Morgunblaðið - 18.04.2004, Blaðsíða 41

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. APRÍL 2004 41
ÞEGAR loftboramenn tóku upp á
því snjallræði að hafa eyrnaskjól
varð heimurinn þeim bærilegri og
svo komu eyrnaskjól á járnsmiði í
smiðjum til varnar þeim óþægilega
hávaða, sem kemur þegar járn-
plötur „brotna“ og síðan eyrnaskjól
við hverskonar hávaða-
söm störf.
Næsta skref á þró-
unarbrautinni voru
„hljóðmanir“: háir
moldarveggir, tyrfðir,
til að verja íbúðarhús
fyrir umferðarhávað-
anum. Og mælitæki
voru tekin í notkun.
Einingarnar, sem
þessi tæki mæla, eru
kallaðar „desibel“.
Hámark svo og svo
margra desibela er
notað sem mælikvarði
til að vernda höfuð manna og til að
minnka heyrnarskemmdir.
En það kemur margt annað til og
um það fjallar þessi pistill.
Páll Ísólfsson tónskáld var að
skýra fyrir hljómsveitarmönnum
mun á forte sem þýðir sterkt (það
er mikið hljóðmagn) og piano sem
táknar veikt og mælti eitthvað á
þessa leið: Það eru andstæðurnar
sem skipta máli. Því meiri and-
stæður; til dæmis ef leikið er mjög
veikt, þá er ekki nauðsynlegt að
spila mjög sterkt, innri áhrif styrks-
ins koma fram þótt menn þenji ekki
hornin, berji bumburnar eða strjúki
strengina til hins ýtrasta. Hann
meinti augljóslega að hóf skyldi
hafa á öllu; áhrif andstæðnanna
væru það sem skipti sköpum.
Tónar
Allt sem við heyrum eru hljóð-
bylgjur (talið er að heyrnarsvið
manna sé á bilinu 16 til 20.000
sveiflur á sek.) en
þetta segir ekkert um
hljóðstyrkinn – hávað-
ann!
Tónn er vissulega
hljóð. En tónninn er
ákvarðaður af mönn-
um, þ.e. mældur, og
hefur vissa eiginleika
(normal tónn, einstr. A
= 440 sveiflur á sek.).
Þetta segir heldur
ekkert um hljóðstyrk-
inn.
Gróflega má skipta
hljóðfærum í tvo höf-
uðflokka. Í fyrsta lagi hljóðfæri sem
hafa innbyggða yfirtóna og í öðru
lagi þau hljóðfæri sem hafa ekki yf-
irtóna, en það eru mörg rafmagns-
hljóðfæri. Ekki má rugla saman því
að mikrófónar eru oft hafðir til að
magna upp hljóð, bæði talað mál,
söng og venjuleg hljóðfæri.
Einn af þekktari tónfræðingum
tuttugustu aldarinnar skrifar um
yfirtóna, náttúrutónana, sem eru
nátturufyrirbrigði og menn geta
ekki breytt (lauslega þýtt úr
ensku):
„Tónn, sem er gersneyddur yf-
irtónum, er staðfestulaus (charact-
erless). Hann hefur enga hlið-
armynd (profile), enga tilfinningu
(expression), hann er ekki framleið-
anlegur á hljóðfærakost okkar.
Slíkan algerlega hreinan tón af
þeirri gerð (yfirtónalausan) er að-
eins hægt að framleiða á sveiflu-
gjafa (oscillator) eða önnur slík
áhöld.“
Og tónfræðingurinn bætir við:
„Hann hefur raunverulega ekkert
tónlistargildi (musical value).“
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
síðan árið 1948 þegar bók sú er ég
vitna í var skrifuð.
Rafmagnshljóðfærin (án yfirtón-
anna) hafa þróast til okkar dags í
rúma hálfa öld og líkja eftir hinum
venjulegu hljóðfærum okkar. Þau
hafa náð ótrúlegri fullkomnun en
geta af eðlisfræðilegum ástæðum
aldrei komið fullkomlega í staðinn
fyrir þau.
En hvað kemur þetta efni þessa
pistils við? Hávaði, hvað er það?
Styrkur í tónum skiptir miklu máli,
ekki síst hér á Vesturlöndum. En
áður en fjallað verður um Vest-
urlandahávaðann verður að hafa í
huga eftirfarandi: Til eru sterkar
bylgjur og veikar bylgjur. Þetta
hefur ekkert með tíðni tóna að gera.
Tónninn litla A með sínar 440 sveifl-
ur á sek. getur verið veikur eða
mjög sterkur en heldur sinni
sveiflutíðni!
Hávaðamörk
70 til 80 desibel eru talin hámark
hávaða, sem mannsheilinn þolir, að
minnsta kosti ef hávaðinn er nokk-
uð langvarandi. Meiri hávaði veldur
heyrnarskemmdum og lokar af
heilastarfsemina, veldur streitu og
kemur í veg fyrir mannleg sam-
skipti.
Nú er það svo að tískuhávaðinn
er orðinn helsti þáttur þess sem
yngri kynslóðirnar almennt telja
vera tónlist. Þessum hávaða fylgir
mikið „stuð“, hollar líkamshreyf-
ingar, öskur, múgsefjun og margt
annað verra.
Þessi hávaðadýrkun er orðin svo
almenn að meðlimir hinna bestu
hljómsveita eins og til dæmis Stór-
sveitar Reykjavíkur, sem sam-
anstendur af okkar fremstu blás-
urum og öðrum snillingum, hafa
stundum hver sinn míkrófóninn til
mögnunar og hávaðinn er á köflum
yfirþyrmandi. Eða þá blessaðir
poppararnir með allar sínar vold-
ugu hávaðagræjur. Þeir keppast við
að hafa sem hæst og eru oftast
metnir eftir því hver getur framleitt
mestan hávaða. Hávaðinn er oftast
aðal-„elementið“, aðalþátturinn í
framleiðslu þeirra.
Ágætir spilarar og söngvarar á
smábúllum mæta með hávaðagræj-
urnar sínar, syngja og spila þekkt
dægurlög sem þeir ætlast til að
fjörugir gestir syngi með en yf-
irgnæfa gestina svo kröftuglega að
fólkið heyrir ekki í sjálfu sér og
gefst upp.
Nútíma hávaðagræjur eru ekki
hljóðfæri í sjálfu sér heldur tæki til
að magna upp hljóð. Rafmagns-
hljóðfæri sem eru, eins og áður
sagði, eftirlíkingar af þeim hefð-
bundnu hafa vissulega möguleika til
að fremja meiri hávaða en hin hefð-
bundnu.
Aftur á móti geta báðir
hljóðfæraflokkarnir framleitt ótrú-
legan hávaða; venjuleg hljóðfæri
með hljóðnemum en rafmagns-
hljóðfærin hafa þetta innbyggt.
Ekki þarf að snúa eða snerta nema
einn takka til að þessir stóru magn-
arar og hátalarar geti látið heyra í
sér langan veg, t.d. 17. júní heyrist í
þessum tækjum neðan af Arnarhóli
og upp í Breiðholt, margra kíló-
metra leið. Hljóðmagnið er orðið
mörg hundruð desibel .
Húsvörður fyrir norðan notaði
„hljóðmæli“ og setti upp hávaða-
mörk sem danshljóðfæraleikarar og
söngvarar urðu að fara eftir, annars
fengju þeir ekki inni í þessu vinsæla
stórdansleikjahúsi árið eftir. Ef
hljómsveitirnar fóru yfir markið þá
voru þær útilokaðar! Á þessum ár-
um var alltaf troðið hús en þegar
þessi húsvörður hætti störfum, með
mæli sinn, þá brá svo við að aðsókn
minnkaði, þrátt fyrir að hávaðinn í
þessum stórpoppurum heyrðist um
alla sveit!
Tískan
Hávaðinn, ásamt fettum og brett-
um, er tískufyrirbrigði, sem hefur
þróast og aukist á þessari hálfu öld,
sem liðin er frá síðara stríði 1945.
Hávaðinn er orðinn allsráðandi í
fjölmiðlum, kvikmyndahúsum,
dansleikjum, vinnustöðum, hljóm-
leikjum dægurheimsins og á
mannamótum og hefur þau áhrif á
heilastarfsemina að það lokast fyrir
alla hugsun. Hin volduga múgsefj-
un, sem hávaðinn veldur, er kölluð
„list“, en það er að mínu mati alger
þverstæða.
„Popp er dóp,“ segir merkur
poppari. Ekki veit ég það en hávað-
inn, hljóðstyrkurinn er oft orðinn
höfuðatriði framleiðslunnar. Það er
afleitt að þetta „element“ skuli vera
orðið helsti grundvöllur „listsköp-
unar“.
Hávaði
Eftir Guðmund Norðdahl
’Nútíma hávaðagræjureru ekki hljóðfæri í
sjálfu sér heldur tæki til
að magna upp hljóð.‘
Guðmundur Norðdahl
Höfundur er tónlistarkennari.
fiú gætir hitt á töfrastund flegar flú notar VISA
og unni› fer› á Ólympíuleikana í AfiENU 2004
til fless a› hvetja Vonarstjörnur VISA.