Morgunblaðið - 18.04.2004, Síða 16

Ljósmynd/Karl Skírnisson
Gömul minkalæða sem Karl Skírnisson fangaði og merkti við Þingvallavatn. Myndin er tekin að hausti þegar dökk vetrarhárin eru að vaxa upp úr upplituðum sumarfeldinum.
Útsmoginn óvinur
Villiminkurinn á rúmlega 70 ára sögu
í íslenskri náttúru. Hann hefur ekki
þótt aufúsugestur, heldur skaðvaldur.
Gripið var til skipulegra aðgerða gegn
minknum 1958 og er herkostnaður-
inn kominn í um 900 milljónir
króna. Siv Friðleifsdóttir umhverf-
isráðherra skipaði á liðnu hausti
nefnd til að gera tillögur um veiðar á
mink, fækkun hans eða hugsanlega
útrýmingu. Meirihluti nefndarinnar
hefur nú lagt fram tillögur um auknar
rannsóknir og veiðar á minkum. Er
talið nauðsynlegt að auka rannsóknir
á stofnstærð minks. Einnig er lagt til
að gerð verði tilraun með að útrýma
mink á vel afmörkuðu landsvæði og
minkaveiðar auknar frá því sem nú er.
Kostnaður við þetta verkefni, næstu
sex árin, er áætlaður 600–700 millj-
ónir króna. Guðni Einarsson ræddi
við nokkra menn sem hafa látið sig
minkinn varða.
16 SUNNUDAGUR 18. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Dr. Karl Skírnisson dýra-fræðingur segir að all-miklar rannsóknir hafiverið gerðar á íslenskum
villiminkum. „Strax árið 1979 hófum
við rannsóknir á íslenskum villimink
við líffræðiskor Háskóla Íslands,“
segir Karl. „Það er mikið vitað um
líffræði dýrsins hér á landi og miklar
upplýsingar um líffræði íslenska
villiminksins liggja fyrir og hafa ver-
ið birtar.“
Tvö meginvistkerfi
Karl segir að vitanlega sé margt
sem rannsaka megi betur og eins
þurfi að leita svara við afmörkuðum
spurningum um minkinn. En hvern-
ig er þessi skepna sem hundruð
milljóna króna hafa verið sett til höf-
uðs á liðnum áratugum?
„Minkurinn er tækifærissinni.
Hann étur þá bráð sem mest er af, á
hverjum stað, á hverjum tíma. Hann
á mjög auðvelt með að færa sér í nyt
sveiflur í fæðuframboði,“ segir Karl.
Hann segir það ráðast af því hvar
minkur er staðsettur hver áhrif hans
eru á vistkerfið. Í grófum dráttum
megi skipta vistkerfum minks hér á
landi í tvennt eftir því hvort hann er
við sjávarsíðuna eða inn til landsins.
Við sjávarsíðuna er minkurinn fyrst
og fremst að éta eitthvað úr fjörunni
allan ársins hring. Ekki síst fiskteg-
undir sem manninum þykja ekki eft-
irsóknarverðar, svo sem marhnút og
sprettfisk. Karl segir að minkurinn
valdi vissulega usla hjá fuglum sem
lifa og verpa við ströndina, t.d. hjá
æðarfugli, teistu, lunda og kríu.
„Þetta á sérstaklega við á varp-
tíma, einkum í þéttum vörpum.
Suma fuglana truflar hann með því
að fæla þá, aðra drepur hann. Yfir-
leitt þarf mjög sérstakar aðstæður til
að hann geti farið að stjórna stofn-
stærð tiltekinna tegunda með afrán-
inu einu sem einkum og sér í lagi
stendur einhverjar vikur eða mánuði
fyrrihluta sumars.“
Karl segir að vissulega geti mink-
ur verið mikill skaðvaldur í fuglalífi.
Hins vegar sé rétt að benda á að
flestir fuglastofnar sem minkurinn
sæki í séu stórir og þoli afrán af völd-
um minks ágætlega áður en ofveiði-
áhrif fari að koma fram. Þannig telur
Karl engar líkur á að minkur geti
haft áhrif á stofnstærð æðarfugls,
sem telur um eina milljón fugla að
hausti og er ekki veiddur hér á landi.
Sama gildi um fýl og aðra stóra
fuglastofna sem minkurinn nýtir sér
til fæðu.
Aftur á móti getur minkur haft
mikil áhrif á litla fuglastofna sem
eiga búsetu í kjörlendi minksins.
Þannig lögðust ýmsar teistubyggðir
af og teistan flúði út á eyjar við land-
nám minksins. Karl segir t.d. ekki
erfitt að ímynda sér að minkur geti
haft mikil áhrif á viðgang þórshana.
Um sé að ræða nokkra tugi verpandi
para í landinu og þurfi ekki að spilla
mörgum hreiðrum til að hafa veruleg
áhrif á íslenska þórshanastofninn.
Sama megi segja um flórgoða og
keldusvín þar sem stofnar eru litlir.
Fjölbreyttur matseðill minka
Inn til landsins eru mun meiri
sveiflur á fæðuframboði minksins en
við ströndina. Yfir veturinn getur að-
gangur minks að fæðu í vötnum,
lækjum og ám hindrast, t.d. vegna
ísalaga. Þegar harðnar á dalnum
leita sumir minkar til sjávar, en aðrir
sækja að kaldavermslum og vökum á
ísilögðum vötnum og lækjum. Með
vorinu hefst veisla.
„Mjög víða hætta minkar inn til
landsins að éta fisk, þ.e. hornsíli,
laxa, silungsseiði og ál, þegar kemur
fram í lok apríl og byrjun maí. Þeir
snúa sér alfarið að því að éta egg, síð-
an ófleyga unga. Stór hluti fæðu
þessara minka á hlýja tíma ársins er
úr fuglaríkinu. Eftir því sem ungarn-
ir verða fleygir dalar hlutdeild fugla í
fæðunni, þótt alltaf sé eitthvað um að
minkar veiði fleyga fugla. Þar sem
svo hagar til geta minkar farið að éta
skordýr, þegar ungatíð er lokið. Ég
hef fundið minka með stútfulla maga
af bitmýslirfum sem þeir höfðu sleikt
í sig af steinum við útfallið úr Mý-
vatni. Ég hef líka krufið minka sem
ekki voru að éta neitt annað en hun-
ang, frjókorn og mismikið þroskaðar
lirfur úr búum hunangsflugna. Mink-
urinn er alæta, en étur eingöngu úr
dýraríkinu. Öfugt á við refinn fer
minkur til dæmis aldrei á berjamó. Á
haustin er hagamús mikilvæg fæða
minka á ákveðnum svæðum inn til
landsins.“
Það er þekkt atferli minka að
draga birgðir í búið og drepa meira
en þeir geta torgað. Á minkagrenj-
um finnst iðulega fjöldi dauðra fugls-
unga, fiskræflar og annað matar-
kyns. Karl segir að margar
kenningar séu um ástæður þessa at-
ferlis.
„Marðardýrasérfræðingar hafa
sumir hverjir skýrt þetta hegðunar-
atferli út frá óðalshneigð dýranna
sem séu hreinlega að fela umfram-
birgðir fæðu á heimasvæðum sínum
fyrir nágrannaminkum, vegna
hræðslu við að tapa fyrir þeim komi
til átaka. Fullorðinn minkur helgar
sér svæði sem hann hleypir engum
inn á nema um fengitímann. Fullorð-
in karl- og kvendýr búa á aðskildum
svæðum sem þau merkja með lykt en
verja með kjafti og klóm ef með þarf.
Þetta þýðir að mink getur aldrei
fjölgað nema upp að ákveðnu marki.
Stærð óðalanna fer eftir lífsgæðum á
hverjum stað og hverjum tíma, eink-
um þó framboði fæðu og hentugra
fylgsna. Þótt veiðum yrði alfarið
hætt yrði ekki óendanleg fjölgun á
mink. Það eru takmörk fyrir því hvað
landið ber mörg óðul.“
Stofninn þolir veiðiálagið
Karl segir mikilvægt að hafa í
huga að minkastofninn þrefaldist á
hverju ári. „Tímgun villiminks er
sennilega óvíða betur þekkt í heim-
inum en á Íslandi. Veiðar undan-
farna áratugi sýna að minkastofninn
á Íslandi hefur verið tiltölulega stöð-
ugur. Veiðin hefur sveiflast á milli 5
og 7 þúsund dýra á ári og er lang-
stærstur hluti þessa afla nokkurra
vikna eða mánaða gamlir hvolpar.
Veiðiálagið virðist hafa verið stöðugt
síðustu áratugi. Sé horft á tiltekið
landsvæði, eins og til dæmis eina
sýslu eða svo, þá tók það á sínum
tíma oft 10–20 ár frá því minkur sást
fyrst þar til veiðin á svæðinu var orð-
in stöðug. Þessar tölur hafa svo yf-
irleitt lítið breyst í 50 ár.“
Karl segir stofnvistfræðinga segja
fullum fetum að þessar stöðugu
veiðitölur, frá einu ári til annars, sýni
að stofninn á svæðinu sé ekki of-
Erfitt að útrýma minknum
Ísland er gósenland fyrir
mink, að sögn dr. Karls
Skírnissonar, dýrafræðings
og sérfræðings í dýrum af
marðarætt.
Morgunblaðið/Sverrir
Dr. Karl Skírnisson dýrafræðingur hefur lengi rannsakað minka.











      





 

 
 !


  "  #

$
 
% & 
' #& (
$
)*  


++# '  


  % 
+
# ' ,)
 
'
'  


-
.+/ 

0#&
 

"
#  $%  &
% $$ ' #
 1

!

"
#