Morgunblaðið - 05.12.2003, Qupperneq 40

UMRÆÐAN
40 FÖSTUDAGUR 5. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
O
ft vill það gleymast
að fleira sameinar
þjóðir heims en
greinir þær að. Á
stundum nægir það
eitt að skyggnast undir yfirborð-
ið til að finna sameiginlega
snertifleti þjóða í millum, snerti-
fleti sem skapað geta forsendur
fyrir menningarlegri orðræðu og
samvinnu á sviði stjórnmála og
viðskipta.
Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra fékk nú í vikunni
tækifæri til að dýpka skilning
sinn á aðstæðum og framþróun
samfélagsins í Íran. Sjálfgefið og
eðlilegt er að Íslendingar og Ír-
anir auki samstarf sitt á sem
flestum sviðum. Þegar grannt er
skoðað eiga
þessar fornu
menning-
arþjóðir
margt sam-
eiginlegt.
Vel er
þekkt í sögu þjóða að fram á
sjónarsviðið koma menn sem
bókstaflega virðist ætlað að leiða
samfélagið áfram til aukins
þroska og hagsældar. Íslend-
ingar njóta að vísu sérstöðu í
þessu efni sem flestum öðrum
því hér á landi eru nöfn flestra
mótandi brautryðjenda ekki
þekkt. Þannig hefur enn ekki
tekist að leysa stærstu ráðgátu
íslenskrar menningarsögu; hver
var sá Íslendingur sem fyrstur
manna blandaði saman malti og
appelsíni?
Í Íran hefur hinn hegelíski
söguandi valið Mohammad Khat-
ami forseta til að leiða þjóðina á
vit nýrra tíma. Þar líkt og á Ís-
landi hafa varfærin umbótaöfl
verið í sókn á síðustu árum. Í
báðum þessum ríkjum hafa
stjórnvöld gætt þess að ógn-
arkraftar hnattvæðingarinnar
skeki ekki sjálfan grundvöll þjóð-
skipulagsins um leið og þess hef-
ur verið freistað að nýta hinar
jákvæðu hliðar þeirra miklu um-
skipta. Íranir hafa líkt og Íslend-
ingar fylgt þeirri gullnu reglu að
það sem lög leyfa ekki beinlínis
skuli teljast bannað. Ríkin tvö
hafa komið upp skilvirkum eft-
irlitskerfum til að tryggja velferð
og öryggi þegnanna. Varfærni
hefur löngum verið höfð að leið-
arljósi þegar erlend menningar-
áhrif eru annars vegar. Staða
kvenna hefur tekið umtals-
verðum breytingum í Íran á und-
anliðnum árum. Nefna má að nú
er svo komið að hlutfall kvenna í
stjórnum fyrirtækja þar er svip-
að og á Íslandi.
Ánægjulegur var sá sam-
hljómur sem fram kom á fundi
þeirra Halldórs Ásgrímssonar
utanríkisráðherra og Mohamm-
ads Khatami þegar utanríkis- og
öryggismál voru til umræðu.
Þannig notuðu Íranir fundinn
með utanríkisráðherra til að lýsa
yfir því við heimsbyggðina að
þeir hefðu ekki áform um að
koma sér upp gereyðing-
arvopnum. Eðlilegt sýnist að Ís-
lendingar birti einnig slíka yf-
irlýsingu nú þegar fyrir liggur að
þjóðirnar hyggjast eiga samstarf
um framboð til setu í Örygg-
isráði Sameinuðu þjóðanna.
Í grein sem birtist í Morg-
unblaðinu um liðna helgi og rituð
var í tilefni af opinberri heim-
sókn Halldórs Ásgrímssonar til
Írans lýsir aðstoðarmaður ráð-
herrans afstöðu og hagsmunum
Íslendinga svo: „Það skiptir Ís-
lendinga máli að virðing fyrir
grundvallarmannréttindum sé
tryggð í Íran og að þar verði
ekki framleidd gereyðing-
arvopn.“
Þessi snarpa greining á erindi
við fleiri en Íslendinga.
Vænta má umtalsverðra breyt-
inga í Íran á næstu árum og þá
ekki síst á vettvangi efnahags-
mála. Valdamenn þar hafa líkt og
þeir íslensku gætt þess í hví-
vetna að varlega sé farið þegar
hætta skapast á að yfir ríði djúp-
stæðar viðhorfs- eða samfélags-
breytingar. Íslensk stjórnvöld
hafa sem kunnugt er einkum
leitað í smiðju til Rússa við
markaðsvæðingu hér á landi.
Jafnframt hefur þess verið gætt
að frelsið gerist ekki stjórnlaust
og taki ekki að raska þeim stöð-
ugleika sem ríkir á öðrum svið-
um íslensks þjóðlífs og menning-
ar. Ekki er að efa að Íranir hafa
hug á að nýta sér reynslu Íslend-
inga þegar þeir hefja vegferð
sína eftir framfarabraut mark-
aðarins.
Sjálfsagt er einnig að hugað
verði að því á hvern veg heppi-
legast er að auka menningar-
samskipti þjóðanna. Hér á landi
er eðlilegt að hin nýstofnaða Út-
flutningsstofa ríkismenningar
hafi umsjón með því starfi. Tíma-
bært er að sendiráð verði opnað í
Íran og gætu fulltrúar Útflutn-
ingsstofu ríkismenningar þar
stuðlað að kvikri og endurnýj-
andi orðræðu milli forystumanna
í menningar- og listalífi þjóðanna
tveggja. Menning Írana er forn
og um sumt merkileg og má ætla
að áhugi þar í landi reynist mikill
fyrir því að kennsla í íslenskum
fræðum verði hafin t.a.m. í hinni
helgu borg Qom. Ástæða er til að
kanna grundvöll fyrir því að
stjórnvöld í Rússlandi og á Ís-
landi reki í sameiningu há-
skóladeild á sviði markaðs-
væðingar og efnahagsfrelsis í
Íran. Nægilegt framboð á ís-
lenskum og rússneskum sendi-
kennurum ætti að vera tryggt.
Telji einhver að Íslendingar
geti fátt af Írönum lært er það
mikill misskilningur. Áður hefur
verið minnst á sameiginlega sýn
til samfélagsstjórnunar og við
hæfi væri að íslenskir ráðamenn
tækju sér þá írönsku til fyr-
irmyndar og tækju upp sams
konar embættisklæðnað í sam-
ræmi við stöðu þeirra og ábyrgð
í samfélaginu.
Með sögulegri heimsókn utan-
ríkisráðherra til Teheran hafa
Íranir bæst í hóp Rússa og Kín-
verja, helstu vina- og samstarfs-
þjóða Íslendinga. Áþekk sýn til
umheims og samfélagsþróunar
er ekki bundin við hnattstöðu.
Eftirfarandi kosta Viðhorfsdálka
Ásgeirs Sverrissonar:
Stigaleigan.is – Áfram og
hærra.
Útflutningsstofa ríkismenningar
– Ljós úr norðri.
Bandamenn
í Teheran
Staða kvenna hefur tekið umtalsverð-
um breytingum í Íran á undanliðnum
árum. Nefna má að nú er svo komið að
hlutfall kvenna í stjórnum fyrirtækja
þar er svipað og á Íslandi.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
MARGIR hafa rætt og ritað um
stöðu Austurbæjarbíós í bygg-
ingar- og menningarsögu Reykja-
víkur, og látið í ljós
þá skoðun að húsið
beri að varðveita,
koma því til vegs og
virðingar á ný og
finna því nýjan
starfsgrundvöll.
Lítið eða ekkert
hefur verið rætt um hvernig nið-
urrif Austurbæjarbíós og leikvall-
arins við Njálsgötu og fyrirhugaðar
íbúðarbyggingar horfa við frá sjón-
arhóli íbúa í næsta nágrenni. Vekur
það furðu þegar svo verulegar
breytingar á umhverfi og lífs-
gæðum íbúa eru á döfinni.
Í bréfi frá skipulagsfulltrúa
Reykjavíkurborgar, dags. 14. októ-
ber 2003, til „hagsmunaaðila“ á og
við reit sem afmarkast af Njáls-
götu, Snorrabraut, Grettisgötu og
Rauðarárstíg, var boðað til fundar
þar sem kynna átti „gerð deili-
skipulags fyrir „Snorrabrautarreit“
(verkheiti), með staðgreininúmeri
1.240.3“.
Ekki fer hjá því að ýmsar spurn-
ingar vakni varðandi hagsmuni
íbúa, meðal annarra eftirfarandi,
og væri fróðlegt að fá svör frá
borgaryfirvöldum.
1. Hverjir eru hinir raunverulegu
„hagsmunaaðilar“ á svæðinu, að
mati borgaryfirvalda?
2. Kemur þessi breyting á um-
hverfi íbúa þeim ekkert við?
3. Hvaða nauðir reka borgaryf-
irvöld til að „þétta byggð“ í gömlu
hverfi sem þegar er fullbyggt?
4. Hvernig hyggjast borgaryf-
irvöld leysa bílastæðavandann?
5. Hvað um fjölskyldufólk, á að
flæma það burt?
6. Hver er stefna skipulags-
yfirvalda varðandi útivistar- og
leiksvæði?
Skilgreining skipulagsstjóra á
„hagsmunaaðilum“, ef hann á við
íbúa, er mjög þröng, því sú röskun
á búsetuskilyrðum/lífsgæðum íbúa í
hverfinu sem fyrirhugaðar íbúða-
byggingar á lóð Austurbæjarbíós
og á leikvellinum munu valda, nær
til miklu stærra svæðis og fleiri að-
ila en þeirra fáu sem skipulagsfull-
trúa þótti tilhlýðilegt að boða á
kynningarfund – „hagsmuna-
aðilakynningu“, 22.10. 2003.
Sú stefna borgaryfirvalda að
„þétta byggð“ hefur einkum bitnað
á elstu hverfunum, t.d. Aust-
urbænum, og hefur orðið til þess að
skipulagsyfirvöld/byggingaverktak-
ar ásælast í síauknum mæli útivist-
arsvæði og eldri hús í hverfum ná-
lægt miðbænum, með það í huga að
rífa húsin og byggja blokkir og há-
hýsi.
Ekkert tillit virðist vera tekið til
þeirra íbúa sem fyrir eru og virðist
engu skipta þótt kreppt sé að þeim
og lífsgæði þeirra skert.
Illu heilli hafa verktakar nú beint
sjónum sínum að Austurbæjarbíói
og leikvellinum. Austurbæjarbíó er
á mörkum hverfanna Austurbæjar
og Norðurmýrar en þau eru gam-
algróin íbúðarhverfi og ein elstu
hverfi í Reykjavík. Þau hafa ekki,
fram að þessu, verið skilgreind sem
miðborg heldur jaðarsvæði mið-
borgar, þ.e. Laugavegar. Íbúar
þessara hverfa hafa frá upphafi
byggðarinnar ekki litið á sig sem
„miðborgaríbúa“ í þeim skilningi að
þeir eigi ekki rétt á lífsgæðum og
rými á við aðra íbúa Reykjavíkur.
Bílastæðavandinn
Búsetuskilyrði við götur sem
liggja næst hinum svokallaða
„Snorrabrautarreit“ eru nú þegar
stórlega skert. Við þá hluta Grett-
isgötu, Njálsgötu, Bergþórugötu og
Snorrabrautar, sem næstir eru
„reitnum“ eru sambyggingar, hús
byggð áföst hvert öðru, þ.e. þétt
byggð.
Ofangreindar götur eru mjög
þröngar enda ekki gerðar fyrir þá
bílaumferð sem nú fer um þær.
Bílastæði eru engin nema á götunni
við gangstéttar, og duga engan
veginn íbúum húsanna. Íbúar þess-
ara gatna gjalda þess hve göturnar
eru nálægt Laugaveginum því þær
eru notaðar sem ókeypis bílastæði
af þeim sem vinna t.d. á Laugavegi
og fólki sem er að fara „í bæinn“.
Iðulega komast íbúar þessara
gatna ekki nálægt húsum sínum
með bíla sína þótt í brýnni þörf
séu, með smábörn, gamalmenni,
fatlaða, eða farangur.
Afleiðingin er: Geysimikill bíla-
stæðavandi og öngþveiti á götunum
vegna þrengsla og bíla sem lagt er
upp á gangstéttir. Má segja að
gangstéttir séu orðnar að bílastæð-
um. Árum saman hefur þetta
ástand varað og fer síversnandi.
Því greip mikill uggur íbúa á
þessu svæði þegar fréttist að bygg-
ingaverktaki óskaði eftir að rífa
Austurbæjarbíó og byggja blokkir
með um 80 íbúðum á þessu litla
svæði, þ.e. á lóð bíósins og leikvall-
arins. Auk þess skyldi vera versl-
unarhúsnæði á neðstu hæð.
Þeir órar borgaryfirvalda um að
götur og torg muni fyllast af „ið-
andi og fögru“ mannlífi við þétt-
ingu byggðar í hverfum sem þegar
eru fullbyggð eru blátt áfram fá-
ránlegir. Hún leiðir aðeins til æ
meira umferðaröngþveitis.
Augljóst er að slík framkvæmd
mundi þrengja enn meira að íbúum
í hverfinu. Jafnvel þótt bílastæði
yrði fyrir um 60 bíla í einni blokk-
inni, eins og kynnt var á fyrr-
nefndum fundi, leysti það síst þann
umferðarvanda sem við yrði að
glíma í hverfinu, og er hann þó ær-
inn fyrir. Ekki er óraunhæft að
áætla að um 100 bílar fylgi íbúum
þessara blokka auk bíla fólks sem
ætti erindi í verslanirnar. Öllum
ætti að vera ljós sá vandi sem slík
gífurleg umferðaraukning ylli á
nærliggjandi götum.
Leikvöllur – útivistarsvæði
Í nútímaborgarskipulagi þykir
sjálfsagt að meta þarfir fólks til
þess er almennt er kallað lífsgæði.
Koma útivistarsvæði og gróin
svæði þar sterkt til sögu ásamt að
þörfum manna til útivistar og leikja
sé sinnt. Óhætt er að fullyrða að
hvergi í Reykjavík sé meiri þörf á
að þessum kröfum nútíma-
samfélags sé fullnægt en á um-
ræddu svæði þar sem fólk býr
mjög þröngt og þörfin fyrir leik-
svæði barna er afar brýn.
Skýrsla mun hafa verið gerð af
Reykjavíkurborg um leiksvæði
barna. Þeim var skipt upp í nokkra
hluta allt eftir því hver þörf barna
var til leikja eftir aldri og fjarlægð
frá heimili. Völlunum var skipt upp
í grenndarvelli, nærvelli, boltavelli
og aðra velli og átti hver völlur fyr-
ir sig að þjóna ákveðnum hópi
barna. Hver skyldi staðan vera í
þessu hverfi?
Leikvöllur hefur verið við Njáls-
götu (milli Snorrabrautar og Rauð-
arárstígs) í um það bil 70 ár. Hann
er nú trúlega elsti leikvöllur í
Reykjavík. Fyrir um 70 árum þótti
þörf á leikvelli og hverfisgarði á
þessu svæði. Nú vilja borgaryf-
irvöld afmá þennan gamla leikvöll
og lýsir það vel ólíku viðhorfi þá-
verandi og núverandi borgaryf-
irvalda til íbúa Reykjavíkur. Í
fyrstu var leikvöllurinn eitt svæði,
grasvöllur, bekkir, göngustígar og
leiktæki. Seinna var honum skipt í
tvo hluta, gæsluvöll, og opinn völl,
en hönnun þess hlutar mistókst al-
gjörlega sem leiksvæði barna. Ann-
an barnaleikvöll er ekki að finna í
næsta nágrenni.
Má segja að leikvöllurinn sé, eins
og Austurbæjarbíó, hluti af menn-
ingar- og byggingarsögu þessa
svæðis og hluti af ímynd þess. Að
vísa börnum sem eiga heimili vest-
an Rauðarárstígs og Snorrabrautar
á Miklatún til leikja er fráleit hug-
mynd þar sem um þessar götur er
mjög mikil og hröð umferð bíla og
svæðið of langt frá heimilum
þeirra.
Þennan leikvöll ætti að vernda
sem útivistarsvæði fyrir hverfið.
Hann ætti að endurskipuleggja,
þannig að svæðið sem nú er opið
verði raunverulegt leiksvæði. Einn-
ig mætti gera völlinn allan að
hverfisgarði, líkt og hann var upp-
haflega, garði sem uppfyllti þarfir
allra aldurshópa, þ.e. rúmgott,
skjólsælt útivistarsvæði með leik-
tækjum, gönguleiðum, gróðri,
blómabeðum og bekkjum, ásamt
leiktækjum barna. Hér gefst borg-
aryfirvöldum gullið tækifæri til að
skapa íbúum svæðisins aukin lífs-
gæði.
Nógu lengi hefur Reykvíkingum
verið mismunað eftir borg-
arhverfum. Ný hverfi hafa risið
upp hvert af öðru þar sem komið
hefur verið til móts við hinar ólík-
legustu kröfur íbúanna um þægindi
og lífsgæði, hverfi þar sem fólki
þætti vegið að sér ef minnst væri á
þéttingu byggðar.
Því hlýt ég að spyrja: Hvers eiga
íbúar elstu hverfa borgarinnar að
gjalda?
Hvers eiga íbúar elstu hverfanna
í Reykjavík að gjalda?
Eftir Eddu Ólafsdóttur
Höfundur er íslenskukennari og
býr á Njálsgötu 76.
KENNARAR við Háskóla Íslands hafa sent frá sér
ályktun þar sem mótmælt er frumvarpi fjár-
málaráðherra um breytingar á lögum um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins, en með
frumvarpinu eykst vald stjórnenda
ríkisstofnana til að segja upp starfs-
manni án þess að til hafi komið sér-
stakt brot eða afglöp í starfi. Telja
kennararnir við HÍ að frumvarpið tak-
marki faglegt sjálfstæði þeirra og
frelsi til rannsókna.
Ég vil koma því á framfæri hér, að
kennarar við Háskólann í Reykjavík eru ekki félagar
í Félagi háskólakennara (þótt annað mætti ætla af
heiti félagsins) og standa því ekki að baki þessari
ályktun. Ráðningarsamningar kennara við Háskólann
í Reykjavík líkjast ráðningarsamningum á almennum
vinnumarkaði og þar hafa í gegnum tíðina átt sér
stað uppsagnir eins og gengur. Þó get ég fullyrt að
það hvernig kennari kýs að nýta faglegt sjálfstæði
sitt og rannsóknafrelsi hefur aldrei orðið tilefni upp-
sagnar við skólann.
Þá vil ég gera athugasemd við það hvernig tals-
menn samtaka ríkisstarfsmanna vísa til nútímalegra
hugmynda um mannauðsstjórnun eða starfs-
mannastjórnun til að rökstyðja andstöðu sína við
frumvarpið. Nútíma mannauðsstjórnun hefur þann
tilgang að hjálpa fyrirtækjum og stofnunum að koma
stefnu sinni í framkvæmd. Ein lykilforsendan sem
unnið er út frá er að framlínustjórnendur hafi vald til
að velja starfskrafta í sitt lið og til að gera breyt-
ingar á því liði þegar þörf krefur. Það er hagur
stjórnandans að þessar ákvarðanir séu byggðar á
málefnalegum ástæðum og stífar reglur því ekki
nauðsynlegar. Frumvarp fjármálaráðherra er skref í
þá átt að innleiða þessa hugsun í opinbera geiranum
hér á landi og því fagnaðarefni öllum áhugamönnum
um faglega stjórnun.
Skoðanir háskólakennara
Eftir Ástu Bjarnadóttur
Höfundur er lektor í stjórnun og mannauðsstjórnun við
viðskiptadeild Háskólans í Reykjavík.