Morgunblaðið - 18.04.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 18. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Á
páskadag gaf Gulbuddin
Hekmatyar, einn af helstu
leiðtogum uppreisnar-
manna í Afganistan, út yf-
irlýsingu þar sem hann
hvatti íbúa landsins til að
rísa upp gegn hernámslið-
inu og erlendum öflum á
sama hátt og fylgismenn
klerksins Muqtada al-Sadr í Írak. Hekmatyar
er leiðtogi Hezb-e-Islami fylkingarinnar sem er
hópur íslamskra skæruliða sem börðust gegn
Sovétríkjunum á níunda áratugnum. Hekmat-
yar sneri til baka úr útlegð í Íran árið 2002 en
hefur nú gengið til liðs við talibana og er ásamt
þeim í felum við pakistönsku landamærin. Tal-
ibanar hafa hingað til aðallega ráðist á afganska
embættismenn og erlenda hermenn í suður- og
austurhluta landsins og fjölmargar erlendar
hjálparstofnanir hafa þar af leiðandi ekki séð
sér fært að vera með starfsemi á svæðinu. Nú
óttast menn hins vegar að hópurinn kunni að
fara að fordæmi íraskra uppreisnarmanna og
freisti þess að ræna erlendu starfsfólki í landinu
í von um valda uppnámi og hrekja útlendinga í
burtu.
Á páskadag rændu talibanskir skæruliðar yf-
irmanni öryggismála og tveimur lífvörðum
hans í Uruzgan héraði en það var eitt helsta vígi
talibana áður en þeir voru hraktir frá völdum. Á
annan í páskum fóru 12 talibanar og rændu
háttsettum aðila hjá afgönsku leyniþjónustunni
ásamt tveimur hermönnum í sama héraði en
ekki er vitað um afdrif þeirra. Talibanar eru
einnig grunaðir um að hafa rænt tyrkneskum
verkfræðingi sem starfaði í nærliggjandi héraði
við vegaframkvæmdir sem styrktar eru af
Bandaríkjamönnum.
Árásir daglega
Hernámsliðið og afganskir hermenn verða
nú fyrir árás á hverjum degi og í fyrsta sinn frá
því í janúar gerðu talibanar vart við sig í borg-
inni Kandahar í Suður-Afganistan, þar sem
bandaríski herinn er með herstöð. Þar sprakk
sprengja með þeim afleiðingum að þrír særð-
ust, auk þess sem talibanar hafa staðið fyrir til-
viljanakenndum sprengjuárásun í nágrenni
Kandahar síðastliðnar nætur. Á miðvikudag og
fimmtudag sprungu síðan tvær fjarstýrðar
sprengjur við vegi í borginni og særðust meðal
annars yfirmaður lögreglunnar og háttsettur
afganskur herforingi. Í Zabul-héraði, sem er
nokkru norðar, drápu talibanar aftur háttsett-
an afganskan embættismann og lífverði hans og
í Uruzgan-héraði voru tveir óbreyttir borgarar
til viðbótar drepnir, sem talibanar töldu vera
bandaríska njósnara að sögn sjónarvotta.
Innanríkisráðherrann, Ali Ahmad Jalali, tel-
ur ólíklegt að árásirnar hafi verið samhæfðar og
segir uppreisnarmennina vera of fáa til að geta
haft áhrif á stöðugleika í landinu. Árásirnar
hafa engu að síður komið í veg fyrir að erlendar
hjálparstofnanir geti starfað í stórum hluta
landsins. Verktakar á vegum hersins og ann-
arra stofnana sem vinna á þessum svæðum eiga
mjög erfitt með að ráða fólk í vinnu, en þeir sem
eru tilbúnir til að leggja líf sitt í hættu geta
fengið yfir milljón íslenskar krónur á mánuði
fyrir það eitt að hætta sér inn á þessi svæði.
Á annan í páskum fóru bandarískar herþotur
í loftið og hentu þúsundum áróðurssnepla yfir
þorp og bæi í fjallahéruðunum við landamæri
Pakistans. Íbúarnir eru hvattir til að veita
stjórnvöldum upplýsingar um starfsemi and-
spyrnuhópa á svæðinu, en þar kemur einnig
fram að viðvera talibana og annarra uppreisn-
armanna í héruðunum komi í veg fyrir að hægt
sé að veita íbúum nauðsynlega aðstoð og hjálp-
argögn. Talibanar og stuðningsmenn þeirra frá
Tétsníu, Saudi-Arabíu og Pakistan fara enn til-
tölulega frjálsir um landamærin en þetta gætu
þeir ekki nema með hjálp íbúanna. Stór hluti
vandans er raunar sá að í Afganistan ber gest-
gjöfum að vernda gesti sína og þess vegna er
talið ólíklegt að íbúarnir komi til með að gefa
stjórnvöldum upplýsingar um starfsemi talib-
ana og al-Qaeda. Upplýsingaflæði í þessum hér-
uðum er auk þess mjög ábótavant og afgönsk
stjórnvöld hafa engin ítök í fjölmörgum hér-
uðum í suður- og austurhluta landsins.
Bin Ladens enn leitað
Það eru rúmlega þrettán þúsund og fimm-
hundruð erlendir hermenn í Afganistan, flestir
frá Bandaríkjunum. Aðalverkefni hersins er að
elta uppi og útrýma talibönum sem hafa lýst yf-
ir heilögu stríði gegn hernámsliðinu, afgönsk-
um stjórnvöldum og starfsmönnum hjálpar-
stofnanna. Frá því í ágúst á síðasta ári hafa 650
manns látið lífið í árásum talibana, en það þykir
í raun með ólíkindum að enn hafi ekki náðst að
hafa hendur í hári Osama bin Ladens og æðsta
leiðtoga talibana, Mullah Mohammad Omars.
Talibanar hafa gert nær stöðugar árásir síðustu
daga og vikur á herstöðvar og bílalestir afg-
anska hersins og hernámsliðsins, en alltaf getað
flúið yfir til Pakistans þegar þeim hefur verið
veitt eftirför. Pakistönsk stjórnvöld hafa nú
loks látið undan þrýstingi frá Bandaríkjunum
og hafið árásir á uppreisnarmenn sem hafa
bækistöðvar á þeirra yfirráðasvæði. Í mars-
mánuði mætti pakistanski herinn mörghundruð
talibönum og stuðningsmönnum þeirra við
landamærin í Suður-Waziristan þar sem yfir 60
skæruliðar létu lífið og 160 voru handteknir. En
þrátt fyrir háleitar yfirlýsingar Pakistana við-
gengst skæruhernaður enn á þeirra yfirráða-
svæði og fyrir einungis örfáum dögum voru
gerðar árásir á erlenda hermenn einungis um
150 kílómetra suð-austur af Kabúl, sem endaði
með því að árásarmennirnir leituðu hælis yfir
landamærin þegar þeim var veitt eftirför. Árás-
in var hefðbundin og hófst með fjarstýrðri
sprengju við vegkantinn sem átti að lokka her-
menn í gildru og var síðar fylgt eftir með skot-
hríð og sprengjuárásum þar sem notaðar voru
eldvörpur. Árásarmennirnir flúðu loks yfir
landamærin á sama svæði og pakistanski her-
inn hafði gert árásir nokkrum dögum áður. Síð-
astliðinn mánudag voru sjö drepnir þegar talib-
anar stöðvuðu bíl í Paktika-héraði, sem einnig
liggur við Suður-Waziristan, en það tók frétt-
irnar fjóra daga að berast til Kabúl því héraðið
er svo einangrað. Í hópnum voru fimm opinber-
ir embættismenn og tvær konur og barn. Upp-
reisnarmennirnir spurðu fólkið í bílnum hvort
það styddi Karzai forseta og þegar í ljós kom
hverjir voru á ferð var fólkið dregið út úr bíln-
um og tekið af lífi en einni konu var hlíft. Hér-
aðsstjórinn í Paktika-héraði hefur viðurkennt
að hann hafi engin ítök á svæðinu og ljóst er að
talibanar njóta mikils stuðnings bæði í Paktika
og Waziristan.
Bandaríkjaher hyggst senda tvö þúsund her-
menn til viðbótar til Afganistans til að taka þátt
í hernaðaraðgerðinni „Mountain Storm“, en
ólíklegt er að þeir nái tilskildum árangri nema
með stuðningi Pakistana hinum megin við
landamærin. Pakistönsk stjórnvöld hafa gefið
pakistönskum íbúum við landamærin frest til
20. apríl til að framselja al-Qaeda-meðlimi, ann-
ars verði ráðist á þá. Þrjátíu talibanar voru svo
handteknir fyrir helgi þegar bandaríski herinn
hélt inn í Shah Wali Kot, sem er í Uruzgan-
héraði, í leit að líkum þeirra sem voru drepnir
fyrr í vikunni. Ekki var búist við að svo margir
talibanar héldu til á svæðinu en fjöldinn sýnir
að talibanar njóta ef til vill meiri stuðnings en
áður var talið.
Yfirráð stjórnvalda lítil
Aðalvandinn í Afganistan stafar hins vegar
ekki af árásum talibana, heldur eiga stjórnvöld
fullt í fangi með að afvopna stríðandi fylkingar
annars staðar í landinu. Í raun má segja að yf-
irráð stjórnvalda nái vart út fyrir höfuðborgina,
en aðrar borgir eins og Herat og Mazar-e-Shar-
if eru algjörlega á valdi öflugra stríðsherra sem
ráða yfir stórum svæðum með hjálp málaliða og
einkahers. Hörð átök brutust út í síðustu viku í
borginni Maymana í Faryab-héraði sem er í
norðurhluta landsins. Héraðsstjórinn Enayat-
ullah Enayat og afganskur hershöfðingi að
nafni Habibi flúðu undan hermönnum öflugs
stríðsherra, en sá er Úsbeki og heitir Abdul
Rashid Dostum. Dostum er reyndar öryggis-
málaráðgjafi Hamids Karzai forseta en að sögn
héraðsstjórans fóru menn Dostums um borgina
og rændu og rupluðu og létust nokkrir í kjölfar-
ið. 750 afganskir hermenn voru samstundis
sendir frá Kabúl til að stilla til friðar, en að sögn
talsmanns forsetaembættisins hefur Dostum
undirstrikað hollustu sína við forsetann og seg-
ir atvikið byggt á misskilningi. Talsmaður Dost-
ums greindi síðar frá því að ekki væri unnt að
leyfa héraðsstjóranum og hershöfðingjanum að
snúa aftur til starfa, en talið er að Dostum hafi
ruðst inn í Maymana vegna þess að Habibi hafi
gert samning við Marshal Mohammad Fahim,
sem er varnarmálaráðherra Afganistans og
erkióvinur Dostums. Dostum hefur sakað ráð-
herrann um að reyna að stofna til vandræða í
héraðinu með því markmiði að koma honum frá.
Einungis tveimur dögum síðar kom til mikilla
átaka milli hermanna Dostums og Atta Ma-
hammads, sem er annar öflugur stríðsherra á
Stjórnleysi og stríðsher
Börn á götu í Kabúl, höfuðborg Afganistans. Lífið hefur breyst til muna í höfuðborginni, en utan hennar ríkir víða stjórnleysi og stríðsherrar fara með völd.
Lífið hefur breyst mikið í
Kabúl, höfuðborg Afganistans,
á þeim tveimur árum sem lið-
in eru frá því talibanar voru
hraktir frá völdum. Viðskipti
blómstra og flestir eru orðnir
langþreyttir á áratuga löngu
stríði. Utan höfuðborgarinnar
er ástandið hins vegar öllu
verra, upplýsingaflæði er víða
mjög ábótavant og afgönsk
stjórnvöld hafa engin ítök í
fjölmörgum héruðum í suður-
og austurhluta landsins. Helen
Ólafsdóttir er í Afganistan.