Morgunblaðið - 11.09.2003, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. SEPTEMBER 2003 27
garleysið, er að finna í fjölmiðlunum á
m degi. Og ef ég myndi búa til skáld-
r því efni myndi það verða svört skáld-
nn ein svört skáldsagan. Lífið er svört
aga. Ef maður endurtekur í sífellu
rðin þá verða þau sífellt veikari, jafn-
t þau hafi verið sterk í byrjun. Og þess
segi ég, prófum allegóríu.
æðan fyrir því að allir verða blindir í
skáldsögu er kannski sú að við erum
egar blind. Á fjögurra sekúndna fresti
ver að deyja úr hungri í heiminum.
óþolandi og ekki viðunandi. Stundum
til að ögra fólki að það sem sé virki-
úrt sé ekki klám. Það er klám að það
era hægt að svelta til bana.
nski er sýn mín ekki lengur í tísku. En
m hér á þessari jörð og höfum verið
kkuð lengi. Og okkur hefur ekki enn
og ég veit ekki hvort okkur muni
sinni takast – að breyta þessu helvíti
ð á jörðinni er í eitthvað þolanlegra.
rad Lorenz sagði að hann hefði fundið
hlekkinn milli apans og mannsins.
ýndi hlekkur erum við.“
Við skulum kafa dýpra
efur tjáð þig nokkuð um pólitísk mál í
manum, til dæmis átök Ísraels og Pal-
og stríðið í Írak. Eru pólitískir at-
í samtímanum stundum kveikja að
hjá þér?
ki sem slíkir. Ég myndi aldrei skrifa
ögu um átökin í Ísrael og Palestínu eða
ksstríðið. Blaðamenn og sérfræðingar
kkur frá og greina þessi geysilega
mál á hverjum degi, en skáldsöguhöf-
nn og raunar hver einstaklingur hefur
rsónulegu sýn á tilveruna. Hlutverk
öguhöfundarins er að kafa ofan í hlut-
mur en að sýna breiða yfirborðsmynd.
þarf að þekkja eiginn takmarkanir.
ákveðið svæði til að vinna á og ef ég
g á yfirborðinu er ég fljótur að kom-
það en, eins og ég sagði áðan, þá er
kar að kafa dýpra. Það mætti halda því
ú að það sé komið nóg af yfirborðinu.
lum kafa dýpra. Kafarinn gæti vissu-
ið sér nægja að synda á yfirborðinu
er ekki nóg fyrir mig, þess vegna kafa
þetta ekki fín myndhverfing?“
agðir í ræðu þinni á sunnudaginn að
bókmenntir væru sífelld endurtekning og sí-
felld tilbrigði, en jafnframt að nákvæm end-
urtekning væri óframkvæmanleg. Þýðir það
að við hreyfumst úr stað? Að eitthvað sé allt-
af að gerast sem getur kallast nýtt?
„Já, en hið nýja er alltaf búið til úr hinu
gamla. Tökum tungumálið sem dæmi.
Tungumálið er arfur, ekki satt? Hvar sem við
erum, á Íslandi eða í Portúgal, höfum við
þennan boðskiptamiðil sem er tungan. Þegar
við fæðumst í þennan heim þá er tungan á
ákveðnu stigi, á ákveðnum punkti í ferli sín-
um, eins og örin sem við töluðum um áðan.
En svo þurfum við að fást við ný vandamál og
bætum við tungumálið, nýjum orðum, nýjum
hugtökum. Þetta er svolítið eins og stytta. Í
upphafi er maður með stein en síðan verður
steinninn að styttu, hann hefur breyst úr
einu ástandi í annað – en hann er enn þá
steinn.“
Það er alltaf eitthvað ósagt
Maður fær það stundum á tilfinninguna við
lestur skáldsagna þinna að þú sért ekki mjög
trúaður á söguna eins og hún hefur verið
skrifuð, sagnfræðina. Er þetta rétt? Og ertu
þá að endurskrifa söguna?
„Nei, það væri allt of metnaðarfullt verk-
efni. Ég trúi hins vegar ekki á sögulegan
sannleika af þeirri einföldu ástæðu að það er
ein bók sem við getum aldrei skrifað: Fortíð
Íslands verður aldrei skrifuð. Það er aftur á
móti hægt að skrifa eina, tvær, þrjátíu, fjöru-
tíu sögur Íslands. En saga Íslands er ekki
fortíð Íslands. Í fortíðinni er allt. En ef við
skrifuðum sögu lands eða sögu manns þá get-
um við ekki haldið því fram að allt úr fortíð
þessa lands eða fortíð þessa manns sé í sög-
unni. Það væri lygi. Sagnfræðingur velur úr
fortíðinni atburði sem virðast búa yfir ein-
hverju samræmi og segir síðan: Þetta er saga
Íslands.
Í þessu felst engan veginn nein vanvirðing
við starf sagnfræðingsins. Við megum hins
vegar ekki líta á sagnfræðina eða söguna sem
rödd sannleikans sem segir: Svona voru hlut-
irnir. Ég segi: Nei, það er alltaf eitthvað
ósagt.“
Hvað er veruleiki?
Texti er iðulega miðill á milli höfundar síns
og veruleikans. Í þínum bókum er höfund-
urinn mjög nálægur, eins og þú hefur talað
um sjálfur, en veruleikinn á það til að gufa
upp. Má segja að skáldsögur þínar séu ekki
tilraun til að lýsa veruleika heldur tilraun til
að lýsa sjálfum þér?
„Hvað er raunveruleiki? Hvað þýðir þetta
orð? Fyrir málara eins og Turner var raun-
veruleikinn eitthvað mjög loftkennt og létt.
Veruleikinn er eitthvað sem er nátengt
skynfærum okkar, sjón, heyrn, þefskyni og
svo framvegis. Ef Rómeó væri með sjónskyn
arnarins myndi hann óa við því sem hann sæi
þegar hann horfði á Júlíu. Sannleikurinn er
nefnilega sá að við skynjum ekki nema mjög
þröngt svið veruleikans. Indjánarnir í
Amazon-regnskógunum eiga ótrúlega mörg
orð sem tjá mismunandi tilbrigði við græna
litinn. Þegar okkur tekst ekki að nefna hlut-
inn er hægt að halda því fram að hann sé ekki
til. Við segjum tré: Er það ekki veruleiki? En
það er annar veruleiki til. Það er að segja
nöfn mismunandi tegunda af trjám. Og svo er
þetta líka spurning um tíma. Erum við að tala
um raunveruleika trésins á vorin, sumrin,
haustin, veturna?“
Aldrei meira en tvær síður á dag
Að lokum. Þú hefur sagt að hugmyndir að
bókum komi til þín, velji þig fremur en að þú
veljir þær. Geturðu lýst þessu nánar? Og get-
urðu lýst vinnubrögðum þínum?
„Það er rétt að ég leita aldrei að hugmynd
að skáldsögu. Ég lifi mínu hversdagslega lífi
og hef aldrei hingað til þurft að leita að efni í
skáldsögu. Hugmyndin kemur bara allt í einu
án þess ég viti hvernig. Auðvitað eru ýmsar
hugmyndir á sveimi í höfði mínu en síðan er
eins og bjalla klingi og þá veit ég að hug-
myndin að næstu bók er komin.
Ég byrja þá að skrifa niður punkta og hug-
leiða ýmsa þætti sögunnar. Hún tekur á sig
eitthvert frumform en þegar ég sest loksins
við borðið og byrja að skrifa þá veit ég ná-
kvæmlega hvað mun gerast í sögunni, alveg
frá upphafi til enda. Ég veit meira að segja
hvert verður síðasta orðið í sögunni, meira að
segja síðasta orðið.
Við skriftirnar sjálfar þarf ég að beita mig
miklum aga. Agi er frumskilyrði fyrir skrif-
unum. Ég vinn mikið yfir daginn. En kannski
hljómar það undarlega að ég legg metnað
minn í að skrifa ekki meira en tvær blaðsíður
á dag. En tvær síður á dag í heilt ár, það er
sjö hundruð síðna bók!“
t skáldsaga
eimi og býr yfir hæfi-
ð öðrum hætti þá held
a ekki,“ segir portú-
rinn José Saramago í
Saramago er gestur á
ann mun verða í opnu
eginu í dag og lesa úr
kvöld kl. 20.
Morgunblaðið/Þorkell
throstur@mbl.is
SVÍA setti hljóða í gær erfréttist af árásinni á ÖnnuLindh, utanríkisráðherraSvíþjóðar, í gærkvöldi.
Lýstu jafnt stjórnmálamenn sem
óbreyttir borgarar yfir furðu á því að
atburður sem þessi gæti gerst í mið-
borg höfuðborgarinnar um hábjartan
dag. Líklegt þykir að öryggisráðstaf-
anir vegna sænskra stjórnmála-
manna verði hertar verulega í kjölfar-
ið. Einnig er ljóst að árásin mun setja
sterkan svip á þá daga sem eftir eru af
kosningabaráttunni vegna upptöku
evrunnar.
Fregnir af tilræðinu voru óljósar í
byrjun og hermdu fyrstu fréttir að
hún hefði einungis fengið stungusár í
handlegg. Fljótlega kom hins vegar í
ljós að árásin var alvarlegri en svo og
Lindh hefði verið stungin í handlegg,
brjóst og maga. Hún barðist í gær-
kvöldi fyrir lífi sínu á Karolinska
sjúkrahúsinu þar sem hún gekkst
undir aðgerð, sem stóð fram á nótt.
Einn virtasti og vinsælasti
stjórnmálamaður Svíþjóðar
Lindh er einn virtasti og vinsælasti
stjórnmálamaður Svíþjóðar og hefur
oft verið nefnd sem líklegasti arftaki
Görans Perssons er hann lætur af
embætti formanns Jafnaðarmanna-
flokksins. Hún hefur verið mjög áber-
andi í kosningabaráttuni fyrir þjóð-
aratkvæðagreiðsluna um evruna, sem
haldin verður á sunnudag. Myndir af
henni blasa víða við vegfarendum á
stórum auglýsingaskiltum þar sem
hún hvetur Svía til að segja „já“ og
greiða þar með atkvæði með því að
Svíþjóð taki upp hina sameiginlegu
mynt Evrópusambandsins.
Sjónvarpsstöðin TV4 hugðist sjón-
varpa kappræðum um evruna í gær-
kvöldi og átti Anna Lindh að vera
helsti fulltrúi stuðningsmanna evr-
unnar fyrir hönd ríkisstjórnarinnar.
Kappræðunum var aflýst líkt og öll-
um fundum í tengslum við kosninga-
baráttuna. Þess í stað var sjónvarpað
umræðum um öryggi stjórnmála-
manna og hvaða áhrif tilræðið myndi
hafa á sænskt samfélag. Sænskir
jafnt sem evrópskir stjórnmálamenn
fordæmdu tilræðið harðlega.
Göran Persson forsætisráðherra
greindi frá því að fulltrúar þeirra
flokka og samtaka er berðust fyrir
upptöku evrunnar myndu fresta
kosningabaráttu sinni í bili. Síðar um
daginn greindu andstæðingar evr-
unnar frá því að þeir myndu einnig af-
lýsa öllum fundum. Í dag verður
ákveðið um framhald kosningabarátt-
unnar og ríkti algjör óvissa í gær um
hvort fundir, sem skipulagðir höfðu
verið um landið allt, jafnt af stuðn-
ingsmönnum sem andstæðingum evr-
unnar, yrðu haldnir.
Var án fylgdar lífvarða
Það hefur vakið mikla athygli í Sví-
þjóð að Lindh var á ferð um Stokk-
hólm á lokaspretti kosningabarátt-
unnar án þess að vera í fylgd lífvarða.
Það er þó jafnframt, rétt eins og á Ís-
landi, talinn mikill kostur í Svíþjóð að
stjórnmálamenn geti lifað eðlilegu lífi,
notað almenningssamgöngur og farið
út í búð án þess að þeim fylgi sveit
vopnaðra lífvarða. Lindh var stödd í
einkaerindum í versluninni NK sem
er við Hamngatan í miðborg Stokk-
hólms í gær, sem er eitt þekktasta og
vinsælasta vöruhús landsins.
Öryggisráðstafanir vegna æðstu
ráðamanna Svíþjóðar voru hertar
stórlega í kjölfar þess að Olof Palme
forsætisráðherra var skotinn til bana
í miðborg Stokkhólms í febrúar árið
1986. Hins vegar munu einungis for-
sætisráðherra landsins og konungur
vera með lífverði að staðaldri. Ein-
ungis væri breytt út frá þeirri venju
ef hótanir bærust nafngreindum ein-
staklingum. Ekki lá ljóst fyrir í gær-
kvöldi hvort Önnu Lindh hefðu borist
hótanir upp á síðkastið.
Nokkur dæmi eru um að ráðist hafi
verið á sænska stjórnmálamenn eftir
morðið á Palme en þær árásir hafa
ekki verið nærri eins alvarlegar og
árásin á Lind í gær. Lýstu margir
stjórnmálamenn því yfir í gærkvöldi
að öryggislögreglan Säpo, sem ber
ábyrgð á öryggi ráðamanna, hlyti að
taka það fyrirkomulag til endurskoð-
unar. Jafnframt höfðu þó margir
áhyggjur af því að ekki mætti eyði-
leggja hið opna samfélag þar sem al-
menningur og blaðamenn hafa greið-
an aðgang að stjórnmálamönnum.
Óttast afleiðingar tilræðisins
Kurt Malmström, starfandi yfir-
maður sænsku öryggislögreglunnar,
sagði í gær að tilræðið gegn Lindh
væri áfall fyrir Säpo. Persson sagði í
samtali við TV4 að það væri vægt til
orða tekið.
Carl Bildt, fyrrum forsætisráð-
herra Svíþjóðar, sagði í sjónvarpsum-
ræðum í gærkvöldi að það væri mikið
áhyggjuefni ef stjórnmálamenn yrðu
að hafa óttast um persónulegu öryggi
sínu. Það gæti dregið úr vilja manna
til að láta til sín taka á opinberum
vettvangi. Þó væri ljóst að í litlu sam-
félagi á borð við Svíþjóð væri návígið
mikið og allir þekktu ráðamenn í sjón.
Sagði hann árásina á Lindh greini-
lega hafa verið verk „vitfirrings“.
Pelle Lindh, leiðtogi Umhverfis-
flokksins, sagðist vona að þetta
myndi ekki leiða til að sænskir stjórn-
málamenn gætu ekki hreyft sig nema
í fylgd lífvarða í framtíðinni. Ulla
Hoffman, starfandi leiðtogi Vinstri-
flokksins, sagði að svona atburðir
mættu ekki eiga sér stað: „Við hefð-
um kannski átt að læra af reynslunni,
en ætli við höfum ekki sofnað aðeins á
verðinum eftir morðið á Olof Palme.“
Stjórnmálamenn lýstu einnig
áhyggjum yfir því að stjórnmálabar-
átta í Svíþjóð yrði stöðugt harð-
skeyttari og fremur sprottin af per-
sónulegum og oft hatrömmum
hvötum en áður var.
Ekkert er vitað um ástæðu árás-
arinnar og hvort pólitískar hvatir
lágu að baki henni. Björn Pihlblad,
talsmaður sænsku lögreglunnar,
sagði í fyrstu ekkert vitað um ódæð-
ismanninn. Ekki væri einu sinni ljóst
hvort hann hefði þekkt Lindh eða
hvort um tilefnislausa árás hefði verið
að ræða sem hefði getað beinst að
hverjum sem væri. Pihlblad sagði
sérfræðinga lögreglu nú rannsaka
vopnið og leita fingrafara. Í gær-
kvöldi sagði Pihlblad að allt benti til
að tilræðið hefði verið skipulagt þótt
ekki væri vitað hvort tilræðismaður-
inn hefði elt Lindh inn í verslunina.
Ráðist var á hana fyrir utan versl-
unina Filippa K. á fyrstu hæð NK og
sagði Philblad að maðurinnvirtist
hafa gengið skipulega til verks. „Okk-
ar túlkun er að hann vissi hvað hann
var að gera,“ sagði hann. „Þetta snýst
ekki um að hann hafi dregið upp hníf í
skyndilegu æðiskasti.“
Vitni sáu manninn yfirgefa versl-
unina. Filippa Wassberg, sem mætti
manninum í rúllustiga verslunarinn-
nar, lýsti flóttanum í samtali við dag-
blaðið Dagens Nyheter: „Fyrst gekk
hann rólega. Þá áttaði sig einhver á
því hvað hafði gerst og hrópaði „Náið
honum“ og þá byrjaði hann að hlaupa.
Ég held að einhver hafi reynt að elta
hann á hlaupum.“
Annar talsmaður lögreglunnar
sagði jafnframt hugsanlegt að hægt
væri að fá frekari upplýsingar með
því að skoða upptökur úr öryggis-
myndavélum verslunarinnar.
Jafnvel er rætt hvort tilræðið verði
til þess að þjóðaratkvæðagreiðslunni
verði frestað þar sem ljóst er að kosn-
ingabaráttan mun ekki geta haldið
áfram með eðlilegum hætti í ljósi at-
burðarins í gær. Það er þó talið mjög
ólíklegt og í raun fyrst og fremst
fræðilegur möguleiki. Sérstök lög
voru sett um þjóðaratkvæðagreiðsl-
una og yrði að breyta þeim með því að
kalla þing saman til aukafundar.
Hugsanlega væri hægt að kalla þing-
ið saman, leggja fram nýtt frumvarp
og afgreiða það úr nefnd fyrir sunnu-
daginn. Stjórnmálamenn sem tjáðu
sig um málið í gær sögðust þó telja
það vera óæskilegan kost. Þar með
væri verið „að gefa eftir gagnvart of-
beldinu“ líkt og ráðherra í ríkis-
stjórninni orðaði það.
Gæti haft áhrif á úrslit
þjóðaratkvæðisins
Stjórnmálaskýrendur sem rætt
var við í gær töldu ljóst að árásin
myndi hafa mikil áhrif á framhald
kosningabaráttunnar. Einn þeirra, er
Morgunblaðið ræddi við, taldi ljóst að
þetta gæti breytt stöðunni það mikið
að stuðningsmenn evrunnar næðu
meirihluta. Ljóst væri að atburður
sem þessi myndi snúa allri kosninga-
baráttuni á hvolf og auka samúð með
málstað stjórnarinnar.
Skoðanakannanir undanfarna
mánuði hafa allar sýnt að miklar líkur
séu á að Svíar felli upptöku evrunnar
í þjóðaratkvæðagreiðslunni á sunnu-
dag þó svo að fylgi stuðningsmanna
hennar hafi aukist upp á síðkastið.
Samkvæmt nýjustu könnun Temo-
stofnunarinnar ætla 50% sænskra
kjósenda að greiða atkvæði gegn evr-
unni en 39% að greiða atkvæði með
henni. Andstaðan var enn meiri í
könnun á vegum Gfk, sem einnig var
greint frá í gærmorgun. Samkvæmt
henni ætla 54% að greiða atkvæði
gegn evrunni en 43%. Munurinn á
niðurstöðunum ræðst fyrst og fremst
af því að mun færri voru óákveðnir í
könnun Gfk en hjá Temo eða 3% á
móti 12%.
Svíar slegnir
AP
Göran Persson, forsætisráðherra Svíþjóð-
ar, hélt blaðamannafund eftir árásina.
Ráðist var á Önnu
Lindh, utanríkisráð-
herra Svíþjóðar, í gær
og hún stungin marg-
sinnis með hnífi. Svíar
eru slegnir og er talið að
tilræðið muni hafa mikil
áhrif á sænskt samfélag.
Steingrímur Sigur-
geirsson er í Stokk-
hólmi og rekur gang
mála.
AP
Anna Lindh, utanríkisráðherra Svíþjóðar, ásamt eiginmanni sínum,
Bo Holmberg, og sonum þeirra, Filip og Daníel.