Morgunblaðið - 29.10.2003, Page 22

DAGLEGT LÍF
22 MIÐVIKUDAGUR 29. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
NÝR bæklingur, Staðreyndir um
HIV og alnæmi, er kominn út á veg-
um sóttvarnalæknis hjá Landlækn-
isembættinu. Hefur hann jafnframt
verið þýddur á sex tungumál;
ensku, pólsku, rússnesku, serbó-
króatísku, tagalog og taílensku, og
koma þeir bæklingar út bráðlega.
Er þetta í fyrsta skipti sem Land-
læknisembættið ræðst
í útgáfu fræðsluefnis á
svo mörgum tungu-
málum.
Þótt ekki hafi
heyrst mikið talað um
HIV/alnæmi hér á landi að und-
anförnu er smitunartíðnin engan
veginn í rénun. Um heim allan smit-
ast fólk í gríðarlega miklum mæli
og er svo komið að 1,2% mannkyns,
15 ára og eldri, er smitaður. Hér á
landi hefur fjöldi smitaðra verið
nokkuð jafn frá ári til árs, eða 6–12
manns, en þótt það sé ekki há tala
megum við aldrei sofna á verðinum.
Ísland er ekki lengur lítið eyland,
langt út í hafi, vel varið frá hættum
mannlífsins. Tæplega helmingur
þeirra sem greinast með HIV/
alnæmi hér á landi smitast í útlönd-
um. Íslendingar sem greinast er-
lendis smitast mest í Evrópu og
því næst í Asíu, en fólk kemur
smitað frá nánast öllum heims-
álfum. Við þurfum því greinilega
að vera á varðbergi alls staðar.
Sjúkdómurinn er ennþá ólækn-
anlegur, lækning ekki í augsýn
og bólusetning er heldur ekki í
boði. Á Íslandi býðst
HIV-smituðum lyfja-
gjöf en inntaka lyfjanna
getur reynst fólki erfið.
Aukaverkanir geta orð-
ið svo miklar að fólk kýs
að hætta á lyfjunum. Auk þess get-
ur fólk orðið ónæmt fyrir lyfjunum
og sumir þola þau alls ekki.
Þessi sjúkdómur getur einnig
haft ýmsar félagslegar afleiðingar í
för með sér, s.s. erfiðleika varðandi
kynlíf og barneignir. Í dag er það
oftast gagnkynhneigt fólk sem
greinist með HIV/alnæmi hér á
landi, eða í 69% tilvika frá árinu
1999, flest ungt fólk á aldrinum 25–
30 ára. Þótt smitunartíðnin sé hæst
meðal ungs fólks, jafnt hér á landi
sem í heiminum öllum, er mikilvægt
að hafa hugfast að fólk smitast á öll-
um aldri. Hér skiptir meginmáli
ábyrgð og það öryggi sem við temj-
um okkur í kynlífi. Smokkurinn er
nú sem áður áhrifamesta vörnin
gegn HIV, sé hann notaður rétt.
Bæklingnum er dreift hjá heilsu-
gæslunni, í skólum, apótekum og
víðar. Einnig er hægt að nálgast
hann á skrifstofu Landlæknisemb-
ættisins eða á vefsetri þess.
Sigurlaug Hauksdóttir,
yfirfélagsráðsgjafi og verkefn-
isstjóri á sóttvarnasviði, Land-
læknisembættinu.

FRÁ LANDLÆKNISEMBÆTTINU
TENGLAR
............................................
www.landlaeknir.is
Fjöldi smitaðra
hér á landi hef-
ur verið 6–12
manns á ári.
Megum ekki
sofna á verðinum
ÁHYGGJUR karlmanna afhnignandi frjósemi hafagert það að verkum aðþeir hafa í vaxandi mæli
látið frysta sæði sitt og geyma í þar
til gerðum sæðisbönkum. Þetta
gera þeir til vonar og vara, svo að
hægt sé að grípa til sæðisins síðar,
þegar betur stendur á hjá þeim í
einkalífinu og þeir tilbúnir til að
takast á herðar þá ábyrgð sem því
fylgir að verða feður, eða þá ef eitt-
hvað kemur upp á, sem dregur úr
hæfileikum þeirra til að geta af sér
heilbrigðan einstakling.
Að tryggja frjósemina
Í tímaritinu Style segir frá 45 ára
gömlum lögfræðingi í Lundúnum,
sem ákvað að láta frysta sæði úr sér
eftir skilnað við konu sína, en þau
voru barnlaus. Haft er eftir lög-
fræðingnum að hann hafi neitað að
trúa því að með skilnaðinum væri
endi bundinn á vonir hans til að
geta af sér afkomanda. Hann gerði
sér hins vegar grein fyrir að hann
var á byrjunarreit, átti eftir að
finna sér nýjan maka og það gat
tekið sinn tíma. „Ég las
í blöðunum að ungir
hermenn, sem voru á
leið í Íraksstríðið,
hefðu margir hverjir
komið við í sæðisbanka
og látið frysta sæði sitt
ef svo illa færi að þeir myndu ör-
kumlast eða verða fórnarlömb
efnavopna, sem gerði þá ófrjóa.
Þeir vildu sem sagt hafa vaðið fyrir
neðan sig. Ég hugsaði með mér: Því
skyldi ég ekki gera hið sama.
Tryggja frjósemi mína, til vonar og
vara. Hver veit hvað gerist í mínu
lífi á næstu árum eða hversu gamall
ég verð þegar ég hitti nýja konu?
Fyrir mann á mínum aldri er sæð-
isfrysting rökrétt og hughreystandi
skref í þá átt að tryggja frjósem-
ina,“ sagði lögfræðingurinn.
Sú staðreynd að fjögur sýni af
fullkomlega heilbrigðu sæði lög-
fræðingsins eru nú í öruggri
geymslu er vissulega hughreyst-
andi fyrir hann, en er þetta rökrétt
aðgerð? Það eru eflaust margar
góðar ástæður fyrir menn að láta
frysta sæði sitt þegar þeir lenda í
aðstæðum sem ógna frjósemi
þeirra, eins og til dæmis krabba-
meinsmeðferð eða jafnvel áður en
þeir gangast undir sáðgangsrof. En
þarf fullkomnlega heil-
brigður einstaklingur
að hafa áhyggjur í
þessum efnum?
Minnkandi sæð-
isframleiðsla
Sönnur hafa verið færðar á að
mengunarvaldar úr umhverfi nú-
tímamanna hafa neikvæð áhrif á
sæðisframleiðslu. Við það bætist
svo nútíma lífsstíll, eins og áfeng-
isneysla og reykingar. Neysla á
unnum matvörum, sem skortir
sindurefni (andoxunarefni), hefur
einnig neikvæð áhrif í þessum efn-
um svo ekki sé talað um stressið,
sem plagar nútímamenn í ríkari
mæli en forfeðurna. Spurningin er
hins vegar hvort þetta hafi einhver
afgerandi áhrif? Minnkandi sæð-
isframleiðsla, það er minna en 20
milljón sæðisfrumur á millilítra,
hefur engin sjúkdómseinkenni í
sjálfu sér og ekki skaðleg áhrif á
heilsuna almennt, eða kynferð-
islega frammistöðu manna.
Hins vegar er það viðurkennd
staðreynd, að eiginleikar sæðis
minnka með aldrinum. Rannsókn-
araðilar við Kaliforníuháskóla í
Berkeley sendu nýlega frá sér
skýrslu þar sem því er haldið fram
að eftir 55 ára aldur minnki sæð-
isframleiðslan um 4,7% á ári og að
um fimmtugsaldurinn sé hún orðin
um 20% minni en þegar menn eru
þrítugir. Í niðurstöðum rannókn-
arinnar segir meðal annars: „Þeir
sem seinka því að verða feður eru
ef til vill að draga úr möguleikum
sínum á að ná fullkomnum ár-
angri.“ Þegar við bætast svo vís-
bendingar um að lítið sæðismagn
auki hættu á fósturláti og með-
fæddum erfðafræðilegum vanda-
málum, fer það að hljóma rökrétt
að koma sér upp birgðum af „yngra
og heilbrigðara“ sæði.
Ekki er ráð nema í tíma sé tekið
og þeir karlmenn, sem komnir eru
yfir þrítugt og eru ekki enn búnir
að koma sér upp vænlegum stofni
af afkomendum, ættu því annað
hvort að drífa í því hið fyrsta að
festa ráð sitt, eða þá að koma sér
upp góðri innistæðu í sæðisbanka.

HEILSA | Mengun í umhverfinu dregur úr sæðisframleiðslu
Innistæða
í sæðisbankanum
Reuters
Líkamshreysti: Frjósemi hnignar eftir að þrítugsaldrinum er náð.
Eftir 55 ára aldur
minnkar sæðis-
framleiðslan um
4,7% á ári.
svg@mbl.is
KRISTÍN R. Sigurðardóttir sópran
syngur við undirleik Antoníu Hevesi
píanóleikara á hádegistónleikum í
Hafnarborg kl. 12 á morgun,
fimmtudag. Tónleikarnir hafa yf-
irskriftina „Crazy – Á barmi örvænt-
ingar“ og gefur að heyra verk eftir
Donizetti, Boito, Puccini og Masc-
agni. Þetta eru þriðju tónleikarnir í
tónleikaröðinni sem er samstarfs-
verkefni Hafnarborgar og Antoníu
Hevesi.
Kristín stundaði nám í óperusöng
á Ítalíu hjá Rinu Malatrasi. Vorið
2001 lauk hún söngkennaraprófi frá
Söngskólanum í Reykjavík þar sem
hún naut leiðsagnar Þuríðar Páls-
dóttur, Ólafs V. Albertssonar og
Iwonu Aspar Jagla. Kristín hefur
sungið á tónleikum víða á Ítalíu og
annars staðar í Evrópu og hér
heima.
Antonía hefur haldið fjölda tón-
leika í Ungverjalandi, Austurríki og
Svíþjóð. Á Íslandi hefur hún haldið
einleikstónleika og einnig leikið með
öðrum tónlistarmönnum. Aðgangur
að tónleikunum er ókeypis.
Morgunblaðið/Þorkell
Antonía Hevesi píanóleikari og Kristín R. Sigurðardóttir sópransöngkona.
Á barmi örvæntingar
Á HÁSKÓLATÓNLEIKUM í Nor-
ræna húsinu í dag kl. 12.30 verða
flutt verk eftir tvö bandarísk
tónskáld frá 20. öld. Flytjendur eru
Áshildur Haraldsdóttir flautuleik-
ari og Nína Margrét Grímsdóttir
píanóleikari. Tónskáldin eru Walter
Piston (1894–1976) og Aaron Cop-
land (1900–1990). Eftir Piston verð-
ur flutt Sónata í þremur þáttum frá
1930 og tvö verk eftir Copland Voc-
alise (1928/1972) og Duo (1970–71).
Walter Piston og Aaron Copland
voru samtímamenn og frumkvöðlar
í tónlistarlífi Bandaríkjanna á 20.
öld. Margt er einnig sameiginlegt í
þeirra persónulega bakgrunni. Báð-
ir voru t.a.m. synir evrópskra inn-
flytjenda í fyrsta og annan ættlið:
Piston átti ættir að rekja til Ítalíu
og Copland til Rússlands. Tónlistin
átti sterk ítök í báðum frá unga
aldri.
Bæði tónskáldin sinntu ritstörf-
um og kennslu af mikilli elju. Þegar
Piston tók sér hlé frá kennslustörf-
um í Harvard leysti Copland hann
af. Piston samdi nokkrar mikils-
metnar fræðibækur á sviði hljóm-
fræði, kontrapunkts og orkestrer-
ingar. Eftir Copland liggja
bækurnar: Hverju þarf að hlusta
eftir í tónlist? og Nýja tónlistin
okkar. Efni bókanna var samtvinn-
að fyrirlestrum þeim er hann hélt
víða í háskólum og í sjónvarpi.
Piston og Copland hlutu fjölmargar
viðurkenningar á ferli sínum, m.a.
Pulitzer-verðlaunin eftirsóttu í tón-
smíðum og heiðursdoktorsgráður
víða um heim.
Morgunblaðið/Golli
Stöllurnar Áshildur Haraldsdóttir
og Nína Margrét Grímsdóttir.
Tvö bandarísk tónskáld
á Háskólatónleikum
Fischersund 3 kl. 20.30 Rannsókn-
arkvöld Félags íslenskra fræða. Orri
Vésteinsson, fornleifafræðingur,
heldur erindi sem
hann nefnir „Þús-
und ára barátta
við eld og ís –
Náttúruöflin í ís-
lenskum sögu-
skýringum.“ Í er-
indinu verða færð
rök fyrir því að
ekki sé sjálfgefið
að nátt-
úruhamfarir eða umhverfisbreyt-
ingar hafi áhrif á samfélag fólks,
nefnd dæmi um hvernig túlka má
ýmsar breytingar í Íslandssögunni á
annan hátt en hefð er fyrir, og kallað
eftir betri rökstuðningi fyrir um-
hverfisskýringum í íslenskri menn-
ingarsögu.
Umræður að loknu erindi.
Súfistinn, Laugavegi 18 kl. 20.30
Bjartur efnir til útgáfuhátíðar í tilefni
af útkomu skáldsögunnar Snarkið í
stjörnunum eftir Jón Kalman Stef-
ánsson. Höfundur les upp úr verkinu,
Magga Stína og félagar troða upp
með söng og hljóðfæraslætti.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Orri Vésteinsson
Allt annað! nefnist nýr geisladiskur
Söngkvartettsins Rúdolfs. Lögin
flokkast öll til klassíkra dægurlaga
fyrri ára, bæði ís-
lenskra og er-
lendra. Rúdolf
skipa: Sigrún Þor-
geirsdóttir sópr-
an, Soffía Stef-
ánsdóttir alt,
Skarphéðinn
Hjartarson tenór og Þór Ásgeirsson
bassi.
Flest lögin eru án undirleiks þar
sem raddirnar taka að sér hlutverk
hljóðfæra og eru átta af 16 lögum sér-
staklega útsett fyrir Rúdolf af Skarp-
héðni Hjartarsyni. Af íslenskum lög-
um má nefna Tondeleyó, Játningu og Í
grænum mó eftir Sigfús Halldórsson,
Spilverkslagið Icelandic cowboy,
Vímuna eftir Magnús Eiríksson, Við
heimtum aukavinnu eftir Jón Múla og
Leyndarmál efir Þóri Baldursson í út-
setningu Ríkarðar Arnar Pálssonar. Af
erlendum lögum má nefna Saa skimr-
ande var aldrig havet eftir Evert Taube
og Ut i vaar hage, Smile, A Nightin-
gale Sang in Berkley Square, Try to
Remember og Love Walked In.
Söngkvartettinn gefur út. Upptökur
fóru fram í Salnum og í Hljóðsmiðj-
unni. SONET sér um dreifingu.
Dægurlög