Morgunblaðið - 09.11.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 2003 29
og Bandaríkjanna þó svo að breytt valdahlutföll
séu þar einungis einn þáttur og ekki sá þáttur er
haft hefur mest áhrif. Mikilvæg afleiðing þess-
arar breytingar er að Atlantshafsstefnan (Atl-
anticism) heyrir sögunni til. Utanríkisstefna
Bandaríkjanna og Evrópu snýst ekki lengur um
bandalag Atlantshafsríkjanna í sama mæli og áð-
ur. Menn hafa nú áhyggjur af öðrum málum,
jafnt svæðisbundnum sem á heimsvísu og bregð-
ast verður við þeim með breyttum aðferðum.
Málið snýst því ekki lengur um að þróa stofnanir
Atlantshafssamstarfsins að nýjum veruleika,
þetta snýst ekki um að finna NATO nýtt hlutverk
eða nýjan tilgang. Hið breytta eðli samskipta
Evrópu og Bandaríkjanna gerir að verkum að
það verður að finna samstarfinu nýjan grundvöll.
Annars mun þetta að lokum leiða til sambúð-
arslita og loks skilnaðar,“ segir Daalder.
Stefna Bush
ræður úrslitum
Hann telur að stefna
Bush-stjórnarinnar
muni ráða úrslitum
fyrir framtíð sam-
starfsins. Þótt aðstæður hafi breyst í heiminum
sé ekkert sem kalli á endalok samstarfsins. Sú
stefna Bandaríkjastjórnar að vilja fara sínu fram
og beita valdi Bandaríkjanna þrátt fyrir andstöðu
alþjóðlegra stofnana hafi haft gífurlega slæm
áhrif á ráðamenn í Evrópu jafnt sem almennings-
álitið. Aðrir þættir hafi þarna einnig áhrif og þá
ekki síst hinn persónulegi stíll Bush forseta.
Nefnir Daalder digurbarkalegar yfirlýsingar for-
setans og hina djúpu trúarlegu sannfæringu er
einkenni málflutning hans sem dæmi um hluti er
fari illa í Evrópubúa. Margir líti ekki lengur svo á
að til staðar sé sameiginlegur grundvöllur til að-
gerða og jafnvel óttist Bandaríkin.
Með því að móta skynsamlega stefnu sé hægt
að viðhalda sambandinu. Gangi menn hins vegar
út frá Evrópu sem vísri og geri reglulega lítið úr
eða horfi fram hjá viðhorfum hennar sé hætta á
að Evrópa fari sína leið. Svo geti farið að Evrópa
berji í borðið og segi hingað og ekki lengra.
„Slík niðurstaða er ekki óhjákvæmileg. Hins
vegar þolir samband Evrópu og Bandaríkjanna
ekki áframhaldandi barsmíðar mikið lengur,“
segir Daalder og telur að eftirleikurinn í Írak geti
orðið prófsteinninn á langlífi sambandsins.
Daalder segir undir lok ritgerðar sinnar: „Það
hversu einstrengingsleg stefna Bush er í utanrík-
ismálum gæti verið jafnt mesti styrkur hennar
sem mesti veikleikinn. Það fer ekki mikið fyrir
efasemdum þessa dagana um stöðu Bandaríkj-
anna, menn eru ekki á báðum áttum varðandi
markmiðin og tilganginn. Það leikur heldur eng-
inn vafi á því að þessi forseti gerir það sem hann
segir og segir það sem hann gerir. Slík hrein-
skilni getur verið af hinu góða í utanríkismálum.
Það sem veldur hins vegar vandræðum, ekki síst
hjá nánum bandamönnum Bandaríkjanna, er
hversu þröng markmiðin eru í utanríkismálum og
hversu ósveigjanleg nálgunin er. Hvíta húsið veit
hvað það vill og enginn og ekkert getur sveigt það
af braut. Það er litið á stefnubreytingu sem veik-
leika ekki visku. Þeir sem vilja nálgast mál með
öðrum hætti eru annaðhvort sniðgengnir eða litið
á þá sem vitleysinga. Loks fer ekki mikið fyrir
áhyggjum af því hvaða áhrif aðgerðir Bandaríkj-
anna kunna að hafa á hagsmuni annarra ríkja.“
Voldug en
áhrifalítil?
Staða Bandaríkjanna
gagnvart umheimin-
um var einnig um-
ræðuefnið í ræðu er
Zbigniew Brzezinski, fyrrum þjóðaröryggisráð-
gjafi Bandaríkjaforseta, flutti á ráðstefnu í
Washington í síðasta mánuði. Hann velti fyrir sér
ákveðinni þversögn. Máttur Bandaríkjanna hef-
ur aldrei verið meiri. Staða Bandaríkjanna í
heiminum hefur hins vegar sjaldan verið verri.
Hvers vegna? spurði Brzezinski.
„Hvað veldur þessu? Þetta eru staðreyndir.
Þetta eru mælanlegar staðreyndir. Þetta eru
einnig staðreyndir sem maður finnur fyrir þegar
maður ræðir við vini í útlöndum sem er hlýtt til
Bandaríkjanna og meta það sem við leggjum
áherslu á. Þeir skilja hins vegar ekki stefnu okk-
ar, hafa áhyggjur af aðgerðum okkar.“ Hann
sagði að eftir harmleikinn sem átti sér stað ellefta
september hafi heimssýn ráðandi afla í Banda-
ríkjunum einkennst af ofsóknarbrjálæði. Það lýsi
sér best í margítrekuðum yfirlýsingum um að
þeir sem standi ekki með Bandaríkjunum séu á
móti þeim. Brzezinski telur að meginvandinn í
samskiptum Bandaríkjanna við önnur ríki þessa
stundina sé ótti Bandaríkjanna við hættur í um-
heiminum sem á köflum jaðri við ofsahræðslu.
Þetta eigi til dæmis við um gjöreyðingarvopn.
Hann sagði að Bandaríkjamenn yrðu að velta því
fyrir sér hvort í raun væri hægt að gera kröfu til
þess að veita heiminum forystu á grundvelli ótta
og hræðslu. Gætu Bandaríkin aflað málstað sín-
um stuðning jafnvel meðal vina ef því væri lýst
yfir að ef menn væru ekki með þá væru þeir á
móti?
„Ég held að þetta kalli á alvarlega umræðu um
hlutverk Bandaríkjanna í heiminum og ég held að
sú umræða geti ekki falist í því að vísa til af-
stæðra, óljósra og allt að því trúarlegra skilgrein-
inga um stríð gegn hryðjuverkum sem megin-
verkefni Bandaríkjanna í heiminum. Sú
skilgreining þrengir um of og ofureinfaldar að
mínu mati þau fjölmörgu atriði er taka verður á á
breiðum grundvelli,“ sagði Brzezinski.
Rétt eins og margir Bandaríkjamenn líta nú í
eigin barm og velta fyrir sér hvort stefnu Banda-
ríkjanna sé um að kenna hvernig komið er í sam-
bandi Evrópu og Bandaríkjanna á sér víða í Evr-
ópu stað umræða um þátt Evrópu í deilunum.
Frakkland og Þýskaland héldu uppi harðri and-
stöðu gegn stríðinu í Írak. En hvaða valkost
lögðu þessi ríki fram á móti? Hvernig hafa þau
brugðist við nú þegar kemur að uppbyggingar-
starfi í Írak eftir að stjórn Saddams hefur verið
hrakin frá völdum? Snerist andstaðan við stríðið
um viðskiptahagsmuni eða umhyggju fyrir
írösku þjóðinni?
Þessi umræða skiptir miklu máli fyrir Íslend-
inga. Landfræðileg staða okkar á milli Evrópu og
Bandaríkjanna gerir að verkum að við eigum
mikið undir því að sambandið yfir Atlantshafið
rofni ekki. Samstarfið á vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins hefur verið meginstoð íslenskrar
utanríkisstefnu allt frá stofnun bandalagsins. Það
er ljóst að breytingar eru framundan á starfsemi
og jafnvel eðli bandalagsins. Á leiðtogafundi
NATO í Prag á síðasta ári var mótuð sú stefna
sem vonandi getur orðið grundvöllur endurnýj-
unar samstarfsins. Til að það megi takast verðum
við rétt eins og önnur ríki að leggja okkar af
mörkum til að svo megi verða.
Morgunblaðið/Kristinn
Þegar betur væri að
gáð kæmi hins veg-
ar skýrar og skýrar
í ljós að heimssýn
Bandaríkjanna og
Evrópu væri í
grundvallaratriðum
ólík. Margir í Evr-
ópu tryðu því í raun
að Bandaríkin væru
ógn við stöðugleika í
heiminum.
Laugardagur 8. nóvember