Morgunblaðið - 05.12.2003, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. DESEMBER 2003 37
Umferðarfræðsla í íslensk-um grunnskólum ervíða mjög takmörkuð ogþúsundir grunnskóla-
barna eru í mikilli hættu á degi
hverjum í umferðinni, samkvæmt
nýútkominni skýrslu Benedikts
Sigurðarsonar, sérfræðings hjá
Rannsóknastofnun Háskólans á
Akureyri. Hann lýsir skýrslunni,
sem fjallar um umferðarfræðslu og
ferðahætti grunnskólanema, sem
dökkum vitnisburði um ástand
mála í dag.
Markmið rannsóknar hans, sem
unnin hefur verið á undanförnum
árum, var að kortleggja forsendur
og framkvæmd umferðarfræðslu
sem og ferðatíma, ferðatilefni og
umfang ferða grunnskólabarna ut-
an skóladags. Einnig að draga
fram breytilegar áherslur í um-
ferðarfræðslu og öryggismálum
skólabarna í vestrænum löndum og
tengja við íslenskan veruleika.
Rannsóknin var unnin í samstarfi
við Umferðarstofu, RANNUM og
Rannsóknastofnun Háskólans á
Akureyri.
„Það er auðvitað mjög alvarlegt
mál að grunnskólanemar skuli víða
ekki fá neina markvissa fræðslu,“
segir hann. „Ef við skoðum aldurs-
dreifingu þeirra sem eru í mestri
hættu í umferðinni, sjáum við að
fólk á aldrinum 15-24 ára er hrein-
lega í lífshættu. Við höfum aðgang
að þeim öllum á meðan þau eru í
grunnskóla og flestum þeirra í
framhaldsskóla. Við höfum van-
rækt skyldur okkar um að mæta
þessu fólki með markvissri
fræðslu. Áróður í fjölmiðlum hefur
tiltekið gildi, en „massíf“ fræðsla
sem nær til allra á að geta breytt
þessu mynstri.“
Allt of stór hópur
barna í hættu
Í skýrslunni er komist að þeirri
niðurstöðu að 6-10% grunnskóla-
barna séu í mikilli hættu í umferð-
inni á degi hverjum á leið í skól-
ann. Þetta gerir um 3.500 börn.
„Ég held að þessi hópur sé allt of
stór til þess að við fáumst ekki við
hann með markvissum aðgerðum,“
segir Benedikt. „Ég held að við
þurfum gera áætlun um að ganga í
þá átt sem Norðmenn hafa gert, að
skilgreina það sem rétt allra skóla-
barna að búa við öryggi á leið sinni
í skólann. Hér er hættan einkum
fólgin í því að börn fara yfir þungar
umferðargötur og stundum fara
þau yfir gangbrautir sem ekki eru
vaktaðar. Stundum skapar bílaum-
ferð við skólana hættu, þegar for-
eldrar eru að aka börnum sínum í
skólann, einmitt vegna þess að þeir
meta það svo að umferðarhætta sé
mikil í hverfinu. Umferðarálagið í
kringum skólana verður af þessum
sökum mikið og mannvirki við
skólana ráða ekki við álagið. Þetta
er hins vegar mjög breytilegt milli
skóla. Við sjáum skóla og heilu
hverfin þar sem öryggi er mjög
mikið, en annars staðar er þessu
þveröfugt farið.“
Í skýrslunni er komist að þeirri
niðurstöðu að að umferðarfræðsla í
grunnskólum nær sums staðar ein-
ungis til barna í 1.-3. bekkjar. Þá
er ekki heildstætt samræmi á því
skipulagi sem unnið er eftir. Sam-
starf við lögreglu skortir í ein-
stökum tilfellum alveg og í öðrum
tilfellum er þáttur lögreglunnar
ekki í skipulögðum farvegi. Þá hef-
ur Umferðarstofa ekki fengið um-
beðna fjármuni til útgáfu námsefn-
is né heldur til að fylgja eftir
stefnumörkun ráðsins sem kynnt
var í niðurstöðu ráðgjafarnefnda
1998. Þá er ekki starfandi náms-
tjóri eða verkefnisstjóri á vegum
menntamálaráðuneytis þrátt fyrir
að reglugerð kveði á um það.
Áherslur umferðarfræðslu eins og
þeim er lýst í gildandi fyrirmælum
laga, reglugerðum og markmiðum í
námskrám liggja fremur í því að
„kenna börnum að taka ábyrgð á
sér sjálf“, læra að varast hættur,
fremur en lögð sé áhersla á um-
ferðaruppeldi í samstarfi við for-
eldra.
Slysakostnaður um 10
milljarðar króna árlega
Áætlaður árlegur kostnaður
vegna slysa á börnum er á bilinu
3,7 til 18,6 milljarðar króna. Sé far-
inn millivegur og reiknað með
kostnaði upp á 10 milljarða telur
Benedikt að reikna megi út að 10%
fækkun umferðarslysa á börnum
gætu sparað samfélaginu 200 til
400 milljónir á ári. Einföld aðgerð
eins og að flytja byrjunartíma
grunnskólabarna að morgni út fyr-
ir mestu álagstímann í umferðinni
myndi ein og sér breyta miklu til
að draga úr slysahættu, að mati
Benedikts. Einnig myndi samhæf-
ing á stundaskrám – samfara leng-
ingu á kennslutíma – auðvelda um-
ferðarvöktun lögreglu og
gangbrautarvarða þannig að slík
vöktun gæti orðið framkvæmanleg.
Samhæfing á íþróttastarfi og list-
námi innan og í beinum tengslum
við grunnskólann í sama húsnæði
myndu geta dregið gríðarlega mik-
ið úr áhættu fjölmennra hópa.
Einnig virðist einboðið að koma á
skólamáltíðum fyrir alla nemendur
þannig að þeir eigi ekki erindi út í
umferðina á miðjum degi til þess
eins að næra sig.
Þá er kæruleysi barna í 7.-10.
bekk varðandi notkun öryggisbún-
aðar, hjálma og hlífa áhyggjuefni,
að mati Benedikts.
Dökk skýrsla um umferðaröryggi barna og unglinga
Morgunblaðið/Arnaldur
Skýrsluhöfundur segir að fræðslusamstarf við lögregluna sé í sumum tilvikum óskipulagt eða skorti alveg.
Þúsundir barna
daglega í hættu
Í SKÝRSLU Benedikts Sigurð-
arsonar segir að íslensk grunn-
skólabörn séu mikið á ferðinni eft-
ir skólatíma. Bæði er
skóladagurinn hjá börnum í 1.–4.
bekk stuttur og einnig eru allt að
25% nemenda á ferð til og frá
íþróttastarfi, listnámi og fé-
lagsstarfi fram í síðdegi og jafnvel
fram á kvöld. Ekki tíðkast slík
ferðalög barna á eigin vegum í ná-
grannalöndum okkar og spyr
Benedikt hvort þessi miklu ferða-
lög séu æskileg fyrir börnin eða
hagkvæm fyrir foreldra og sam-
félag.
Enn fremur segir að slys á ís-
lenskum börnum séu tíðari en í
mörgum nálægum löndum og eigi
það einnig við um umferðarslys.
Börn ferðast
mikið ein
eftir skóla
Ný skýrsla eftir Benedikt Sigurðarson,
sérfræðing hjá Rannsóknastofnun Háskól-
ans á Akureyri, sýnir að umferðaröryggi
skólabarna er ábótavant og umferðar-
fræðsla ekki nógu markviss.
hannesar
kvæmda-
ar ákveð-
a þessum
fyrstu að-
fyrstu líf-
rið fram á
óra vígið í
var komið
a söguleg
ið.“
verið að
m hérlend-
pítalanum
gi málsins
Jónsson,
tefán E.
ið Jóhann
r á ári til
aðgerðir,
ð, í sam-
SH, en Jó-
u í nýrna-
að hann
a í lok jan-
æsta ári.
ám í al-
gum til
daríkjun-
ra nám og
ra lengur,
nám í líf-
nær þrjú
etja á fót
Fairfax-
tærsta og
garsvæð-
1992. Síð-
deild og
m, en við
ræðslur á
meðaltali.
eru frá lif-
með kvið-
ari en að-
opin
rð með
nngrip og
andi gjöf-
um í Bandaríkjunum en hún hentar
ekki öllum sjúklingum. Opin kvið-
arholsaðgerð hentaði til dæmis bet-
ur núna, en við stefnum að því að
koma hinni aðferðinni á líka.“
Fólk á öllum aldri getur þurft
nýrnaígræðslu en Jóhann segir að
flestir nýrnaþegar séu samt á
miðjum aldri eða eldri. „Helstu
ástæður fyrir nýrnabilun eru syk-
ursýki, hár blóðþrýstingur, nýrna-
sýking og meðfæddir gallar sem
eru algengari í börnum en fullorðn-
um,“ segir Jóhann. Hann bætir við
að um 50.000 manns bíði eftir
nýrnaígræðslu í Bandaríkjunum og
miðað við það ættu um 50 manns að
vera á biðlista hérlendis, en þeir
væru nú 25. „Því má þakka góðu
heilbrigðiskerfi hérlendis og mun
minni sykursýki en vestra. Ísland
er það lítið land og til allrar guðs
lukku eru nýrnasjúkdómar ekki al-
gengir hér á landi. Því hafa ekki
verið nógu margir sjúklingar til að
réttlæta starf sérfræðings í fullu
starfi en við leysum þetta með fyrr-
nefndum hætti.“
Auðveldara að vera
veikur á „íslensku“
Aðgerðir erlendis hafa leyst
vandann til þessa, en þær hafa verið
um 6 á ári. Jóhann segir að margt
vinnist við að hafa nýrnaígræðslur á
Íslandi, ekki síst félagslega og fjár-
hagslega. „Í fyrsta lagi er þetta
mikil hagræðing. Eins og sagt hef-
ur verið þá er miklu auðveldara fyr-
ir sjúkling að vera veikur á „ís-
lensku“ en „útlensku“, að þurfa
ekki að fara til útlanda vegna að-
gerða. Þá þurfa aðstandendur ekki
að taka sér frí frá vinnu til að fylgja
sjúklingi til útlanda og vera hjá
honum vikum og jafnvel mánuðum
saman, komi einhver vandamál upp.
Í öðru lagi færir þetta vissa þekk-
ingu til landsins. Við eigum frábæra
lækna á Íslandi og þessi þekking
bætist við þá sem fyrir er, en með
tímanum geri ég mig ónauðsynleg-
an í verkefninu, því þekkingin verð-
ur hér til staðar. Í þriðja lagi þá eru
þessar aðgerðir mjög dýrar og með
því að framkvæma þær hérlendis
sparast mikill kostnaður.“
Eðlilegt líf eftir aðgerð
Jóhann segir að bæði gjafinn og
þeginn hafi staðið sig mjög vel en
nú taki við endurhæfingartímabil.
Gjafinn eigi að geta byrjað að vinna
aftur eftir um sex vikur og ekki
verði mikil breyting hjá þeganum.
„Gjafinn á að geta lifað eðlilegu lífi
það sem eftir er og þeginn verður á
lyfjum sem fyrr en fær nú önnur
lyf. Lyfjagjöfin er meiri fyrstu þrjá
mánuðina eftir nýrnaígræðsluna
vegna hættu á höfnun líkamans en
sé allt með eðlilegum hætti að þeim
tíma loknum má gera ráð fyrir að
nýja nýrað geti dugað í allt að 20 ár.
Þá er hægt að skipta aftur og þess
eru dæmi að við höfum látið sjúk-
ling fá nýtt nýra fjórum sinnum.“
Sjúklingar með óstarfhæf nýru
verða að skilja út úrgangsefni með
gervinýra eða nýrnavél eða með
svokallaðri kviðskilun. Jóhann seg-
ir að sé það gert með blóðskilunar-
vél þurfi sjúklingur að koma þrisvar
í viku og skilunin taki fjóra til fimm
tíma í hvert sinn. „Þetta er mjög
dýr meðferð og þó að nýrnaíg-
ræðsla sé líka dýr er sagt í Banda-
ríkjunum að nýrnaígræðsla borgi
sig upp á 18 mánuðum. Því er mikill
þrýstingur víða í þá veru að fólk fari
í nýrnaígræðslu frekar en að það sé
í blóðskilunarvél, en nauðsynlegt er
að geta einnig boðið upp á blóðskil-
un og Harpa var á leiðinni í nýrna-
vél þegar ákveðið var að ráðast í að-
gerðina.“
æraflutningunum í læknisfræði á Íslandi
Ljósmynd/Þórdís Erla Ágústsdóttir
Frá vinstri eru Margrét Magnúsdóttir hjúkrunarfræðingur, Jóhann Jónsson, Hjördís
ríkur Jónsson og Rafn Hilmarsson, deildarlæknir á þvagfæraskurðdeild.
steg@mbl.is
ÞAÐ voru tvær skurðstofur undirlagðar og ansi margir komu að
málum,“ segir Jóhann Jónsson ígræðsluskurðlæknir en um 20 til 25
manns komu beint að fyrstu nýrnaígræðslunni á Íslandi á þriðju-
dag.
„Fyrst var nýrað með öllum tengslum og þvaglegg tekið úr gjaf-
anum, að þessu sinni hægra nýrað, það snöggkælt niður og skolað
úr ákveðinni lausn, sem „svæfir“ nýrað, ef svo má segja. Þegar
þessu var lokið var þiggjandinn svæfður, farið með nýrað í skurð-
stofu hans og hafist handa við hina aðgerðina, en hvor aðgerð tók
um þrjá klukkutíma. Þetta gekk mjög vel og nýrað fékk strax rétt-
an litarhátt, en áður en við lokuðum skurðinum var nýrað byrjað
að búa til lítið magn af þvagi sem er góðs viti. Við gerðum strax
blóðflæðisrannsóknir á nýranu og fengum mjög jákvæðar nið-
urstöður.“
Myndin var tekin í gær og á henni eru frá vinstri Runólfur Páls-
son, sérfræðingur í nýrnasjúkdómum, Eiríkur Jónsson, yfirlæknir
á þvagfæraskurðlækningadeild spítalans, Jóhann Jónsson,
ígræðsluskurðlæknir, Harpa Arnþórsdóttir, Stefán Matthíasson,
yfirlæknir á æðaskurðlækningadeildinni í Fossvogi, Rafn Hilm-
arsson, deildarlæknir á þvagfæraskurðdeild, og Hrafnhildur Bald-
ursdóttir, deildarstjóri á þvagfæraskurðlækningadeild. blaðið/Þorkell
Margir komu að
aðgerðunum