Morgunblaðið - 24.12.2003, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Lífeyrissjóður starfsmanna sveitarfélaga sendir
sjóðsfélögum sínum og samstarfsaðilum
hugheilar jóla- og nýárskveðjur með
ósk um farsæld á komandi ári.
ÍSLENDINGAR hafa gegnum
tíðina sett heimsmet á mörgum
sviðum; í aflraunum,
fegurð, dansi,
sundi … og ásamt
Norðmönnum eigum
við heimsmet í áfeng-
isskattlagningu.
En hvað orsakar
þetta háa áfengisverð,
hver er að okra á neyt-
endum? Er það hinn
erlendi birgir, heild-
salinn eða er það
álagning ÁTVR sem
heldur verðinu uppi?
Ekkert af ofan-
greindu er rétt! Held-
ur er það ríkið sem græðir á tá og
fingri á kostnað neytandans. Rík-
issjóður leggur svokallað áfengis-
gjald á allt áfengi sem orsakar hið
háa áfengisverð. Sem dæmi renna
allt að 81,5% af verði vodkaflösku
beint í ríkiskassann.
Áfengisgjaldið ákvarðast af alk-
ahólmagni vökvans, því sterkari
sem vökvinn er því hærra er áfeng-
isgjaldið. Af hverjum sentilítra öls
renna 58,70 kr. til ríkisins, af víni
renna 52,80 kr. og af öðru áfengi
renna 66,15 kr. af hverjum sl. til
ríkisins. Samkvæmt fjárlaga-
frumvarpi fyrir árið 2004 mun
áfengisgjaldið hala inn sjö millj-
arða í ríkiskassann
sem segir sína sögu
um ofurskattlagningu
á áfengi hér á landi.
Í löndunum í kring-
um okkur er verið að
lækka áfengisgjöldin.
Eftir að Danir lækk-
uðu áfengisskattinn
um 45% 1. október sl.
hefur jafnvel verið tal-
að um dómínóáhrif á
Norðurlöndum. Finn-
ar munu lækka áfeng-
isgjaldið um 35% 1.
mars 2004. Svíar
stefna að lækkun næsta sumar,
Norðmenn lækkuðu áfengisgjaldið
um 10% í janúar 2003 og stefna að
enn frekari lækkunum. Íslendingar
hækkuðu hins vegar áfengisgjöld
um 15% af sterku áfengi 1. desem-
ber 2002.
Hafsteinn Þór Hauksson skrifaði
grein í MBL 12. desember síðast-
liðinn þar sem hann fjallar um að
afnema beri einkarétt ríkisins á
sölu áfengis. Að sjálfsögðu á ríkið
ekki að vera að standa í verslunar-
rekstri þegar einkaaðilar geta gert
það jafnvel eða betur. En hvað um
áfengisverðið? Er það endilega
öruggt að verð á áfengi lækki fari
það í verslanir? Svarið við þessu er
nei! Að öllu öðru óbreyttu hækkar
að öllum líkindum verð á áfengi fari
það í verslanir. Sem fyrr segir, hátt
áfengisverð á Íslandi liggur í
áfengisgjaldinu – álagning ÁTVR
er hins vegar lág. Sterkt vín ber
6,75% álagningu og 13% er lagt á
bjór og léttvín. Hvaða verslun er
stætt á því að bjóða svo lága álagn-
ingu? Samtök verslunarinnar telja
það því algjöra frumforsendu að
lækka áfengisgjaldið áður en
áfengiseinokunin verður afnumin.
Þá fyrst er svigrúm fyrir kaup-
menn að selja áfengi í verslunum
sínum.
Lækkum áfengisgjaldið
Guðmunda Smáradóttir skrifar
um svokallað áfengisgjald ’Ríkissjóður leggursvokallað áfengisgjald á
allt áfengi, sem orsakar
hið háa áfengisverð. ‘
Höfundur er verkefnisstjóri hjá Sam-
tökum verslunarinnar.
Guðmunda Smáradóttir
Í FJÖLMIÐLI á dögunum var
haft eftir Hjörleifi Jakobssyni for-
stjóra Olíufélagsins ehf. (Esso) að
fyrirtækið lækkaði sérstaklega verð
sitt á díslilolíu þar sem Atlantsolía
seldi eldsneyti í ná-
grenninu. Sagði hann
ástæðuna vera þá að
þetta væri eitt af
þeirra skrefum í sam-
keppninni við að
tryggja viðskiptavin-
um Olíufélagsins elds-
neyti á hagstæðu
verði. Þessi orð Hjör-
leifs hafa verið und-
irrituðum, sem mark-
aðsstjóra Atlantsolíu,
nokkuð hugleikin.
Hjörleifur talar þarna
um samkeppni og að
Esso vilji taka þátt í
henni. Fyrir við-
skiptavini Olíufélags-
ins hlýtur þetta að
vera fagnaðarefni en
jafnframt hljóta þeir
að spyrja hvar sam-
keppni þeirra sé ann-
ars staðar á höf-
uðborgarsvæðinu.
Viðskiptavinum
mismunað
Í dag mismunar Esso
viðskiptavinum sínum
þannig að Reykvík-
ingar greiða t.d. 7–9%
hærra verð en Hafn-
firðingar fyrir lítrann
af díselolíu eða 40,80 kr. miðað við 37
kr. á tveimur Esso-stöðvum í Hafn-
arfirði. Ef markmið Esso er að vinna
að hagsmunum neytenda og við-
skiptavina því hefur fyrirtækið ekki
auglýst þetta góða verð? Fyrir Olíu-
félagið ætti þetta að skipta miklu
máli í baráttunni við að efla sam-
keppnina og fjölga viðskiptavinum.
En fyrst að verðið er hvergi kynnt
hver er þá ástæðan og að sama skapi
hvers vegna getur Olíufélagið ekki
boðið upp á sama verð t.d. í Reykja-
vík? Það er skoðun und-
irritaðs að ástæður
verðlækkana hjá Olíu-
félaginu í Hafnarfirði
séu ekki komnar til af
umhyggju þeirra fyrir
hagstæðu verði til
handa viðskiptavinum
sínum. Ástæðan er ein-
föld og augljós: það má
ekki gerast að nýtt olíu-
félag nái að hasla sér
völl og til þess skal
miklu kosta.
Atlantsolía hækkaði
ekki
Einhverjir kunna að
segja að þarna sé frjáls
samkeppni í hnotskurn.
Vissulega má færa rök
fyrir slíku en málið er
ekki svo einfalt. Á Ís-
landi hefur ríkt fá-
keppni á eldsneytis-
markaði og gerir enn
þar sem Atlantsolía hef-
ur ekki þjónustustöð.
Til marks um breytt
samkeppnisumhverfi
má nefna að Olíufélagið,
stærsti innflutningsaðili
eldsneytis á landinu, til-
kynnti verðhækkun á
eldsneyti í nóvember en
einungis 80 klst. síðar dró fyrirtækið
hækkunina til baka. Ekki þarf að
orðlengja þann tugmilljóna kostnað
fyrir almenning og útgerðafélög ef
Olíufélagið/Esso hefði ekki aftur-
kallað hækkunina. Atlantsolía eitt
félaga taldi ekki þörf á hækkun,
bauð áfram lítrann af dísilolíu á 35
kr. og lítrann af skipagasolíu á 26 kr.
og þurfti ekki meira til. Fram til
þessa hafa samkeppnisaðilar sungið
sama tón í hækkunum sem og lækk-
unum og hefur takturinn verið að
jafnaði einn mánuður og mun lengur
hefur tekið að lækka en hækka.
Valdið er neytenda
Fyrir neytendur er mikilvægt að nýr
aðili nái fótfestu á eldsneytismark-
aði. Valdið er þeirra og að sama
skapi er mikilvægt að þeir opni aug-
un og sjái í gegnum misnotkun á
hugtaki því sem kallast samkeppni.
Fyrir Reykjavíkurborg er einnig
kappsmál að hlutast til um lóðir fyrir
Atlantsolíu og staðreynd að hagur
íbúa vænkast þar sem ríkir sam-
keppni um eldsneytisverð.
Smá um samkeppni
Hugi Hreiðarsson fjallar
um olíuinnflutning
Hugi Hreiðarsson
’Ástæður verð-lækkana hjá Ol-
íufélaginu í
Hafnarfirði eru
ekki komnar til
af umhyggju
þeirra fyrir hag-
stæðu verði til
handa við-
skiptavinum
sínum.‘
Höfundur er markaðsstjóri
Atlantsolíu.
ÞAÐ ER undarlegt að fylgjast
með hinum ýmsu læknum leggja
mikla vinnu þessa dagana í að
uppfræða alþjóð um að höfuðhögg
séu slæm og í sömu andránni
skamma þingmenn
fyrir að afnema bann
við hnefaleikum.
Halda umræddir
læknar að þeir séu að
segja frá áður
óþekktum sannleik?
Þeir eru fáir sem
telja að höfuðhögg
styrki líkama og sál
og séu hið besta mál.
Hnefaleikamenn sem
og aðrir íþróttamenn
átta sig á því að höf-
uðhögg geti leitt til
ýmissa meiðsla og
áverka, en þetta er
áhætta sem þeir eru tilbúnir að
taka.
Frelsið fótum troðið
Öll viljum við njóta frelsis til at-
hafna. Sumir vilja ganga á fjöll á
góðviðrisdögum, aðrir ganga
lengra og stunda ísklifur, margir
keppa í kappakstri eða hesta-
íþróttum og enn aðrir spila bridds
eða bingó. Á þessu má glögglega
sjá að áhugamál fólks eru marg-
vísleg. Áhættan sem felst í áhuga-
málunum er ólík og sýnir fjöldi
þeirra sem stunda hvert áhugamál
mjög vel að almennt sækir fólk í
áhættuminni áhugamál. Að klífa
upp þverhníptar fjallshlíðar að
vetrarlagi eða ganga í makindum
upp á Esjuna á sumardegi er aug-
ljóslega ekki það sama. Áhættan
er mjög ólík og möguleikar á
meiðslum misjafnir. Það sem máli
skiptir er að hver og einn ákveður
sjálfur hvaða áhættu hann er
reiðubúinn að taka. Rangt er að
þröngva ákveðnum gildum upp á
aðra. Það er ekki hlutverk Alþing-
is að setja lög sem hindra fólk í að
stunda það áhugamál sem það
sjálft kýs, því var það
glæsilegur og lofsam-
legur verknaður að
heimila hnefaleika.
Frelsi til að velja er
grunnréttur hvers og
eins.
Að reisa múra
Það sem einum finnst
stórhættulegt, rangt
og ósiðlegt finnst öðr-
um vera sjálfsagt að
gera. Að stunda
hnefaleika með sam-
þykki beggja aðila,
dansa við tónlist án
klæða, eða stunda fjárhættuspil
þar sem allir aðilar eru samþykkir
skaðar engan nema hugsanlega þá
sem taka þátt í áðurnefndum at-
burðum. Hafi þeir valið að taka
þátt er þeim áhættan ljós og bera
því sjálfir hugsanlegan ávinning
eða skaða af ákvörðun sinni. Því
má ekki gleyma að þeir geta einn-
ig valið áhættuminni áhugamál
kjósi þeir svo að gera. Það væri
vert að athuga hvort áðurnefndir
læknar hafi gengið á fjöll eða stig-
ið á skíði? Vita þeir ekki úr sínu
starfi hversu slæm meiðsl geta af
því hlotist? Það er rangt að reyna
að stýra áhugamálum fólks með
lagasetningu. Í ljósi þess er ekki
úr vegi að minnast orða þýska
prestsins Martins Niemöllers, sem
ofsóttur var af nasistum í seinni
heimstyrjöld og haldið föngnum
fyrir skoðanir sínar: „Fyrst tóku
þeir kommúnistana, en ég var
ekki kommúnisti svo ég sagði ekk-
ert. Svo tóku þeir sósíalistana og
félaga í verkalýðshreyfingum, en
ég var hvorugt svo ég sagði ekk-
ert. Svo tóku þeir gyðingana en ég
var ekki gyðingur svo ég sagði
ekkert. Svo þegar þeir tóku mig,
var enginn eftir til að verja mig.“
Getur kannski verið að þitt áhuga-
mál verða bannað á endanum?
Frelsið er besta
lausnin
Það væri illa fyrir þjóð farið ef
áhugamál væru lögleg eða ólögleg
eftir því hvaða afleiðingar þau
gætu mögulega haft. Ef læknis-
fræðilegar forsendur ættu að ráða
ferð frjálsra einstaklinga yrði allt
fjallaklifur bannað, íþróttahús
yrðu bönnuð, skíðasvæðum yrði að
loka, skautasvellin yrðu látin
bráðna og svona mætti lengi telja
því að á öllum þessum stöðum eru
alvarleg meiðsl möguleg og ýmis
fordæmi til staðar sem læknar
gætu skrifað greinar um. En
glögglega má sjá að svona er ekki
hægt að hafa hlutina. Niðurstaðan
er einföld og má setja saman í
eina setningu: Frjálsir ein-
staklingar eiga sjálfir að ákveða
hvað þeir gera svo framarlega
sem þeir skaða ekki aðra með
gjörðum sínum.
Styðjum frelsi og höfnum vald-
boði.
Vill einhver banna
áhugamálið þitt?
Friðbjörn Orri Ketilsson skrif-
ar um hnefaleika ’Styðjum frelsi og höfn-um valdboði.‘
Friðbjörn Orri
Ketilsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Frjálshyggjufélagsins og hag-
fræðinemi.
Ítölsk undirföt
undirfataverslun
Síðumúla 3