Morgunblaðið - 19.02.2004, Qupperneq 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í
skýrslu Sameinuðu þjóð-
anna, The Human Deve-
lopment Report 2003,
kemur fram að Íslands er
meðal fimm stöndugustu
þjóða heims. Í skýrslunni Ísland
og þróunarlöndin (Jónas Haralz,
Hermann Ingólfsson, 2003) kem-
ur fram að Ísland er í 21. sæti af
23 DEC/OECD-löndunum hvað
varðar framlag til þróun-
araðstoðar. (Skýrslan er á á Net-
inu: www.utanrikisraduneyti.is).
Það er ekki góður vitnisburður
að vera meðal fimm ríkustu þjóða
heims en um leið eitt tregasta
landið í þróunaraðstoð. Þetta er
ekki vitnisburður um vilja þjóð-
arinnar, heldur um vilja stjórn-
valda. Fátæk-
ustu löndin
eru í Afríku.
Vilji þjóð-
arinnar til
þróun-
araðstoðar er
í raun án hliðstæðu, því söfn-
unarfé almennings er oft svo mik-
ið að það slær út það fé sem ríkið
veitir til Þróunarsamvinnustofn-
unar. Þetta kemur fram í skýrsl-
unni, í fimmta kafla.
Sameinuðu þjóðirnar hafa sett
það sem viðmið að þróunaraðstoð
ætti að vera 0,70% af landsfram-
leiðslu hvers vestræns þjóðfélags.
Ísland var með 0,16% á síðasta
ári, en Danmörk, Noregur og Sví-
þjóð með aðstoð á bilinu 0,81–
1,03%. Það er lofsvert hjá þeim!
Stjórnvöld á Vesturlöndum eru
þó almennt treg á fé til friðar- og
þróunarmála. Þegar skýrslan um
Ísland og þróunarlöndin var
kynnt hélt Jeffrey D. Sachs, að-
stoðarmaður Kofi Annan, fyr-
irlestur hér og sagði: „Bush ætlar
aðeins að leggja 16 milljarða
króna til baráttunnar gegn al-
næmi og malaríu. Ég ber það
gjarnan saman við 6.900 milljarða
króna sem hann vill fá aukalega
til að berjast í Írak [...] Of mikið í
stríð og nánast ekkert í frið.“
(Mbl. 16.9. 03).
Tölur opinbera vilja og áhuga
og þessar tölur skera í augum.
Ég held að almenningur á Vest-
urlöndum og Íslandi hafi ekki
haft sterkan áhuga á innrás í
Írak, hann trúði ekki á forsend-
urnar, ekki á „góðviljann“ til að
frelsa þjóðina, upplýsingarnar
sem áttu að réttlæta hana eða að-
ferðina sem beitt var. Ákvörðunin
um innrás var sárt dæmi um sam-
bandsleysi vestrænna leiðtoga og
almennings.
Stríð er andstæðan við þróun-
arhjálp og afleit aðferð til að
bæta heiminn þegar önnur verk-
efni eru svo brýn og þegar vof-
urnar vofa yfir. „Alnæmisvofan
ógnar A-Evrópu“ var t.d. aðalfyr-
irsögnin á forsíðu Morgunblaðs-
ins í gær. Ef til vill reiðist al-
menningur ekki leiðtogunum
nægilega mikið fyrr en vofan
leggst yfir V-Evrópu, sem hún
mun gera ef fram fer sem horfir.
Hverjir hafa áhuga á stríði
nema afvegaleiddir leiðtogar þeg-
ar: 1. Um milljarður manna lifir á
minna en einum dollara á dag. 2.
Aðeins eitt barn af hverjum fimm
lýkur grunnskóla. 3. HIV/AIDS
veiran heldur áfram að breiðast
út og meira en fjórtán milljónir
barna misstu annað eða báða for-
eldra sína úr sjúkdómnum árið
2001, og talið er að fjöldi smitaðra
eigi eftir að tvöfaldast fyrir árið
2010.
4. Næstum átta hundruð millj-
ónir manna, eða um 15% jarð-
arbúa, þjáist af krónísku hungri
dag hvern. 5. Um hálf milljón
kvenna deyr við barnsburð á
hverju ári, eða ein á hverri mín-
útu, og konur sunnan Sahara eru
eitt hundrað sinnum líklegri til að
látast í kjölfar barnsburðar en
konur í Vestur-Evrópu. (Vís-
indavefurinn, 6.2. 04).
Jafnvel Kofi Annan er gráti
nær yfir pólitískri tregðu og hef-
ur margskammað vestræna þjóð-
arleiðtoga fyrir sljóleika: „Ég
finn til reiði, ég er miður mín,
finnst ég vera hjálparvana og mér
finnst líka ... að við höfum efni á
því að hjálpa öllum þessum sjúk-
lingum, en það sem vantar er
pólitískur vilji.“ (Mbl. 1.12. 03).
Þarna er Annan að vísa til þess að
árið 2002 var stofnaður Alheims-
sjóður til baráttunnar gegn al-
næmi, berklum og malaríu. Í
sjóðinn þurfa að berast sjö til tíu
milljarðar dollara til baráttunnar
gegn alnæmi árlega. Á tveimur
árum hefur sjóðurinn getað lagt
fram 2,1 milljarð dollara til verk-
efna í rúmlega 120 löndum. Alltof
lítið.
Íslenska þjóðin hefur sýnt í
verki að hún vill iðka þróun-
arhjálp með stolti, og hún vill alls
ekki sitja neðst á listum yfir
framlag þjóða. Mér finnst því að
íslensk stjórnvöld ættu að setja
sér háleitari markmið á þessum
vettvangi, svo ekki þurfi að fella
tár yfir of hægum bata. Hér er fé,
fagfólk til að vinna að málunum
og fræðimenn til að rannsaka
þróunarmál eins og fram kom á
ráðstefnunni Þekkingarleit og
þróunarhjálp í Háskóla Íslands á
laugardaginn. Þar var einnig sagt
frá rannsókn sem sýndi að helm-
ingur þjóðarinnar vill veita meira
fé til þróunarhjálpar.
Gott starf er nú þegar unnið á
vegum Þróunarsamvinnustofn-
unar Íslands, núna í Afríkuríkj-
unum Malaví, Namibíu, Mósam-
bík og Úganda. Verkin sýna að
Íslendingar geta lagt drjúga hönd
á plóginn. Nú stendur víst fyrir
dyrum að marka íslenska stefnu í
þróunarmálum til næstu ára. Ég
er sannfærður um að þjóðin vill
hraða og kröftuga breytingu í
þessum málaflokki með sóma.
Framlag Íslands var 0,12% árið
2000. Meginaukningin í íslenskri
þróunaraðstoð síðan þá felst í ís-
lensku friðargæslunni. Hún er
góð, en aukning varð vart mæl-
anleg á annarri tegund af þróun-
araðstoð og það er slæmt. Frið-
argæslan er ólík venjulegri
aðstoð, felst t.d. ekki í því að að-
stoða fátæka í Afríku. (Kafli 2.4 í
skýrslunni um þróunarlönd).
Íslensk stjórnvöld þurfa ekki
að óttast almenningsálitið þótt
þau auki þróunaraðstoð Íslands
markvisst og verulega á næstu
árum. Verkefni þeirra er að
draga verulega úr gapinu á milli
sín og þjóðarinnar. Þessi pistill er
hvatning fyrir þau til að gera það.
Fátækar
þjóðir I
Friðar- og þróunarvilji almennings er
þúsund sinnum meiri en stjórnvalda.
Gap milli vilja og áhuga vestrænna
leiðtoga og almennings hefur opinberast
og ginnungagap opnast á Íslandi.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
REYKJAVÍK hefur meira en
tvöfaldast á nokkrum áratugum;
bæði að flatarmáli og íbúafjölda.
Þegar ég var gutti á Skólavörðu-
stígnum var efsti hluti
Frakkastígsins enn
malargata og okkur
þótti vont að fá ryk-
mökkinn yfir hús og
lóð heima í hvert sinn
sem þurrt var og
hvasst eða bílar óku
um götuna. Malbikið
var mikil framför þar.
Nú, vetarlangt, er
víða orðið eins og þá
var í Reykjavík, þ.e.
við götur með þungri
umferð. Ef ekið er
um, eða staðið við,
götur eins og Miklu-
braut, Kringlumýrarbraut, Klepps-
veg eða Gullinbrú (svo einhverjar
séu nefndar) á þurrum degi sér á
þykkan rykkmökk yfir götum og
nærliggjandi byggingum og ryk-
mökkur gýs undan hjólum bíla,
einkum stærri bíla og bíla á breið-
um dekkjum. Rykið berst um allt
og ef blautt er á verður það að
svartri eðju sem veðst um grundir,
götur, garða, hús og ökutæki og
veldur ófáum erfiðum blettum á
fatnaði eða gólfteppum. Menn
vopnast lítið umhverfisvænni stein-
olíu eða lífrænum leysiefnum og
reyna að halda því versta í skefjum.
Samtals losna líklega fáein þúsund
tonn af ryki af götum borgarinnar á
hverjum vetri.
Rykið sem þarna leggur að vitum
fólks og skepna og leggst á gróður
er blanda af tjöru, gúmmíögnum,
basaltmylsnu (steinmylsnu), sóti úr
bílvélum og málmryki
(einkum úr dekkj-
anöglum). Fíngerðasti
hlutinn (svifrykið) er
svo smágert að það
smýgur um síur eða
ofan í menn og mál-
leysingja. Það er
heilsuspillandi en erfitt
að henda reiður á hve
alvarleg áhrifin eru.
Það fer m.a. eftir
magni og samsetningu
og tíma sem menn
verða fyrir þessu. Öllu
til viðbótar sést oft að
nokkuð þykkt, brún-
leitt gasský liggur yfir borginni og
blandast rykinu og sótinu. Innihald-
ið er m.a. nitursambönd, óson og
kolefnisoxíð. Mest af því er ekki
heldur heilsusamlegt. Og orsökin?
Hún er margkunn: Óhófleg notkun
nagladekkja, illa stilltar dísilvélar,
mjög almenn bílanotkun, tíð notkun
salts sem býr til frostblöndu á snjó-
eða ísilögðum götum (tíð skipti
frosts og þíðu framkalla frostveðr-
un í steypu og malbiki) og loks
sandur sem stráð er á götur og
gangstéttir. Gamla malargötu-
tilfinningin er kominn aftur.
Með öðrum orðum: Samgöngur í
borginni hafa komið okkur í um-
hverfisvanda sem vex stöðugt en
þarf að leysa. Ósk um greiðar og
góðar samgöngur má ekki kosta of
mikið. Erlendar rannsóknir, og að
nokkru innlendar líka, geta hjálpað
til við að laga það sem laga þarf og
fólk má ekki horfa framhjá ryki og
loftmengun í von um að afkomend-
urnir leysi vandann á næstu öld, ef
heilsa þeirra leyfir.
Mig grunar að eitthvað af um-
burðarlyndi okkar gagnvart óþarfa
mengun í lofti og við götur borg-
arinnar botni í kæruleysi sem víða
má sjá í verki. Sundurekin græn
svæði, skemmdur trjágróður, smá-
haugar af rusli við götur eða stór
gatnamót (menn henda t.d. ýmsu úr
bílum meðan þeir bíða á ljósum),
leifar af flugeldum um allt (tugir
tonna af pappa árlega), vöru- og
matarumbúðir á víð og dreif og úr-
gangsdrasl við ótal vinnustaði er
meðal þess sem við berum ábyrgð
á. Hvað er til ráða? Hvernig minnk-
um við ryk og loftmengun í Rykvík.
Rykvík: Umhverfismál
í höfuðborginni
Ari Trausti Guðmundsson
skrifar um umhverfismál ’Samgöngur í borginnihafa komið okkur í
umhverfisvanda sem
vex stöðugt en þarf
að leysa.‘
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og
m.a. ráðgjafi hjá Línuhönnun.
Í BYRJUN kjarasamninga vakn-
ar sú spurning hvaða launabætur
nást til betri lífskjara. Eftir að hafa
skoðað síðustu kjarasamninga Efl-
ingar við Samtök atvinnulífsins
vakna hjá mér ýmsar
spurningar sem gott
væri að fá svör við.
Ég get ekki neitað því
sem öryggisvörður hjá
Securitas að mér brá
illilega í brún þegar
ég komst yfir kaup-
taxta í kjarasamningi
öryggisvarða Öryggis-
miðstöðvarinnar fyrir
árið 2002. Efling gaf
út bækling sem heitir
KAUPTAXTAR og
gildir frá 1. janúar
2002 til 31. desember
2002. Sama gerði Efling fyrir árið
2003 með tilheyrandi breytingum.
Athygli mína vakti að aðeins 1
kjarasamningur er gefinn út fyrir
öryggisverði. Hvers vegna eru þá í
gangi 2 launatöflur? Ég bað um
kauptaxta og kjarasamning honum
viðkomandi á skrifstofu Eflingar en
var synjað um hann. Hvers vegna
er hann í felum ? Ég ætla að birta
hér útdrátt samanburðar á þessum
2 kauptöxtum frá 2002. Hann er
eftirfarandi:
Á þessum 2 töflum er gríð-
arlegur munur eða ca 30%. Þessir
taxtar hækkuðu um 3% um ára-
mótin 2002 og 2003 en ég get ekki
fengið kauptaxta Öryggismiðstöðv-
arinnar fyrir sl. ár. Hvers vegna
þeir eru ekki gefnir út opinberlega
af hálfu Eflingar eins og aðrir
kauptaxtar er með ólíkindum. Hvað
er á seyði? Það væri fróðlegt að fá
vitneskju um það.
Ég talaði við lögfræðing Eflingar
og spurði hann hvers vegna samn-
ingarnir væru tveir?
Því gat hann ekki
svarað en hann myndi
kynna sér málið sem
hann og gerði. Svar
hans var að þetta væri
sérkjarasamningur.
Ég get vel ímyndað
mér að starfsmenn
Securitas láti ekki
bjóða sér það lengur
að hafa ekki sama
grunntaxta á laun og
aðrir öryggisverðir
sem vinna sams konar
vinnu.
Ég spyr því stjórnarmenn og
samninganefnd Eflingar hvort þeir
telji eðlilegt að hafa 2 ólíka samn-
inga í gangi fyrir sams konar
störf? Sé svarið jákvætt þá hvers
vegna?
Mun samninganefndin knýja á
um að sami grunntaxti gildi fyrir
bæði fyrirtækin? Það hlýtur að
vera auðsótt mál þar sem Samtök
atvinnulífsins og Efling gerðu
samninginn fyrir Öryggismiðstöð-
ina fyrir að minnsta kosti tveimur
árum.
Eftir að hafa skoðað samningana
almennt kemur í ljós að yfirvinna
er með 80% álag á dagvinnukaup.
Þeir öryggisverðir sem vinna ein-
göngu á nóttunni allt árið um kring
ættu að fá yfirvinnukaup en ekki
dagvinnukaup með 39% álagi.
Einnig kemur í ljós að örygg-
isverðir eru þeir einu sem hafa
39% álag ofan á dagvinnukaup hjá
aðildarfélögum Eflingar. Mér virð-
ist að aðrir sem greiða %-álag
greiði 33%, 45%–55% eða 90%. Ég
spyr því hvort samninganefndin
muni beita sér fyrir hækkun á
%-álagi til samræmis við önnur
stéttarfélög innan Eflingar? Eins
og skýrt kemur fram í sér-
kjarasamningi öryggisvarða sem
vinna eingöngu á nóttunni er greitt
39% álag á dagvinnukaupið.
Starfsmenn sem ganga „vaktir“
á tímabilinu frá kl. 20.00– 08.00,
svo og á laugardögum og sunnu-
dögum, skulu fá greitt jafnaðarálag
sem nemur 39% frá og með 1. jan-
úar 2002 Álag á tímabilinu 17.00–
20.00 er 21,5% Hvers vegna er ekki
greitt 39% álag á yfirvinnukaupið ?
Fyrst greitt er álag á næturvinnu
almennt en ekki á dagvinnu hlýtur
álagið einnig vera á yfirvinnukaup.
Þeir sem vinna dagvinnu fá sama
yfirvinnukaup og þeir sem vinna á
nóttunni. Ef atvinnurekendur kalla
það „vaktir“ að öryggisverðir skili
vinnuskyldu sinni með því að vinna
aðra hverja viku frá mánudegi til
sunnudags og frí hina þá eru það
ódýr rök. Öryggisverðir Securitas
hljóta að bíða spenntir eftir nýjum
samningi á borð við samning ör-
yggisvarða Öryggismiðstöðv-
arinnar. Svör óskast sem fyrst.
Opið bréf til stjórnar
Eflingar stéttarfélags
Björn Kristmundsson skrifar
um kjaramál ’Mun samninganefndinknýja á um að sami
grunntaxti gildi fyrir
bæði fyrirtækin? ‘
Björn Kristmundsson
Höfundur er öryggisvörður
Securitas.
Öryggisverðir Securitas Öryggismiðstöðin
Staðbundin Mánk. Vaktaálag Yfirv Mánk. Vaktaálag Yfirv.
gæsla 39% 39%
Byrjunarlaun 88.316 34.443,24 917,16 88.900 34.671 923,22
Eftir 2 mán. 99.480 38.797 1.033,08
Eftir 1 ár 90.663 35.358,57 941,54 106.443 41.513 1.105,39
Eftir 5 ár 94.002 36.660,78 976,21 119.803 46.723 1.647,29