Pressan - 05.04.1990, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 5. apríl 1990
PRESSAN
Úttfefandi:
Kramkvæmdastjóri:
Kitstjórar:
Blaóamenn:
Ljósmyndari:
Útlit:
Prófarkalestur:
Auglýsingastjóri:
Blaó hf.
Hákon Hákonarson
Jónína Leósdóttir
Omar Frióriksson
Anna Kristine Ma^núsdóttir
Björg Eva Erlendsdóttir
Friórik Þór (iuómundsson
Kinar Olason
Anna Th. Rögnvaldsdóttir
. Sigríóur H. Gunnarsdóttir
Hinrik (iunnar Hilmarsson
Ritstjórn og skrifstofur: Ármúla 36, sími: 68 18 66. Auglýsingasími: 68 18 66.
Áskrift og dreifing: Ármúla 36, simi 68 18 66. Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Blaöaprent hf.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuói. Áskriftargjald: Pressan og Alþýðublaóið:
1000 kr. á mánuði. Verð i lausasólu: 150 kr. eintakið.
KYNÞATTAHATUR
Á ÍSLANDI
I næstu viku ætla ýmis æskulýössamtök í landinu aö
standa fyrir eins dags ráöstefnu um kynþáttamismunun.
Tilgangurinn er að vekja upp umræöu um kynþáttamis-
munun og fordóma í garð innflytjenda, hér heima og er-
lendjs.
Kynþáttafordómar og -mismunun er viðkvæmnismál
og sjaldan tekiö til umræöu hérlendis. Islendingar hafa
lítt kynnst þessum málum samanborið við nágranna-
þjóðirnar en sagan kennir aö fordómar og vanþekking
í þessum málum þrífast hér ekki síður en meðal stór-
þjóða.
Tíundi áratugur aldarinnar er áratugur samrunans
mikla í alþjóðasamfélaginu. Tækni, samgöngur og al-
þjóðaviöskipti eru að tengja þjóðir heims í eina heild. Á
næstu árum munum við óhjákvæmilega taka við sí-
auknum straumi innflytjenda. Þá mun reyna á það hvort
íslendingar hafa þann þroska og umburðarlyndi til aö
bera aö aðlagast ólíkum menningarháttum og siðum
árekstralaust.
Víða í Evrópu spretta upp stjórnmálaflokkar og öfga-
samtök sem ráðast gegn innflytjendum og boða hreinan
„rasisma". Eru íslenskar lýðræðisstofnanir það þroskaö-
ar að þær muni standast slík forneskjuöfl þegar kyn-
þáttasamruninn nær til íslands fyrir alvöru? Hér þarf að
skapast umræða til að fyrirbyggja þá árekstra sem upp
kunna að koma og eins verða stjórnvöld að veita upplýs-
ingar um þá starfsemi sem þrifist hefur í landinu og
gagnrýnd er fyrir kynþáttamismunun. Hverskonar
'„kynblöndunarvarnir" starfrækir svokallað Útlendinga-
eftirlit á landamærum þjóðarinnar? ()g hvað segir sú
nafngift sjálf — „útlendingaeftirlitið" — um þennan út-
vörð stjórnvalda og öryggislögreglu sem fylgist meö
gestum þjóðarinnar og ræður hverjir fá að blanda geði
við íslendinga?
Ber að fagna þeirri umræðu sem ungliðasamtökin
hyggjast efna til og vekja íslendinga til vitundar um
tímabært umhugsunarefni — kynþáttamismunun.
pélitisk þankabret
/Ytlitisk þunkabrot skrifu: Rirtí,ir Árnason. aöstodurtnud-
ur riöskipta- oif iönaöarrád/wrra, Bolli Hédinsson, efna-
huifsrúöifjufi forsætisrádlwrra, ot> Einur Kurl HuruUlsson,
ritstjóri Noniisk Kontakt.
Styttum leiöina til Litháen!
Landfræðileg miðja Evrópu
er 20 kílómetra norðvestur af
Vilnius, höfuðborg Litháen.
Þaðan sem ég sit í Stokk-
hólmi er ekki lengra til Vilni-
us en á milli Akureyrar og
Reykjavíkur. Samt er með
ólíkindum hve lengi hefur
verið langt til Litháen í öllum
skilningi. Hafi einhver átt
þangað erindi síðustu hálfa
öld hefur sá hinn sami orðið
að leggja leið sína í gegnum
Moskvu.
Alla þessa öld hafa sinnu-
leysi umheimsins og gleymska
verið versti óvinur Eistlands,
Lettlands og Litháen. Þegar
Sovétrússland var aðþrengt
1920 lofuðu ráðamenn þess í
kjölfar friðarsamninga að
virða ævarandi fullveldi balt-
ísku lýðv.eldanna. Þau fengu
aðild að Þjóðabandalaginu
sem sjálfstætt ríki. í „kiúbb"
hinna lýðfrjálsu ríkja fengu
þau hinsvegar aldrei inn-
göngu, vegna þess að stjórn-
arfarið hjá þeim á millistríðs-
árunum var ekki ýkja lýð-
ræðislegt. Um þau ríkti að
mestu þögn.
1939 skiptu Hitler og Stalín
með sér grannríkjum sínum
samkvæmt hinum illræmda
Ribbentrop/Molotov-samn-
ingi. Stalín fékk með honum
„heimild" til þess að þenja
Sovétríkin út að hinum
gömlu endamörkum rússn-
eska keisaraveldisins, m.a. út
að ströndum Eystrasalts.
1940 voru hlutlausu lýðveld-
in þrjú hernumin af Sovétríkj-
unum.
Bretar og Bandaríkjamenn
sættu sig við sovéska her-
námið í baltísku ríkjunum,
sem og í allri Austur-Evrópu.
Roosevelt Bandaríkjaforseti
lýsti því yfir 1. desember
1943, þegar hann hitti Stalín
í Teheran, að hann hefði ekki
hugsað sér að efna til stríðs
við Rauða herinn út af fram-
tíð baltísku ríkjanna. Hins-
vegar var það mikiivægt fyrir
Roosevelt, m.a. vegna kom-
andi forsetakosninga i
Bandaríkjunum árið eftir, að
pressa út úr Stalín yfirlýsingu
um að þjóðirnar í þessum
ríkjum fengju að tjá vilja sinn
í þjóðaratkvæðagreiðslu um
innlimunina. „Fólkið þarna
mun fá fjöldann allan af tæki-
færum til þess að sýna vilja
sinn í verki," lofaði Stalín, og
þar með gátu þeir herra-
Nú er múl að hrinda af stað hreyfingu
fyrir þjóðfrelsi í baltísku ríkjunum,
svipaðri og Vietnamhreyfingunni fyrir
tveimur óratugum. Út á götur og torg til
þess að sýna stuðning! Lótum kröfuna um
frjólst.Ljthóen hljóma um landið allt!
menn tekið fyrir næsta lið á
langri dagskrá. Þegar hinir
„þrír stóru" — Stalín, Roose-
velt og Churchill — hittust í
Jalta í febrúar 1945 voru ör-
lög Evrópu og baltísku ríkj-
anna ráðin. Alfunni hafði á
ný verið skipt í áhrifasvæði.
Litháar fengu að segja álit
sitt í rússneskum kosningum
undir ógnarstjórn. Innlimun-
in hafði yfirbragð samninga-
viðræðna og kosningaferils,
en snerist um nauðungar-
flutninga, þjóðarmorð og til-
ræði við þjóðmenningu og
þjóðtungu. Borgarastríð var
háð í Litháen án þess að at-
hygli vekti. Um 30.000 skóg-
arbræður mynduðu skæru-
liðasveitir í skógunum og
börðust gegn hernáminu. A
sama tíma geisaði borgara-
styrjöld í Grikklandi og var
hún meðal helstu mála á
þingi Sameinuðu þjóðanna.
Sérstakur fulltrúi samtak-
anna var gerður út til þess að
fylgjast með framvindunni í
Grikklandi. Enginn gerði
veður út af því þótt
KGB-sveitir hundeltu frelsis-
sveitir Litháa, rétt eins og
bara væri um að ræða land-
hreinsun af fasistaúrhrökum.
1949 lauk borgarastyrjöld-
inni á Grikklandi með ósigri
kommúnista, sem Stalín
hafði ekki nema mátulega
mikinn áhuga á að aðstoða,
enda bundinn af samningun-
um í stríðslok. Tveimur árum
áður hafði Truman-kenning-
in verið sett fram, en sam-
kvæmt henni hét Bandaríkja-
stjórn frjálsum þjóðum, sem
andæfðu kúgun, aðstoð
sinni. Ýmsir andófsmenn í
baltísku ríkjunum eygðu von
í Truman-kenningunni og
settu traust sitt á hjálp úr
vestri. Hún kom aldrei, enda
kenningin miðuð við Grikk-
land og Tyrkland fyrst og
fremst. Síðustu skógarbræð-
urnir í Litháen lögðu ekki
niður vopn fyrr en uppreisnin
í Ungverjalandi hafði verið
bæld niður. Þá var öll von um
hjálp úr vestri úti.
Innlimunin í Sovétríkin var
fullkomnuð. Hin óvirka and-
staða tók við. Einangrunin frá
Vesturlöndum var nær algjör.
Áhugi blaða- og mennta-
manna, listamanna og al-
mennings á baltísku ríkjun-
um hefur lengst af verið svo
lítill að helstu lista- og íþrótta-
menn baltísku ríkjanna hafa
ekki verið greindir frá öðrum
Sovétmönnum, þegar þeir
hafa heimsótt Vesturlönd, ef
þeir hafa þá ekki verið kallað-
ir Rússar.
Þegar Milan Kundera
reyndi 1983 að gera uppreisn
gegn austur-vestur-skiptingu
Evrópu með ritgerðinni
„Harmleikur Mið-Evrópu"
gleymdust baltísku ríkin enn
í þeirri umræðu sem af henni
spratt. Alveg þangað til
Gorbachov tók við í Kreml
1985 var eins og þau hefðu
dottið út af landakorti vitund-
arinnar á Vesturlöndum.
Stefna hans opnaði leiðina
til lýðræðis og sjálfsákvörð-
unar í fylgiríkjunum, og gaf
sovétlýðveldunum von um
frjálsræði og aukna sjálfs-
stjórn. Nú er svo komið í sjálf-
stæðisbaráttu lýðveldanna
að Sovétríkin eru ekki lengur
til sem heild. Spurningin er
aðeins hvort sundurliðun
þeirra gerist með friðsamleg-
um hætti eða ei.
-o-o-o-
Við þessar aðstæður má
halda því fram að Litháar
leiki sér að eldinum, að ein-
hliða endurreisn lýðveldis 11.
mars sl. hafi verið ótímabær,
að þeim hefði verið nær að .
halda hópinn með Eistlend-
ingum og Lettum, að sú nið-
urlæging sem þeir nú verða
fyrir af Rauða hernum sé
sjálfskaparvíti. Gorbachov
ríður á að sýna að ekkert sov-
étlýðveldi fái sérmeðhöndl-
um með sínar sjálfstæðiskröf-
ur, og að vaxandi sjálfsstjórn
verði innan ramma sovéskra
stjórnskipunarlaga. Þessi
stefna er blóðug alvara, sem
m.a. má marka af lausafregn-
um um að Úkraínumenn,
sem eru 50 milljónir, séu að
draga saman her sem geti
boðið Rauða hernum birginn,
ef þurfa þætti. Ef það er rétt
munu Moskvuvaldinu ekki
duga skriðdrekasýningar í
Kiev til niðurbælingar.
Við íslendingar, sem höfum
boðið stórveldum birginn
með einhliða aðgerðum í
landhelgismálum, getum
ekki með góðu móti gagn-
rýnt músíkprófessorinn í
Vilnius fyrir skort á raunsæi.
Því miður getum við heldur
ekki lagt honum sérstaklega
mikið lið eins og stendur.
Hvað sem líður yfirlýsingum
er það engu að síður stað-
reynd, að Rauði herinn ræður
Litháen en ekki Vytautas
Landsbergis.
Við getum hinsvegar lofað
sjálfum okkur þvi að bæta
fyrir fyrri syndir og gleyma
Litháen aldrei aftur. Nú er
mál að hrinda af stað hreyf-
ingu fyrir þjóðfrelsi í baltísku
ríkjunum, svipaðri og Víet-
namhreyfingunni fyrir tveim-
ur áratugum. Út á götur og
torg til þess að sýna stuðning!
Látum kröfuna um frjálst
Litháen hljóma um landið
allt! Sendiráðið í Túngötu
kemur svo skilaboðum til
Moskvu.
EINAR KARL
HARALDSSON
hin pressan
„Sjálfstæöisflokkurinn mun
að sjálfsögöu ekki starfa meö
neinu hinna örverpanna glati
hann meirihluta sínum."
— Úr kjallaragrein i DV Glúmur Jón
Björnsson háskólanemi.
„Það var fljótlega eftir áramót-
in að nágranni minn kom mjög
alvarlegur á svip og sagöi mér
að hann gæti heyrt i mér og
fjölskyldu minni í útvarpinu."
— Magnús Guðmundsson i DV.
„Illa leikin, gerð og skrifuö,
hreint út sagt hrútleiðinleg."
— Gagnrýni Morgunblaösins um
kvikmyndina Lambada.
„Eg mun ræða þessi mál við
vini mína og félaga á fundin-
um á Hótel Borg."
— Úr Timanum. Ásgeir Hannes Ei-
riksson, þingmaður Borgaraflokks-
ins, um pólitíska framtíð sina.
„Krían í framboð
— Fyrirsögn i DV.
„En nú vaknar sú spurning
hversvegna þessir vand-
ræðamenn koma hingað til
Reykjavíkur til að ffremja
ódæðisverk sin. — Hvi
ffremja þeir þau ekki i sinum
heimahögum.
Mt
■ Um fimmmenninga með kylfur, lesendabréf i DV.
„Hvað nú Ingi Ú."
— Fyrirsögn á lesandabréfi i DV
„Svo finnst mér þetta snið-
ugt."
— Brynja Baldursdóttir í viðtali við
Þjóðviljann um borgaralega ferm-
ingu.
„Fermið bílana"
— Auglýsing frá IKEA i DV.
,,Ef einhuer
embœttismaöur er
ósammála mér
lýsi ég því fyrst
yfir aö hann sé
'asni. Síöan kalla
ég málflutning
hans fúkyröa-
flaum. Að lokum
legg ég starf hans
niöur, rek hann
heim og múra
upp í dyrnar á
skrifstofu hans.“
— Guðmundur Einarsson um
Svavar Gestsson i Alþýðublaðinu.