Morgunblaðið - 06.02.2004, Síða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. FEBRÚAR 2004 29
Á TÓNLEIKUM Myrkra mús-
íkdaga í Salnum í kvöld kl. 20 verða
flutt sex rafverk eftir fimm tónskáld.
Meðal tónskáldanna er Hilmar Örn
Hilmarsson, en þetta er í fyrsta sinn
sem hann er gestur hátíðarinnar.
Verk hans heitir Ættir, er fyrir tölvu
og hljóðband og á sér langa sögu,
þótt það heyrist hér í fyrsta sinn á
tónleikum.
„Upphaflega hugmyndin að verk-
inu, árið 1984, var sú að það yrði spil-
að í rými sem markaðist af átta hátöl-
urum. Þá átti að taka upp úr
hátölurunum átta með upptökuhöfði,
eitthvað sem væri hægt að nota síðar.
Þetta átti að gerast með tækni sem
kölluð er holophonics, – en með henni
á maður að geta heyrt hljóð úr öllum
áttum.“ Hilmar segist hafa ætlað að
staðsetja hátalarana átta í áttunum
átta, og þeir væru þá um leið orðnir
að áttunum sem rúnir eru ristar í, og
það ætlaði hann einmitt að gera í tón-
listinni. „Hugmyndin var að rista
rúnir úr hljóði. En uppfinningamað-
urinn sem fann upp holo-
phonics-tæknina fékk mik-
ilmennskubrjálæði, ætlaði að taka
yfir heiminn og byrjaði í Hollywood,
þar sem hann hvarf, – og því var
verkið aldrei tekið upp eins og það
var hugsað í fyrstu hugmyndinni.
Síðan hefur verkið legið hjá mér í
nokkrum drögum, bæði fyrir 16 rásir
og 24. Millilendingin var svo að búa
til útgáfu með níu tóna áttund, og ég
gerði tilraunir með það, en þær
leiddu mig bara á einhverju villustigi.
Það hefur alltaf pirrað mig að
verkið skuli ekki hafa verið full-
klárað, og þegar Kjartan Ólafsson
formaður Tónskáldafélagsins,
hringdi í mig og bað mig um verk á
hátíðina fannst mér kominn tími til
að losa mig við verkið, – annaðhvort
að segja að það væri rusl sem mætti
henda, og hefði verið rusl frá upphafi,
eða að klára það.“
Hilmar segir það hafa verið gaman
að taka verkið upp að nýju og heyra
hve sum hljóðin hefðu elst vel, meðan
önnur væru óttalega hallærisleg
svona í fyllingu tímans. „Sumt sem
hljómaði afskaplega ferskt og fínt
1984 er þannig í dag, að maður bara
kreppir tærnar yfir því hvað það er
gamaldags. En það má segja að í
verkinu eins og það er í dag sé ákveð-
in sögufölsun, því ég hélt því eftir
sem mér fannst gott og bætti nýju
efni við. En stóra breytingin er sú að
í þá daga var maður að gera allar til-
færslur í höndunum, og þær heppn-
uðust kannski og kannski ekki. Með
tækninni í dag er miklu auðveldara
að hafa stjórn á öllu, skipta á milli
hljóða og þess háttar. En það er gott
að vera búinn að hreinsa þetta út af
borðinu.“
Óþarft er að kynna Hilmar Örn
sem kvikmyndatónskáld, en í þeirri
grein tónlistarinnar hefur hann vakið
athygli um allan heim. Sjaldgæfara
er að heyra tónsmíðar hans á tón-
leikum sem þessum. „Ég hef lengi
verið í alls konar tilraunatónlist og
verið að vinna með segulbönd og
hljóðgervla. Það sem kveikti í mér á
sínum tíma voru tónskáld eins og
Stockhausen og Steve Reich; Stock-
hausen með raftæknina og Reich
með segulböndin og lúppurnar, fasa-
skiptin og allt það. Í þeirri tónlist
fann ég fyrst mína rödd; hún höfðaði
alveg beint til mín.“
Heillandi hljóðheimur
Ríkharður Örn Friðriksson á tvö
verk á tónleikunum, Brons og Flæði.
Hann segir Brons unnið algerlega
upp úr hljóðum úr gong- og tam-tam-
safni Gunnars Kristinssonar. „Með
því að spila á hljóðfærin á mismun-
andi hátt og á mismunandi stöðum er
hægt að ná fram ótrúlega fjöl-
breyttum og heillandi hljóðheimi.
Síðan var unnið áfram með hljóðin í
tölvu á margvíslegan hátt, aðallega
þó með kerfum samsettum úr fjöl-
breytilegum taflínum.“ Verkið var að
mestu samið í Tónveri Tónlistarskóla
Kópavogs í desember 2003 og í jan-
úar á þessu ári. Verk Ríkharðs,
Flæði, fyrir rafgítar, var samið í
fyrra. Það er byggt á hægum línum
sem eru kynntar til sögunnar ein af
annarri. Þær hlaðast hver ofan á
aðra, renna sitt skeið og hverfa síðan
hægt og rólega út í eilífðina. Vefurinn
er stundum gisinn en stundum svo
þéttur að línurnar missa sjálfstæði
sitt og verða að hreyfanlegum hljóð-
mössum.
Verk Kjartans Ólafssonar á tón-
leikunum heitir 7 tilbrigði í einu og er
byggt á 7 tilbrigðum frá árinu 2002. Í
verkinu er leitast við að þétta tíma-
skynjunina með því að nær samtímis
heyrast öll tilbrigðin, samofin hvert í
annað.
Um verk sitt, L’Altra dimensione,
eða Hina víddina, segir tónskáldið
Þuríður Jónsdóttir: „Á einum heit-
asta mánuði allra tíma í Bologna, júlí
2002, sat ég og æfði mig á flautuna.
Hitamollan gerði lífið nánast óbæri-
legt og eina ráðið var að láta hugann
reika um norrænar slóðir og veðráttu
sem ég saknaði svo mjög. Æfingin
hélt inn á nýjar víddir ímyndunar og
flautan í höndum mínum varð að
stórum pensli sem ég málaði með ís-
lenskt landslag, beljandi rigningu,
ólgandi haf, fuglabjörg og hófadyn.
Með þessum galdrapensli málaði ég
einnig andstæður ljóss og skugga,
elds og íss. Nafn verksins er tilvitnun
í verk Bruno Maderna, Musica su
due dimensioni (Tónlist í tveimur
víddum) fyrir flautu og rafhljóð, sem
er fyrsta verk sögunnar þar sem raf-
hljóðfærum er blandað saman við
hljóðfæraleik í tónleikasal. Eini efni-
viður verksins er hljóð úr flautunni
minni og andardráttur flautuleik-
arans.“
Hilmar Þórðarson er höfundur
lokaverksins á tónleikunum, en það
heitir Bitin eyru og er samið fyrir
Áka Ásgeirsson, trompetleikara og
tónskáld, sumarið 2003. Verkið er
yngsta verk höfundar í röð einleiks-
verka fyrir hljóðfæri og tölvu. Áki
hefur þróað rafrænan búnað sem
gerir honum meðal annars kleift að
stýra tónstyrk og tónblæ tölvunnar á
sama tíma og hann leikur. „Form
verksins er nokkuð hefðbundið, lag-
rænt/módalt með sífelldum til-
brigðum við sama tónefnið. Eins og í
fyrri Sononymus-verkum mínum er
aðal áhersla lögð á samspil, leiks
hljóðfærisins og tölvunnar. Flutn-
ingur hljóðfæraleikarans framhefur
og undirstrikar tengsl hljóðfærisins
og tölvunnar, sem í Sononymus-
verkum mínum eru órjúfanleg heild,“
segir Hilmar Þórðarson um verk sitt.
Í hléi geta tónleikagestir séð og
heyrt hljóðinnsetninguna Umhverfi
I, sem er sú fyrsta í fyrirhugaðri röð
innsetninga sem setja upp ímyndað
hljóðumhverfi sem áheyrendur geta
síðan lagað að sínum smekk.
Rúnaristur úr hljóði
Morgunblaðið/Þorkell
Raftónskáldin sem eiga verk á tónleikum Myrkra músíkdaga í Salnum í kvöld.
Í FORSAL Ásmundarsafns við Sig-
tún hefur nú verið opnuð fyrsta sýn-
ingin í sýningaröðinni Píramídarnir
þar sem þrír ungir listamenn skapa
innsetningar í píramídanum, þeim
hluta byggingarinnar sem áður var
vinnustofa Ásmundar Sveinssonar.
Ásmundur var ætíð áhugamaður um
samtímalist og það sem ungt listafólk
var að fást við á hverjum tíma og er
það því mjög í hans anda að bjóða
ungu listafólki að sýna verk sín í
safninu samhliða verkum hans.
Á fyrstu píramídasýningunni sýnir
Ásdís Sif Gunnarsdóttir ljósmyndir
og vídeó, en hreint ekki af píramíd-
um. „Það má hins vegar segja að ég
sé undir áhrifum frá safninu og verk-
unum sem hér eru,“ segir Ásdís.
„Það er alveg stórkostlegt að Ás-
mundur skyldi byggja þetta hús og
það er mikill heiður að fá að sýna
hér.“
Einfaldar athafnir
– Hvert er þema sýningarinnar
hjá þér?
„Þemað er einfaldar athafnir í
hversdagslífinu. Ég hef verið að
hugsa um impressjónistamálverkin,
sem eru svo kyrr. Það er eins og þau
hægi á tímanum þar til hann stendur
í stað. Þetta eru myndir af konum í
ballett og konum í baði – eða að gera
eitthvað einfalt. Þetta er spurning
um augnablikin sem maður á með
sjálfum sér.
Ég hugsa sýninguna eins og ég sé
að fást við málverk, nema þau eru
unnin á vídeó. Ég nota sjálfa mig í
myndirnar og vídeóin. Reyndar nota
ég sjálfa mig mikið sem efnivið þegar
ég er að vinna verkin mín, hvort held-
ur eru vídeó eða gjörningar. Í gjörn-
ingum nota ég líka annað fólk – og
stend stundum utan við þá sjálf.“
– Hvað ertu að segja með verkum
þínum?
„Ég trúi því ekki að maður þurfi að
segja neitt sérstakt í myndlist.
Myndlistin er eitthvað sem maður á
að njóta og upplifa.“
– En eitthvað hlýturðu að vera að
hugsa þegar þú vinnur verkin?
„Já, markmið mitt er að hægja á
tímanum. Vídeóið er eins konar bíó-
mynd, sem hefur þó hvorki efnivið né
sögu – heldur getur verkið verið mál-
verk eða augnablik.“
Ásdís hélt beint til New York eftir
stúdentspróf frá Fjölbrautaskólan-
um í Breiðholti. Í New York lauk hún
BA-prófi í myndlist, dvaldi hér heima
í eitt ár og hélt síðan til Los Angeles
þar sem hún hefur verið í MA-námi í
vídeó- og gjörningalist við UCLA síð-
astliðin tvö ár. Eftir sýninguna í Ás-
mundarsafni heldur Ásdís aftur til
Los Angeles til að ljúka MA-námi
sínu. Þegar hún er spurð hvort hún
ætli að flytja heim að loknu námi seg-
ist hún ekki hafa ákveðið hvar hún
ætli að setjast að. „Ég hef hins vegar
ákveðið að vera alltaf hér heima á
sumrin og um jólin. Ég er farin að
sakna Íslands mjög mikið og mig
langar til að búa hér. Það er ein-
kennilegt hvað þetta land togar í
mann. Maður ræður ekkert við það.“
Ásdísi verður tíðrætt um bílana,
umferðina og hraðann í Los Angeles
og segir það alveg á hreinu að þar
vildi hún ekki setjast að. „Frekar í
New York,“ segir hún og bætir við:
„Þar eru þó árstíðir og almennings-
samgöngur í ágætu lagi. Þar þarf
maður ekki að eiga bíl.“
Eins konar dagbók
– Heldurðu að þessi stöðuga hreyf-
ing og áreiti í Los Angeles hafi haft
áhrif á það hvers konar verk þú ert
að sýna hér í Ásmundarsafni núna?
„Já, veistu, það er mjög líklegt.
Það er aldrei kyrr punktur í borg-
inni, bara stöðug hreyfing og hraði
og allt að gerast. Það sem er einmitt
svo skemmtilegt við vídeólistina er
að þú getur notað hana til þess að
fara í allt aðrar áttir. Á síðustu árum
hefur hún þróast mikið. Vídeólista-
menn eru að framleiða verk sem eru
allt frá því að vera kvikmyndir, yfir í
að vera kyrralífsmyndir – og allt þar
á milli. Það er hins vegar orðið lítið
um þessar þriggja mínútna löngu
myndir með söguþræði í þessari list-
grein. Það má segja að þær séu að
hverfa.
Ég hef valið kyrru leiðina í þessari
sýningu. Hún er frásögn af upplif-
unum, eins og þegar maður skrifar
dagbók. Það gerist eitthvað yfir dag-
inn – og ég skráset það.“
Að hægja
á tímanum
Ásdís Sif Gunnarsdóttir sýnir innsetningu í
forsal Ásmundarsafns þessa dagana.
Súsanna Svavarsdóttir ræddi við hana um
hraða, búsetu og möguleika vídeólistarinnar.
Morgunblaðið/Ásdís
Ásdís Sif Gunnarsdóttir ríður á vaðið í sýningaröðinni Píramídum í Ásmundarsafni.