Morgunblaðið - 31.12.2003, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrsta ferðin er leikin
heimildarkvikmynd og
fjallar um afrek nor-
rænna víkinga sem
landkönnuða og sigl-
ingafræðinga. Í myndinni er sagt
frá því er íslenskir sæfarar urðu
fyrstir Evrópumanna til að nema
land í Norður-Ameríku. Með hlut-
verk Eiríks rauða fer Arnar Jóns-
son, Sigrún Sól Ólafsdóttir leikur
Guðríði Þorbjarnardóttur, Bárður
Smárason fer með hlutverk Leifs
heppna Eiríkssonar og Baldur
Trausti Hreinsson leikur Þorfinn
karlsefni. Leikstjóri og framleið-
andi er Kári G. Schram og ritaði
hann handrit ásamt sjónvarps-
manninum þekkta Magnúsi Magn-
ússyni. Magnús er einnig textahöf-
undur og þulur myndarinnar.
Íslenska heimildamyndagerðin er
skrifuð fyrir framleiðslu mynd-
arinnar sem sýnd verður í Rík-
issjónvarpinu að kvöldi nýársdags.
Kári segir að hugmyndin að
gerð heimildarkvikmyndar um
landafundi íslenskra víkinga og
sæfara hafi vaknað hjá sér fyrir
löngu. „Ég bjó í Bandaríkjunum
sem strákur og gekk þar í skóla.
Síðar fór ég aftur og menntaði
mig í kvikmyndagerð. Það fór allt-
af í taugarnar á mér hvað Banda-
ríkjamenn voru illa að sér um
hver Evrópumanna hafði fundið
Ameríku. Dagur Kólumbusar er
haldinn hátíðlegur og þeir láta oft
eins og Kólumbus hafi fundið Am-
eríku fyrstur – og gleyma jafnvel
indjánunum líka! Dagur Leifs Ei-
ríkssonar er víst skráður á ein-
hverjum dagatölum, en það voru
ekki dagatölin sem ég sá.“
Um tveimur árum áður en
minnst var þúsund ára afmælis
landafunda íslenskra víkinga í
Vesturheimi segist Kári hafa farið
að leggja drög að myndinni. „Ég
lagði hugmyndir mínar fyrir hina
ágætu Landafundanefnd og kynnti
þær einnig á Norðurlöndunum. Ég
fékk mjög góð viðbrögð og styrk
frá Landafundanefnd sem gerði
mér kleift að gera myndina. Auk
þess fékk ég einnig smærri fram-
lög og styrki, m.a. frá Kvikmynda-
miðstöð Íslands, Media-áætlun
ESB og mikla greiðvikni frá Bún-
aðarbankanum, sem heitir víst KB
í dag.“
Endursköpun atburðanna
En hvernig gerir maður heim-
ildarmynd um 1.000 ára gamla
sögu?
„Það var alltaf stóra spurningin.
Hvernig þessi saga yrði sögð svo
hún yrði skemmtileg, lifandi og
ánægjuleg. Ég komst að þeirri
niðurstöðu að það yrði best að
gera leikna heimildarmynd. Mynd-
ir sem sýna fornar rústir og forn-
leifauppgrefti geta verið ágætar,
en ég vildi ekki gera þannig
mynd. Heldur vildi ég fara aftur í
tíma og reyna að upplifa þessa at-
burði á ný, eins vel og við gæt-
um.“
Kári hefur áður gert leiknar
heimildarmyndir, m.a. Steypta
drauma, um listamanninn með
barnshjartað Samúel í Selárdal.
Kári segir að þetta sé erfitt og
viðkvæmt tjáningarform og í raun
erfiðasta formið innan heimild-
armyndaformsins. „Mig langaði
virkilega að gera mynd sem myndi
skila þessu efni almennilega. Við
erum hugdjarfir hérna á Íslandi
að reyna að gera stóra hluti fyrir
litla peninga. Málið var að gera
myndina eins klassíska og hægt
væri. Vera ekkert að reyna að
gera eitthvað nýstárlegt, heldur
að nýta hið há-klassíska form eins
og þessi mynd hefði alltaf verið
til. Ameríkanar væru bara ekki
búnir að sjá hana! Markmiðið er
svolítið að frelsa Ameríkana frá
þeirri hugmynd sem þar ríkir um
landafundina.“
Kári segir að þótt hann hafi
ekki síst haft Bandaríkjamenn í
huga við gerð myndarinnar þá eigi
hún erindi víðar – raunar um allan
heim – því það sé aldrei of seint
að leiðrétta söguna. Þess vegna
hafi verið mikils virði að fá Magn-
ús Magnússon til samstarfs. Hann
sé heimsþekktur, hafi áður fengist
við heimildarmyndagerð og hafi
mikinn skilning og áhuga á Íslend-
ingasögunum. Meðal annars hafði
hann þýtt nokkrar þeirra á enska
tungu og gjörþekki efnið. Kári
segir að sig hafi langað að fá
Magnús Magnússon til samstarfs
við gerð Fyrstu ferðarinnar. Sam-
starfið hafi gengið ljómandi vel,
enda sé Magnús fagmaður fram í
fingurgóma. „Það er glæsilegt að
vinna með honum. Þetta er perlu-
náungi. Við settum saman þennan
texta og tókum einnig textabrot
beint úr Íslendingasögunum og
blönduðum þessu saman. Okkur til
aðstoðar og faglegrar ráðlegg-
ingar fengum við dr. Gísla Sig-
urðsson.“
Þriggja landa sögusvið
Kvikmyndatakan fór fram hér á
landi, í Grænlandi og Kanada.
Kári segir að ekki hafi verið um
annað að ræða en taka myndina
sem næst upprunalegu sögusviði.
Kanada hafi orðið fyrir valinu sem
vettvangur atburða í Ameríku í
stað Bandaríkjanna vegna þess að
kostnaður við kvikmyndatöku var
mun lægri þar í landi. „L’Anse
aux Meadows á Nýfundnalandi er
sá blettur í Norður-Ameríku sem
menn eru vissir um að íslenskir
víkingar hafi haft viðdvöl. Það er
þó talið að þar hafi frekar verið
viðkomustaður eða birgðastöð fyr-
ir áframhaldandi könnunarleið-
angra. En við vildum fara lengra
og einblína ekki of mikið á L’Anse
aux Meadows, þótt við segjum
vissulega frá þeim stað. Við vitum
samkvæmt sögunum að víking-
arnir fóru miklu lengra til suðurs.
Við ákváðum að segja söguna eins
og hún er skrifuð og enduðum í
lítilli vík þar sem nú er New York.
Páll Bergþórsson kom einnig með
kenningar í þessa veru í sinni bók.
Það var því ákveðið að fara með
Þorfinn karlsefni og Guðríði og
þeirra landnám á þetta svæði.
Miðað við lýsingar, siglingarleiðir,
dagsferðir, landslag, gróðurfar og
fiskgengd telja fræðimenn þetta
líklegasta staðinn. Það gerir
myndina vissulega meira lifandi
og spennandi að láta víkingana
lenda í New York. Fyrst indján-
arnir, svo víkingarnir og miklu
seinna Kólumbus! Þó er ávallt
ákveðinn ágreiningur um alla túlk-
un Íslendingasagnanna.“
Ævintýraleg saga
Í kynningu frá Íslensku heim-
ildarmyndagerðinni segir að
Fyrsta ferðin sé „ævintýraleg
heimildarkvikmynd“. Hvað merkir
það?
„Það er vegna stílsins sem er á
myndinni. Þetta er ævintýraleg
saga. Þetta var gríðarlegt æv-
intýri hjá fólkinu sem fór vestur
um haf á sínum tíma. Það voru
fyrstu skref Evrópumanna í nýja
átt. Það var líka mikið ævintýri að
gera þessa mynd.“
Fyrsta ferðin var sýnd á stutt-
myndahátíð í Reykjavík á liðnu
hausti. Nú er í athugun að sýna
myndina í kvikmyndahúsi og hún
verður einnig boðin til sýninga er-
lendis. Texti myndarinnar er á
ensku og myndin er sýnd hér með
íslenskum texta.
„Magnús er besti þulur sem
hægt er að fá í mynd sem þessa
og les á ensku. Ég sá ekki ástæðu
til að gera sérstaka íslenska út-
gáfu. Texti Magnúsar er brotinn
upp með lesnum sögubrotum úr
Grænlendingasögu og Eiríks sögu
rauða. Þau eru á íslensku og verða
textuð í erlendri útgáfu mynd-
arinnar.“
Kári segir að gerð myndarinnar
hafi kostað tæpar 20 milljónir
króna, og það sé ekki mikið miðað
við umfangið og það tímabil sem
myndin spannar. „Þeim sem séð
hafa myndina finnst mörgum að
þetta hafi verið dýr mynd, miklu
dýrari en hún var í raun. Það er
m.a. Guðmundi Bjartmars kvik-
myndatökumanni að þakka. Ég
náði sambandi við hóp, upphaflega
ættaðan úr Hafnarfirði, sem kallar
sig Rimmugýgur. Það er áhuga-
hópur um víkingamenningu og á
mikið af klæðnaði, vopnum og
verkfærum og hefur kynnt sér
víkingatímabilið vel. Ég náði góðu
samkomulagi við þetta fólk og án
aðstoðar þess hefði aldrei verið
mögulegt að gera myndina fyrir
þessa upphæð. Rimmugýgur á
miklar þakkir skildar fyrir hve vel
tókst til með myndina.“
Kári segir að víkingaskipið Ís-
lendingur hafi einnig komið að
góðum notum við gerð mynd-
arinnar. Gunnar Marel Eggerts-
son skipasmiður og skipstjóri hafi
staðið sig vel sem víkingaskip-
stjóri. Hæft fagfólk setti upp
sviðsmyndir hér á landi, í Kanada
og Grænlandi. Þá kom fjöldi auka-
leikara við sögu.
Tvær myndir í bígerð
Kári segir að góðar líkur séu á
að stór sjónvarpsstöð í Bandaríkj-
unum kaupi heimssýningarréttinn
að Fyrstu ferðinni. Hann segir að
gengið verði frá því máli á næstu
tveimur mánuðum, en vill ekki tjá
sig nánar um það fyrr en samn-
ingar hafa verið undirritaðir. „Í
kjölfarið mun ég að öllum lík-
indum leikstýra tveimur öðrum
heimildarkvikmyndum um vík-
ingaöldina, á svipuðum nótum og
þessi er, fyrir þessa sömu aðila.
Það er þegar búið að fjármagna
fyrri myndina og líklegt að við
förum af stað með hana í sumar.
Það er ljómandi fínt því þá getum
við haldið áfram að segja rétta og
sanna sögu víkinganna.“
Ævintýraleg saga víkinganna
Fyrsta ferðin, saga
landafundanna, er ný
leikin heimildar-
kvikmynd um landa-
fundi og önnur afrek
íslenskra víkinga.
Myndin verður sýnd í
Ríkissjónvarpinu að
kvöldi nýársdags.
Guðni Einarsson
ræddi við Kára G.
Schram, leikstjóra og
framleiðanda.
gudni@mbl.is
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Kári G. Schram, leikstjóri og framleiðandi, vill segja rétta og sanna sögu víkinganna.