ekki síður sérstakt í ljósi
þess að einungis um ár er liðið frá því
Davis var endurkjörinn sem ríkisstjóri í
almennri kosningu.
Flestir eru sammála um að Davis getur
sjálfum sér um kennt að mörgu leyti.
Ástandið í efnahagsmálum Kaliforníu er
slíkt að ríkið rambar á barmi gjaldþrots.
Jafnframt hafa margir áhyggjur af því
fordæmi sem verið sé að skapa með þess-
ari atkvæðagreiðslu þó vissulega sé
áþekk ákvæði ekki víða að finna í lögum.
Kosningarnar eru ekki síst áhugaverð-
ar vegna þess að þarna er um eitt mik-
ilvægasta ríki Bandaríkjanna að ræða.
Kalifornía er fjölmennasta ríki Banda-
ríkjanna og ef hún væri sjálfstætt hag-
kerfi væri hún fimmta mesta iðnríki
heims.
Þekktasti iðnaður Kaliforníu er kvik-
myndaiðnaðurinn og því má segja að það
sé nokkuð kalifornískt að einhver þekkt-
asti kvikmyndaleikari Bandaríkjanna,
Arnold Schwarzenegger, skuli lýsa því
yfir í spjallþætti hjá sjónvarpsmanninum
Jay Leno að hann gefi kosti á sér í emb-
ætti ríkisstjóra fyrir hönd Demókrata-
flokksins. Schwarzenegger vakti fyrst at-
hygli fyrir íturvaxinn líkama sinn og
túlkun á söguhetjum á borð við villimann-
inn Conan. Þekktastur er hann hins veg-
ar fyrir að hafa í þrígang farið með hlut-
verk Tortímandans í samnefndum
kvikmyndum. Þrátt fyrir að þær persón-
ur er Schwarzenegger hefur túlkað á
hvíta tjaldinu hafi sjaldan byggt mikið á
list stjórnmálanna, hvað þá ræðusnilld,
hefur hann sjálfur verið orðaður við fram-
boð í nokkur ár. Hann leggur áherslu á að
hann sé auðugur og því ekki háður sér-
hagsmunahópum á neinn hátt.
Það er ljóst að framboð Schwarzenegg-
ers mun hafa mikil áhrif á framvindu
mála. Eftir að ljóst var að hann gæfi kost
á sér hafa nokkrir þekktir demókratar
lýst yfir framboði. Þar með aukast lík-
urnar á að dagar Davis í ríkisstjórabú-
staðnum í Sacramento verði brátt á enda.
Það hefur áður gerst að þekktir kvik-
myndaleikarar gefi kost á sér í framboð.
Einn þeirra, Ronald Reagan, var einmitt
ríkisstjóri í Kaliforníu áður en hann var
kjörinn forseti. Aðrir þekktir leikarar,
s.s. Warren Beatty, hafa daðrað við fram-
boð til æðstu embætta. Þá eru einnig
dæmi um að óhefðbundnir stjórnmála-
menn hafi náð töluverðum árangri og má
nefna kjör fjölbragðaglímukappans Jesse
Ventura í embætti ríkisstjóra Minnesota
fyrir nokkrum árum.
Einungis tveir mánuðir eru þar til
kosningarnar fara fram og mun sá
skammi fyrirvari væntanlega koma
Schwarzenegger vel. Óhjákvæmilegt er
að kastljós fjölmiðlanna muni beinast að
honum í ríkara mæli en öðrum frambjóð-
endum. Hann er hins vegar að mestu leyti
óskrifað blað í stjórnmálum. Vitað er að
hann er íhaldssamur í efnahagsmálum en
frjálslyndur í ýmsum félagslegum mál-
um.
Að öðru leyti er lítið vitað um stefnu-
mál hans, hvað þá hvernig hann hyggst
taka á hinum alvarlega vanda Kaliforníu
nái hann kjöri. Kjósendur standa jafn-
framt frammi fyrir þeim erfiða vanda að
ná að greina á milli leikarans og þeirrar
ímyndar sem hann hefur aflað sér í marg-
víslegum hlutverkum og stjórnmála-
mannsins sem býður sig fram til að takast
á við stjórn ríkisins.
Hver svo sem niðurstaðan verður er
ljóst að kosningabaráttan í Kaliforníu
verður óvenjuleg og athyglisverð.