Morgunblaðið - 18.04.2004, Qupperneq 38

UMRÆÐAN
38 SUNNUDAGUR 18. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR dómsmálaráðherra skip-
aði hæstaréttardómara á dögunum
braut hann jafnréttislög samkvæmt
áliti kærunefndar
jafnréttismála, enn-
fremur fór hann gegn
áliti hæstaréttar um
skipun dómara en
hæstiréttur hafði talið
að tveir umsækjendur
væru heppilegastir.
Dómsmálaráðherra
hefur varið þessa
skipan á ýmsa vegu,
m.a. á þeim for-
sendum að sá sem
skipaður var hafi sér-
þekkingu á Evrópu-
rétti sem sé mik-
ilvægt fyrir hæstarétt.
Auk þess álítur dóms-
málaráðherra að jafn-
réttislögin séu barn
síns tíma og því ættu
lögin ekki að vera
ráðandi í vali á hæsta-
réttardómara. Breytir
það ekki þeirri stað-
reynd að lögin eru
samþykkt á Alþingi
og fullgild sem slík.
Velji einhver að brjóta þau verður
hann að taka afleiðingunum.
Jafnréttislögin brjóta í bága
við 65. gr. stjórnarskrárinnar
Það sem er kannski áhugaverðast
út frá réttindalegu sjónarmiði er að
þarna eru margir hæfir umsækj-
endur og þrír telja að á sér hafi
verið brotið. Nú segir í 65. grein
stjórnarskrárinnar að allir skuli
jafnir fyrir lögum, óháð kyni, húð-
lit, kynþætti, trú o.s.frv. Það sem
vekur athygli í þessu máli er að á
grundvelli jafnréttislaga getur kon-
an leitað réttar síns og krafist
skaðabóta en karlarnir ekki. Þannig
að lögin sem ætlað er að tryggja
jafnrétti á grundvelli kyns brjóta
þá grein stjórnarskrárinnar sem
ætlað er að vernda sama rétt. Hér
er klárlega á ferðinni
þversögn í lögunum.
Dómsmálaráðherra
virti álit hæstaréttar
og að því er virðist
jafnréttislög að vettugi
við skipun í hæstarétt.
Hins vegar virðast
jafnréttislögin ekki
taka tillit til stjórn-
arskrárinnar og eru
því hugsanlega hvorki
barn síns tíma né þess-
ara þar sem þau brjóta
í bága við 65. grein
stjórnarskrárinnar.
Lögin eru hluti af
EES-samningnum,
þannig að kannski er
ekki úr vegi að það sé
að finna sérþekkingu á
Evrópurétti í hæsta-
rétti.
Þess má geta að
enginn þingmaður
greiddi atkvæði á móti
lögunum þegar þau
voru samþykkt (49 já,
0 nei, 0 sátu hjá, 14 voru ekki við-
staddir þ.m.t. Björn Bjarnason,
heimild althingi.is).
Þrískipting valdsins
virt að vettugi
Ef til vill er þó enn áhugaverðara
að dómsmálaráðherra skuli skipa
hæstaréttardómara þar sem hann
fer með framkvæmdarvald og situr
venjulega á löggjafarþingi en
hæstaréttardómarar fara með
dómsvaldið. Þarna mætast öll þrjú
valdsvið ríkisins en samkvæmt þrí-
skiptingu valdsins er ljóst að þau
skulu vera aðskilin. Í því ljósi spyr
maður sig hvort ekki sé betra að
þessum embættisveitingum sé
fundinn annar farvegur en sá sem
mætir hinum tveimur valdsvið-
unum.
Ljóst er þó að skipa þarf dómara
í hæstarétt og hjá því verður ekki
komist. Hugsanlega gæti starfað
nefnd skipuð af forsætisráðherra
sem myndi skipa dómara, dóms-
valdið gæti síðan haft sinn fulltrúa í
nefndinni. Önnur leið gæti verið að
kosið væri um dómara í almennum
kosningum og væru þá hugsanlega
2–3 dómarar til vara hverju sinni til
að hlaupa í skarðið þegar sæti
losna. Hvernig sem farið er að því
að velja dómara hlýtur það að vera
sjálfsögð krafa almennings í land-
inu að það sé gert samkvæmt lög-
um. Þessi gjörningur allur er ekki
til að auka traust almennings í
landinu til dómstóla.
Röng aðferða-
fræði viðhöfð í
jafnréttismálum
Indriði Ingi Stefánsson skrifar
um skipun hæstaréttardómara
Indriði Ingi Stefánsson
’Dómsmálaráð-herra virti álit
hæstaréttar og
að því er virðist
jafnréttislög að
vettugi við skip-
un í hæstarétt.‘
Höfundur er kerfisfræðingur.
MEÐ morgunblöðunum berst
þefur af mannablóði, svita og tár-
um. Vopnabrak frá gömlu gufunni
og neyðaróp örvæntingarfullra og
heimilislausra. Líkin birtast á
skjánum. Gömul mistök endurgerð
með betri vopnum og reynsla kyn-
slóðanna grafin á
kistubotni.
Fyrir nokkru las ég
bók Howards Fast,
Fimm syni. Höfundur
þessi er amerískur
gyðingur, frábær höf-
undur, sem lenti í
klónum á Óamerísku
nefndinni og fékk vart
notið sín eftir það.
Þessi bók segir frá
fólkinu í litlu þorpi í
Júdeu á árunum milli
Mósesar og mannsins
frá Nasaret. Landið er
hernumið af Assýringum, sem gyð-
ingarnir kalla Grikki, enda var
Grikkland hinn Vestræni heimur
þeirrar tíðar og hafði ekki ólíka
stöðu og Bandaríkin í dag. Grikk-
irnir drottnuðu með hroka og hörku
yfir gyðingunum og svívirtu trú
þeirra og helgidóma. Þessi gyð-
ingaþjóð hafði áður barist við ofur-
efli, kúgun og ranglæti og æfinlega
höfðu risið upp úr múgnum for-
ingjar sem fylktu kringum sig
bestu sonum og dætrum þjóð-
arinnar. Þeir voru kallaðir Makka-
bear. Engin völd höfðu þessir
menn, enga titla, en fólkið fylgdi
þeim. Hinir tvílráðu urðu einbeittir
og þeir sterku urðu sem ljón í ná-
vist Makkabeans. Bóndi einn og
kona hans í þessu litla þorpi í Jú-
deu áttu fimm mannvænlega sonu.
Einn af þeim varð Makkabei, leið-
togi fólksins á örlagatímun og þessi
athyglisverða saga greinir frá því
hvernig frjálsborið fólk bregst við
kúgun og niðurlægingu. Ég hvet
lesendur Morgunblaðsins til að lesa
bókina Fimm syni og íhuga hvernig
hlutverkum er nú skipt í þessum
heimshluta.
Aðra bók hvet ég lesendur Morg-
unblaðsins til að lesa, Þeystu þegar
í nótt eftir Wilhelm Moberg. Hún
fjallar um ástir konu og manns og
frelsisþrána. Bókin lýsir því á
áhrifaríkan hátt hvað í gerist í sam-
félagi þegar réttlætiskennd mann-
eskju er ofboðið. Lífinu er fórnað
og boðkeflið, tákngerv-
ingur og andi frels-
isins, hefst úr jörðu og
fer um sveitirnar frá
manni til manns og
ekkert getur tafið för
þess. Uppreist er hafin
í Smálöndum gegn
óþolandi valdastétt.
Þessar bækur, ólík-
ar sem þær eru, eiga
margt sameiginlegt og
lærdómurinn sem af
þeim má draga er
skýr.
Makkabeinn í bók
Howards Fast var gjörólíkur
Osama bin Laden okkar tíma, en
rótin kannske hin sama. Hinn ríki
frelsisandi sem kemur fram í bók
Mobergs er kannski að vakna við
þröskuld vestrænnar menningar.
Þrá þess fólks eftir frelsi, sem hef-
ur misst það er hin sama þá og nú.
Ef mannkynssagan getur kennt
okkur eitthvað, er það einmitt að
virða trú og siði annarra og van-
meta ekki frelsisþrána. Hún verður
ekki sprengd í loft upp og gildir
einu hvort sprengjan er rússnesk
eða amerísk.
Nú hefur okkar ástkæra, fyrrum
vopnlausa land verið vélað til þess
að taka þátt í stríði gegn fjarlægri
þjóð. Þessi þjóð hefur fátt til saka
unnið nema að hafa aðra trú og
klæða sig öðruvísi og hafa dálítið
aðra þjóðfélagsgerð.
Heyrir nokkur álfkonuna góðu
gráta?
En frelsisþráin á sér sem betur
fer fleiri leiðir. Nýverið las ég æfi-
sögu Jóhannesar Oddssonar verka-
manns á Seyðisfirði. Bókin nefnist
Brautryðjandinn og er merkileg
heimild, skráð af Benjamín Sig-
valdasyni.
Jóhannes er alinn upp hjá vanda-
lausum í Borgarfirði, hnepptur í
vistarband og sendur á milli bæja
við óvægna vinnuþrælkun og jafn-
vel hungur, þótt húsbændur hans
væru gjarnan allvel stæðir. Jóhann-
es segir á einum stað frá vist sinni
á Bjarteyjarsandi. Þar var hann
ævinlega hungraður og hefði líkast
til fallið eins og vanfóðruð skepna,
ef hann hefði ekki náð fundum Jóns
hreppstjóra í Kalastaðakoti. Er frá-
sögnin af viðbrögðum Jóns athygl-
isverð og sýnir manndóm og hjarta-
gæsku. Jón þessi mun vera langafi
þeirra bræðra Sveins Rúnars og
Óttars Felix Haukssona og mættu
þeir vera stoltir af langafa sínum og
hann af þeim.
Bitur reynsla Jóhannesar Odds-
sonar gerði hann að betri manni og
blés honum frelsisanda í brjóst.
Hann greip ekki til vopna, sem
tíðkaðist reyndar ekki í Borgarfirði
eftir daga Jóns Arasonar, heldur
stofnaði fyrsta verkalýðsfélagið á
landinu, Fram á Seyðisfirði, 1. maí
árið 1897.
Vopnuð barátta undirokaðra og
niðurlægðra þjóða er náskyld
verkalýðsbaráttu. Heimastjórn-
armennirnir okkar voru svosem
ekki að berjast fyrir sjálfstæði
fólksins í landinu, heldur auknum
völdum og réttindum höfðingjanna
sem fyrir voru. Önnur sjálfstæð-
isbarátta var óunnin, barátta verka-
lýðsfélaganna. Sú barátta var
óvægin mestalla 20. öldina og saga
hennar er enn óskrifuð.
Fáein orð um frelsi
Jóhannes Eiríksson
skrifar um frelsi ’Vopnuð barátta undir-okaðra og niðurlægðra
þjóða er náskyld verka-
lýðsbaráttu.‘
Höfundur er prentari.
Jóhannes Eiríksson
NÚ er einkum rætt um tvo kosti í
framtíðarsamgöngum yfir Klepps-
vík.
Vegagerðin mælir með Eyjalausn,
þ.e. tilbúinni eyju og
tveimur brúm, fyrir
innan hafnarsvæðið.
Borgaryfirvöld virð-
ast hrifnari af Hábrú
utan við höfnina.
Auðvitað er mik-
ilvægt að meta vand-
lega kosti og galla
þeirra mannvirkja sem
til greina koma, áður
en ráðist er í fram-
kvæmdir, því við þær
lausnir verður að búa í
marga áratugi.
Hafa þarf í huga að
um er að ræða upphaf að að-
alsamgönguæð borgarinnar við
Vestur- og Norðurland, um Geld-
inganes, Gunnunes og yfir Kolla-
fjörð. Því þarf að gera ráð fyrir stór-
aukinni umferð þegar Geldinganes
hefur byggst upp, byggð aukist á
Kjalarnesi, og hluti hafnarstarfsemi
borgarinnar verður í Hvalfirði.
Þrennt hef ég heyrt sem mælir
með Hábrú utan við hafnarsvæðið.
1. Hún verður í góðum tengslum við
Sæbraut.
2. Hún verður falleg.
3. Hún mun ekki ónáða laxana sem
ætla upp í Elliðaárnar.
Frá þessum kostum þarf þó að
draga, að hún verður fjögur þúsund
milljónum króna dýrari í byggingu
en Eyjalausnin, og gæti sá kostn-
aður jafnvel lent á Reykvíkingum
eingöngu.
Erindi þessa pistils er að benda á
fleiri ókosti við Hábrú utan við höfn-
ina. Ég man eftir stórslysi sem átti
sér stað í Svíþjóð við
svipaðar aðstæður sem
þarna á að skapa, þeg-
ar skip rakst á brú í
fárviðri, brúin hrundi
og með henni fjöldi bíla
í sjóinn.
Öll skip sem koma í
höfnina verða að sigla
undir brúna, og hún
þarf því að vera yfir
möstrum stærstu
skipa, í yfir fimmtíu
metra hæð.
Það segir okkur að
allir bílar, einkabílar og
þungaflutningabílar, með öllum sín-
um farangri, verða að strita við að
hífa sig sem svarar í meiri hæð en
klukkan er í turni Hallgrímskirkju,
til að komast yfir víkina!
Miðað við núverandi umferð yrðu
það tugir þúsunda bíla, á hverjum
einasta degi, og á næstu árum mun
umferðin stóraukast.
Við skulum aðeins hugsa um
fyrstu 25 ár brúarinnar í notkun, og
biðja Félag íslenskra bifreiðaeig-
enda að áætla hvað skjólstæðingar
þeirra verða búnir að greiða fyrir
notkun brúarinnar að þeim tíma
liðnum.
Hve margar milljónir bíla hafa þá
farið yfir hana?
Hve mikið auka-eldsneyti hefur
þurft til að hífa allan þennan fjölda
upp í meira en 50 metra hæð?
Hverjir verða að borga kostn-
aðinn? (Þarf að spyrja að því?)
Hvað hefur allt þetta strit, allra
þessara bíla, valdið mikilli mengun?
(Hver heldur því fram að brúin
verði umhverfisvæn?)
Hve mikill verður viðhaldskostn-
aður brúarinnar orðinn miðað við
Eyjalausnina? (Málarar í mikilli hæð
þurfa hátt kaup.)
Ég held að allir geti séð að Eyja-
lausnin er miklu hagkvæmari en
Hábrú, og ef verkfræðingarnir
fengju til umráða fjögur þúsund
milljónirnar sem sparast við að
hætta við Hábrúna, er þeim vel
treystandi til að gera myndarleg og
hagkvæm umferðarmannvirki sem
tengja Miklubraut og Sæbraut við
innri brýrnar, og væru þær þá í
miklu betra sambandi við Miklu-
brautina en Hábrúin hefði orðið.
Jarðgöng
Ótrúlegar framfarir hafa orðið á síð-
ustu árum í gerð jarðganga, og eru
Hvalfjarðargöngin glöggt dæmi um
það, sem menn höfðu talið útilokað
áratug áður. Fáir geta gert sér í
hugarlund umfang framkvæmdanna
við Kárahnjúka. Til eru menn sem
eru sannfærðir um hagkvæmni þess
að gera göng til Vestmannaeyja.
Þarf þá nokkur að efast um að
umferðin upp á Kjalarnes standi
undir kostnaði við gerð jarðganga
þangað?
Þótt Kleppsvík verði brúuð gæti
framhald Sundabrautar verið jarð-
göng með t.d. tveimur munnum í
Reykjavík, bæði austan og vestan
við Kleppsvík.
Þótt ég nefni ýmsa ókosti við Há-
brúna, vil ég alls ekki teljast til þess
hóps fólks, sem málar skrattann á
vegginn og mótmælir öllum fram-
kvæmdum. Eins og ég gat um í upp-
hafi, tel ég mikils vert að ræða kosti
og galla þeirra möguleika sem völ er
á, þá eru mestar líkur á að besti
kosturinn verði valinn.
Sundabraut hábrú, eyja-
lausn og – eða jarðgöng
Óskar Jóhannsson skrifar um
framkvæmdir við Reykjavík ’Hve mikið auka-eldsneyti hefur þurft til
að hífa allan þennan
fjölda upp í meira en 50
metra hæð?‘
Óskar Jóhannsson
Höfundur er fyrrverandi kaupmaður.
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.