Morgunblaðið - 18.04.2004, Blaðsíða 40

SKOÐUN
40 SUNNUDAGUR 18. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UNDANFARIÐ hefur margt ver-
ið ritað um umdeilda ákvörðun Sivj-
ar Friðleifsdóttur umhverf-
isráðherra að alfriða rjúpuna í þrjú
ár. Á sínum tíma lagðist Umhverf-
isstofnun gegn þeirri ráðstöfun og
benti á ótal annmarka en lagði til
hófsamari aðgerðir. Á þessa fag-
stofnun á sviði veiði-
stjórnunar innan
stjórnkerfisins var ekki
hlustað og nú hefur
flest ræst sem sú stofn-
un spáði.
Ég hef leyft mér að
taka saman punkta úr
greinargerð Umhverf-
isstofnunar ásamt þeim
varnaðarorðum sem
uppi voru og í lokin sett
saman ákveðna fram-
tíðarsýn í þessum
málaflokki svo hægt sé
að koma í veg fyrir
álíka stjórnsýsluklúður
í framtíðinni.
Upplýsingar úr
veiðiskýrslum
Fjöldi manna sem veiðir rjúpur
Samkvæmt veiðiskýrslum veiddu
að jafnaði um 5.140 manns rjúpur ár
hvert (1995–2000) og er lítill munur
fjölda veiðimanna milli ára (bil:
5.132–5.405, sjá 1. töflu). Árin 2001
og 2002 fækkaði þeim hins vegar
töluvert sem veiddu rjúpu. Ekki er
vitað hversu margir fara til rjúpna
án þess að veiða nokkuð en talið er
að það séu um 1.000 manns skv.
skoðanakönnun er gerð var á vegum
Veiðistjóraembættisins árið 2002.
Heildarveiði
Heildarveiði á rjúpum ár hvert
fylgir nokkuð vel stofnsveiflu rjúp-
unnar.
Líkur eru á að veiðin 2002 verði
um 80–85.000 fuglar skv. mati Veiði-
stjórnunarsviðs UST en ekki hafa
allir veiðimenn skilað inn skýrslum
fyrir árið 2002 (sjá 1. töflu).
Veiðin virðist því tvöfaldast frá
lágmarki til hámarks og karra-
vísitölur á árunum 1995–2001 benda
til þess að rjúpnastofninn á árunum
1995–2001 hafi verið þrisvar til fjór-
um sinnum stærri í toppi en í lægð.
Veiðiálag á rjúpnastofninn er því
hlutfallslega meira þegar stofninn er
í lægð en þegar hann er í hámarki.
Hins vegar er áhugavert að þegar
dregur úr hlutfallslegu veiðiálagi
með stækkandi stofnstærð þá virðist
vaxtarhraði stofnsins ekki aukast að
sama skapi milli ára heldur helst
stöðugur um 25% á ári.
Magnveiði
Samkvæmt skýrslum er hlutfall
þeirra sem veiða meira en 50 rjúpur
nokkuð breytilegt: 11–15% veiði-
manna teljast til þessa hóps og virð-
ist hlutfall þeirra vera hæst þegar
mest er af rjúpu. Þessir svokölluðu
magnveiðimenn veiða 48–59% af
heildaraflanum. Þeir sem veiða
meira en 100 rjúpur ár hvert eru
3-6% veiðimanna (byggt á upplýs-
ingum úr veiðiskýrslum).
Umræða um þessar niðurstöður
Ofangreindar upplýsingar má
draga saman í eftirfarandi atriði
 Stærð stofnsins vex og dvínar með
reglubundnum hætti í lotu sem
spannar 10 ár að meðaltali.
 Alfriðun rjúpnastofns hefur sýnt
að gríðarleg nátt-
úruleg afföll verða
sbr. rannsókn í Hrís-
ey þar sem um 90%
allra fugla dóu. Ekki
var hægt að kenna
skotveiði þar um.
 Gögnin sýna að há-
mark stofnstærðar
hefur verið fallandi
frá 1950 meðan lág-
markið virðist vera
svipað.
 Áhrif veiða vega
hvað þyngst þegar
stofninn er í lág-
marki.
 Það munar mest um veiðar svo-
kallaðra magnveiðimanna sem
veiða um 48–59% af heildarafl-
anum. Aðgerðir til að draga úr
veiði ættu að beinast að því að tak-
marka sem mest þessa magnveiði.
 Hvatinn fyrir magnveiðimenn er
mikið til markaðslegur. Þ.e. þeir
eru að veiða til að afla sér fjár og
væntanlega vex veiðiálag þeirra
við hækkandi verð á rjúpu, þ.e.
þegar stofninn er í lágmarki og lít-
ið veiðist.
 Alfriðun í tiltekinn árafjölda hefur
rofið þá mikilvægu gagnasöfnun
sem veiðimenn láta í té í gegnum
veiðikortakerfið og auka veiðiálag
á aðrar tegundir fugla, sér-
staklega gæsategundir.
Tillögur til veiðistjórnunar
Umhverfisstofnun var ekki sammála
niðurstöðu Náttúrufræðistofnunar
Íslands um alfriðun í tiltekinn ára-
fjölda þar sem rjúpan var ekki í
meira lágmarki en áður og fálka-
stofninum stafaði ekki bein hætta af
þessu lágmarki frekar en öðrum
sambærilegum lágmörkum. Hins
vegar hefur náttúrulegum óvinum
rjúpunnar fjölgað undanfarna ára-
tugi og til þess að forðast að rjúpan
lendi í svokölluðum „predators pit“
þannig að henni sé haldið til lang-
frama í lágmarki af afræningjum,
féllst Umhverfisstofnun á það sjón-
armið að rjúpan skuli njóta vafans
þegar hún er náttúrulegu lágmarki
og að réttlætanlegt sé að grípa til að-
gerða á þeim tíma.
Því taldi stofnunin að vænlegra
væri að grípa til mildari aðgerða og
vinna að heildstæðari aðgerðaáætlun
vegna veiðistjórnunar á rjúpu.
Helstu tillögur Umhverfisstofnunar
voru eftirfarandi:
 Að veiðar verði heimilaðar í mesta
lagi í mánuð og veiðitímabilið end-
að 15. nóv.
Rjúpur sem eru á lífi í desember
eru verðmætari en aðrar rjúpur á
veiðitímabilinu þar sem þær hafa
lifað af náttúruleg afföll og mjög
líklegt að rjúpa sem er á lífi 1. des.
muni lifa til vors.
 Bann við veiði á sunnudögum.
Með stuttum veiðitíma getur
ánauð á veiðislóð aukist og við því
þarf að bregðast með að brjóta
upp veiðitímann auk þess sem það
mun draga úr veiði frístundaveiði-
manna sem og atvinnuveiðimanna.
Eftirlit með slíku banni ætti að
vera jafnauðvelt/erfitt og eftirlit
með öðrum veiðitímum.
 Bann við veiði 1–2 daga í miðri
viku sem hugsanlega gæti dregið
úr sókn atvinnumanna.
 Þegar skil á veiðitölum sem inni-
halda sóknardaga og talning á
svæðum liggur fyrir verði metið
hvort aðgerðirnar hafi skilað ár-
angri – eða hvort takmarka þurfi
frekari sókn sem væntanlega yrði
gert annað hvort með aukningu á
griðlöndum eða að stytta veiðtím-
ann enn frekar.
 Skráning á griðsvæðum rjúp-
unnar hafin og unnið að því að
auka þau á næstu árum.
 Sölubann.
Umhverfisstofnun var sammála
SKOTVÍS og Náttúrufræðistofn-
un Íslands um að sölubann sé
tvímælalaust fyrsti og besti kostur
til þess að draga úr veiðiálagi á
rjúpu.
1. Veiðistjórnunarsvið Umhverf-
isstofnunar og Skotvís eru sam-
mála um aðrar leiðir en algert
veiðibann til verndunar rjúp-
unnar. Ekkert bendir til annars
en að þær tillögur hafi tilætluð
áhrif.
2. Umhverfisstofnun telur fyr-
irliggjandi gögn Náttúru-
fræðistofnunar ekki réttlæta al-
gert rjúpnaveiðibann.
3. Mun almennari sátt ríkir um til-
lögur Umhverfisstofnunar og
SKOTVÍS.
4. Innlendir og erlendir sérfræð-
ingar draga þörf á algeru veiði-
banni í efa.
5. Ákvarðanir á borð við rjúpna-
veiðibanniðhafa kallað á neikvæð
viðbrögð skotveiðimanna gagn-
vart veiðikortakerfinu og veiði-
tölur verða ónothæfar.
6. Rjúpnaveiðibannið gæti hæg-
lega markað endalok veiðikorta-
kerfisins sem nágrannalöndin
horfa öfundaraugum til.
7. Ef veiðimenn missa trú á veiði-
kortakerfinu verður ekki hægt
að mæla veiðiálag í framtíðinni.
8. Engar upplýsingar liggja fyrir
um stofnstærð rjúpunnar þrátt
fyrir verulegar fjárveitingar til
Náttúrufræðistofnunar sem ætl-
aðar voru til rannsókna. Ef
stofnstærð er ekki vituð er ekki
hægt að fullyrða eitt né neitt um
veiðiálag.
9. Með ógnun við tilvist veiðikorta-
kerfisins er hætt við að fjárveit-
ingar til rannsókna á veiðiteg-
undum þurfi að berast úr
opinberum sjóðum en ekki úr
vasa veiðimanna eins og í dag.
10. Rjúpnaveiðibannið hefur opnað
augu manna fyrir því að Nátt-
úrufræðistofnun hefur bæði
sinnt hlutverki rannsókna og til-
lögugerða til veiðistjórnunar
þrátt fyrir að Umhverfisstofnun
eigi að sinna tillögugerð.
11. Fjöldi fyrirtækja hefur orðið
fyrir fjárhagslegu tjóni af völd-
um lítils fyrirvara á rjúpna-
veiðibanni.
12. Fjöldi landeigenda og ferða-
þjónustubænda verða af tekjum
vegna algers rjúpnaveiðibanns.
13. Rannsóknir undanfarinna ára á
stofnsveiflu rjúpunnar verða
gerðar marklausar með
rjúpnaveiðibanni. Þegar horft er
til þess að Náttúrufræðistofnun
hefur fengið um 55 milljónir á
undanförnum árum til
rjúpnarannsókna með því miður
litlum árangri og misheppnuðum
rannsóknum, er undarlegt að
fórna því litla sem stendur eftir.
14. Álag á alla gæsastofna mun vafa-
laust aukast. Hætt er við að stöð-
ugleika þar á bæ sé fórnað. Með
hugsanlegri áskapaðri óvild
skotveiðimanna gagnvart veiði-
skýrslum er óvíst að hægt verði
að mæla veiðiálagið.
15. Ekki er hægt að meta áhrif
rjúpnaveiðibannsins á vöxt
rjúpnastofnsins þar sem stofn-
stærðin er ekki vituð og NÍ hef-
ur gefið út að engar sérstakar
rannsóknir verði stundaðar til
þess að meta áhrif alfriðunar á
stofninn.
16. Ef gripið hefði verið til takmark-
andi aðgerða í stað alfriðunar
hefði mátt losna við flest ef ekki
öll áðurnefnd neikvæð hlið-
aráhrif rjúpnaveiðibanns.
Lokaorð
Innan Umhverfisstofnunar starfar
veiðistjórnunarsvið sem m.a. safnar
saman veiðitölum í gegnum veiði-
kortakerfið, hefur umsjón með og
stjórn á þeim aðgerðum sem ætlað
er að hafa áhrif á stofnstærð og út-
breiðslu villtra dýra, heldur veið-
inámskeið og próf fyrir nýja veiði-
menn, vinnur úr þeim veiðitölum
sem berast og gerir tillögur til Um-
hverfisráðuneytis um hvaðeina sem
varðar vernd, friðun og veiðar á villt-
um fuglum og spendýrum. Mín til-
laga er sú að þetta svið verði eflt í
framtíðinni með eftirfarandi aðgerð-
um:
1. Allar rannsóknir á sviði veiði-
stjórnunar fari fram að beiðni
sviðsins.
2. Rannsóknirnar verði stundaðar
út frá Akureyrarsetri NÍ eða
Náttúrustofu Norðausturlands á
Húsavík. Í þessu sambandi má
benda á að Akureyrarsetrið er að
flytja í glæsilegt Rannsókna- og
nýsköpunarhús í haust og enginn
dýrafræðingur starfar á setrinu
þrátt fyrir ítrekaðar beiðnir þar
að lútandi. M.a. hefur Birkir Jón
Jónsson alþingismaður og Friðrik
Friðriksson bent áður á þetta
atriði í greinum hér í MBL.
3. Veiðikortasjóður verði færður
undir Umhverfisstofnun sem aug-
lýsir eftir umsóknum og úthlutar
beint úr sjóðnum.
Af þessari braut verður að snúa
sem fyrst áður en það verður um
seinan. Ég sem bóndi, náttúruunn-
andi og veiðimaður tel mig eiga
heimtingu á slíkri sanngirni.
Verndun og nýting rjúpunnar
Eftir Þorgils Gunnlaugsson ’Sjálfbærar veiðar úrdýrastofnum og mark-
viss eyðing meindýra
verða ekki stundaðar
nema með samvinnu vís-
indamanna, veiðimanna
og stjórnsýslu. Alfriðun
á rjúpu rauf þann trún-
að, eyðilagði vöktun á
veiðitölum og setti til-
finningasemi ofar rök-
hyggju.‘
Þorgils
Gunnlaugsson
Höfundur er bóndi og býr á
Sökku í Svarfaðardal.
1. tafla. Rjúpnaveiði og rjúpnaveiðimenn 1995 –2002. Byggt á veiðiskýrslum.
Ár Fjöldi
veiðimanna sem
veiddu rjúpur
Fjöldi
veiddra
rjúpna
Meðalveiði þeirra
sem veiddu amk.
eina rjúpu
1995 5.330 123.392 23 rjúpur
1996 5.335 158.029 30 rjúpur
1997 5.405 164.220 30 rjúpur
1998 - 158.223 -
1999 - 149.301 -
2000 5.189 129.056 24,8 rjúpur
2001 4.719 101.221 21,5 rjúpur
2002 4.000* 83.000* 20,3 rjúpur*
* Áætlun – um 500 veiðiskýrslur eiga eftir að berast.
ÞINGMENN úr röðum Frjáls-
lynda flokksins, Sam-
fylkingar og Vinstri –
grænna hafa lagt fram
þingsályktunartillögu
um íþróttaáætlun. Til-
lagan mælir svo fyrir að
menntamálaráðherra
undirbúi og leggi fram
áætlun um markmið og
stefnu ríkisins í íþrótta-
málum til fimm ára. Í
áætluninni komi m.a.
fram markmið ríkisins
hvað varðar eflingu al-
mennings- og afreks-
íþrótta, hvernig tryggt
verði að öll börn hafi jafna mögu-
leika til að stunda íþróttir innan og
utan skóla, og að gerð verði grein
fyrir fjáröflun til íþróttamála og
fjárstuðningi ríkisins við íþróttastarf
í landinu og uppbyggingu íþrótta-
mannvirkja.
Að auki verði í áætl-
uninni fjallað um rann-
sóknir sem ríkið tekur
þátt í á sviði íþrótta-
mála.
Áætlunin verði unn-
in í samstarfi við
íþróttahreyfinguna,
íþróttakennara og
sveitarfélög og lögð
fyrir Alþingi á 131.
löggjafarþingi.
Gildi íþrótta
Gildi íþrótta fyrir lík-
amlega og andlega vellíðan fólks er
fyrir löngu viðurkennt. Á síðustu ár-
um hefur áhugi almennings á íþrótt-
um vaxið mikið enda kemur sífellt
betur í ljós hvernig þær efla þrek og
þrótt ungra sem aldinna. Þá hafa
sjónir manna einnig beinst að hlut
þeirra í forvörnum gegn vímu-
efnaneyslu og öðru miður góðu líf-
erni. Þrátt fyrir þetta liggur ekki
fyrir skýr stefnumörkun ríkisins í
íþróttamálum til lengri tíma. Því ber
ríkinu að setja niður skýra stefnu í
íþróttamálum.
Mikilvægi þess að ríkið geri áætl-
anir yfir fyrirhuguð verk í tilteknum
málaflokkum hefur sýnt sig og dug-
ar þar að vísa til jafn ólíkra flokka
sem jafnréttismála og vegamála þar
sem ráðherra yfir hvorum mála-
flokki er skylt samkvæmt lögum að
leggja fram áætlun á hverjum tíma.
Með framlagningu áætlana er fólki
ekki aðeins gerð grein fyrir hvert
ríkið stefnir heldur vekur það einnig
umræður. Þá geta einstaklingar og
frjáls félagasamtök stuðst við áætl-
anir ríkisins, t.d. í íþróttum, þegar
þeir setja sér markmið. Því er mik-
ilvægt að horft sé til lengri tíma en
eins árs í senn eins og algengt er hjá
ríkinu þar sem fjárlög hvers árs eru
látin ráða stefnunni.
Framlög en
ekki styrkir
Það er mikið þarfaþing að ráðgjafar
verði fengnir til víðtækrar úttektar á
fjárhagslegum áhrifum íþrótta-
hreyfingarinnar á íslenskt samfélag.
Verði þar m.a. tekið tillit til eftirfar-
andi þátta:
a) Sparnaðar fyrir heilbrigðiskerfi
og annan samfélagslegan kostn-
að.
b) Fjárhagslegrar veltu er leiðir til
tekna atvinnufyrirtækja, veltu-
skatta o.s.frv.
c) Mats á þeirri miklu sjálfboðal-
iðsvinnu sem fram fer innan
vébanda hreyfingarinnar og spar-
ar um leið opinber útgjöld vegna
samsvarandi lausna samfélags-
ins.
Markmið slíkrar úttektar er að
leggja mælistiku á verðmæti
starfsemi íþróttahreyfingarinnar
fyrir íslenskt samfélag, og slík út-
tekt geti nýst sem vopn í baráttu við
hugarfarsbreytingu gagnvart íþrótt-
um hér á landi. Þess efnis að litið
verði á fjárveitingar hins opinbera
til hreyfingarinnar sem framlög til
uppbyggingar- og forvarnarstarfs
en ekki sem styrki til tómstundaiðk-
unar.
Þakka þeim sem lásu.
Íþróttaáætlun?
Eftir Gunnar Örn Örlygsson
’ Gildi íþrótta fyrir líkamlega og andlega
vellíðan fólks er fyrir
löngu viðurkennt.‘
Gunnar Örn Örlygsson
Höfundur er þingmaður
Frjálslynda flokksins.