Pressan - 05.04.1990, Blaðsíða 28

28
Fimmtudagur 5. apríl 1990
sjúkdómar og fólk
Hjartabilun
Ég lá uppi í sófa og las spennu-
sögu einn laugardaginn í vetur.
Þetta var einn þessara daga, þegar
veðrið virtist ekki geta ákveðið sig
hvernig það ætlaði að verða; eina
stundina var rigningarsuddi, aðra
hríðarbylur og stöku sinnum gægð-
ist sólin feimnislega fram eins og til
að minna á sig. Spennan í bókinni
var að ná hámarki, söguhetjan hafði
sloppið naumlega úr miklum lífs-
háska en eftir lágu í valnum þrír úr
liði vondu mannanna og þeldökkur
göfuglundaður leiðsögumaður
söguhetjunnar. Þá var allt í einu
hringt á dyrabjöllunni. Ég reis upp
með miklum erfiðismunum, enda
orðinn stirður af langri legu yfir
reyfaranum, gekk til dyranna og
lauk þeim upp. Úti fyrir stóð lágvax-
inn eldri maður, klæddur í brúnleita
úlpu og bláar buxur með snjáða der-
húfu á höfði. Hann virtist ákaflega
móður, þó stigarnir væru litlir, og
stundi upp, þegar hann sá mig: — Ég
er að rukka fyrir Þjóðlíf. — Jæja,
sagði ég, hvað var það mikið? Hann
nefndi töluna og virtist enn jafn-
móður. Ég náði í ávísanaheftið mitt
og sagði svo, þegar ég var að skrifa
á tékkann: — Helvíti ertu móður,
ertu alltaf svona? Hann varð hugsi
og svaraði; — Já, eiginlega er ég
alltaf svona móður, þó finnst mér
eins og þetta fari stöðugt versnandi.
Þetta er ekkert sem ég get orðið
gengið. Ég er eins og fýsibelgur af
að ganga í smástigum. Svo er ég
kominn með svo slæman bjúg á
leggina. Ég leit upp og hætti að
skrifa tékkann: — Láttu mig sjá.
Hann dró upp buxnaskálmina, und-
ir var hann í móbrúnum síðum nær-
buxum sem hann lyfti upp stynj-
andi. Fóturinn var bólginn og mikill
bjúgur hafði sest við teygjuna á
sokknum og niðurfyrir hana. Ég
beygði mig niður og ýtti með þumal-
fingrinum á holdið rétt fyrir ofan
ökklann. Fingurinn sökk inn í húð-
ina eins og í deig og skildi eftir sig
djúpt far. — Já, þetta er ansi slæmur
bjúgur, sagði ég, skoðaði síðan hinn
fótinn og hann var alveg eins. Ég
náði í hlustunarpípuna mína, sem
var týnd einhvers staðar í drasli eins
og venjulega, og brá henni á brjóst-
ið á manninum, þegar hann hafði
hneppt frá sér bláleitri skyrtunni og
dregið upp gráan nærbolinn. Hann
andaði djúpt að sér og ég heyrði
hvernig brakaði og marraði í lung-
unum eins og loftstreymið færi í
gegnum vökva. Það lék enginn vafi
á því, að þessi maður var með
lungnabjúg á sama hátt og hann var
með bjúg á fótunum.
Einkenni frá hjarta?
— Hefurðu haft einhver einkenni
frá hjarta? spurði ég og var farinn að
hafa verulegar áhyggjur af þessum
móða rukkara. — Já, sagði hann, ég
fékk kransæðastíflu fyrir nokkrum
árum, en það hefur verið í lagi síð-
an. — Hefurðu verið á einhverjum
lyfjum, spurði ég. — Nei, engum, en
ég hef verið að fá verkjaköst fyrir
brjóstið öðru hvoru á undanförnum
mánuðum en ekki mátt vera að því
að fara til læknis. Á síðustu vikum
hef ég orðið svona móður og átt í
vaxandi erfiðleikum með að komast
í skóna mína vegna þessa helvítis
bjúgs á fótunum. — Þetta er ekki
nógu gott, sagði ég, þú verður að
fara á spítala strax. — Það get ég
ekki, sagði maðurinn, ég er ekki
nærri búinn að rukka allt hverfið,
eins og ég ætlaði mér að gera fyrir
kvöldið. Þú verður að minnsta kosti
að borga mér, bætti hann við, ég er
búinn að eltast svo mikið við þig, þú
ert aldrei heima. Ég borgaði reikn-
inginn, hringdi á spítalann, þar sem
bráðavaktin var, lagði kallinn inn og
fór svo aftur að lesa bókina mína.
Bjúgurinn farinn
Nokkrum dögum seinna átti ég
leið á spítalann og hitti þá móða inn-
heimtumanninn á ganginum. —
Blessaður, sagði hann, og þakkaði
mér fyrir síðast. Ég ætlaði ekki að
þekkja hann aftur og smástund rugl-
aði ég honum saman við söguhetj-
una úr bókinni sem ég var að lesa
þegar hann kom. Hann leit svo
miklu betur út en þegar ég sá hann
síðast. — Hvernig líður? spurði ég.
— Miklu betur, sagði hann, það er
búið að gefa mér alveg ógrynni af
bjúglyfjum og ég er búinn að pissa
fleiri lítrum af vökva, enda er bjúg-
urinn að mestu horfinn núna. Sjáðu
bara! Hann dró upp náttbuxna-
skálmina og það stóð heima, bjúgur-
inn var mun minni. Við settumst
niður og hann sagði mér sjúkrasög-
una. Hjartalínuritið hafði sýnt, að
hann hafði fengið aðra kransæða-
stíflu. Þessi stífla til viðbótar þeirri,
sem hann hafði fengið fyrir nokkr-
um árum, hafði veikt hjartavöðvann
svo mjög, að hann dældi ekki blóð-
inu eins og hann átti að gera og þess
vegna hafði bjúgurinn myndast. —
Verður þetta alltaf svona? spurði
hann. — Nei, sagði ég, hjartað skipt-
ist í tvo helminga, vinstri og hægri.
Þeir geta báðir bilað eða annar
hvor. Þegar sá hægri bilar bólgna
bláæðarnar út sem flytja blóð til
hægri helmings hjartans og þá
myndast bjúgur á fótum eða jafnvel
í kviðnum og lifrinni. Slíkir sjúkling-
ar þyngjast oft vegna vökvasöfnun-
ar á fætur og í kvið. Annað aðal-
einkenni hægri hjartabilunar er
mikil þreyta. Þegar sá vinstri bilar
safnast blóð fyrir í lungunum, þar
sem hjartavöðvinn annar því ekki
lengur að dæla súrefnismettuðu
blóði frá þeim og út í líkamann. Þá
myndast lungnabjúgur. Einkennin
eru mæði við áreynslu, næturmæði
og hósti. Algengast er þó að menn
hafi bæði einkenni frá hægri og
vinstri hjartahelmingi eins og þú
hafðir. Orsakir hjartabilunar eru
margvíslegar en algengastar eru há-
þrýstingur, lokugallar, kransæða-
sjúkdómar og bólgur i hjartavöðv-
anum.
Meöferö
Meðferðin felst í því að minnka
álagið á hjartavöðvann með hvíld,
reyna síðan að auka samdráttar-
hæfni hans, en það er gert með lyfj-
um eins og Digitalis. Ráðist er gegn
bjúgnum með bjúglyfjum eins og
Lasix (Furosemið), og þannig
reynt að létta á starfsemi hjartans
með því að minnka vökvamagnið í
líkamanum. Svo þarf oft að með-
höndla sjúkdóminn sem veldur ein-
kennunum, skipta um hjartalokur
eða lagfæra gangtruflanir o.fl.
Hjartastœrö Þorgeirs
Hávarssonar
— Svo sögðu þeir, þegar ég kom
inn, að hjartað væri alltof stórt. Það
þótti mér helvíti hart, sagði hann og
kímdi. — Af hverju? spurði ég. Jú,
það stendur í fornsögunum að hug-
prúðra manna hjörtu séu minni en
huglausra. Manstu ekki eftir því sem
sagt var um Þorgeir Hávarsson;
Þórarinn ofsi hjó höfuðið af Þorgeiri
dauðum og tók svo úr honum hjart-
að til að athuga hvernig það væri
skapað hjá þessum manni sem
hvorki kunni að skelfast við líf né
dauða. Það stóð heima, sem menn
héldu, hjartað í kappanum var
óvenju lítið, enda var sagt til forna,
að minna blóð væri í litlu hjarta en
stóru og miklu hjartablóði fylgdi
mikil hræðsla og ótti. Laxness segir
síðan í Gerplu, að strákar á
Grænlandi hafi soðið hjartað úr Þor-
geiri í graut og étið til að efla með
sér hreysti og aflsauka. Mér þótti því
djöfullegt að heyra að ég væri með
svona stórt hjarta, því ég hef aldrei
talið mig huglausan. Hann snerist á
hæli, alvarlegur í bragði, kastaði á
mig kveðju og fór en sneri sér svo
við og sagði stundarhátt: — Held-
urðu að það sé hægt að minnka
hjartað aftur?
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON f
kynlHsdálkurinn
Bréf til kynlífsdálksins má skrifa undir dulnefni.
Utanáskriftin er: PRESSAN— kynlífsdálkurinn, Ár-
múla 36, 108 Reykjavík.
Meðferð við pedófiliu
Maðurinn sem var handtekinn í
febrúar síðastliðnum þegar hann
hafði lokkað sjö ára strák inn til sín
er pedófíl — hann laðast kynferðis-
lega að ungum drengjum. Þetta er
glæpsamlegt athæfi og alls ekki við-
urkennd kynhegðun í okkar þjóðfé-
lagi — ekki frekar en annars konar
kynferðislegt ofbeldi eins og sifja-
spell og nauðganir.
Rétt eftir að hann var handtekinn
og færður í vörslu lögreglunnar
komu upp háværar raddir um að
hinn handtekna ætti að vana. Mig
langar þess vegna að gera meðferð-
arúrræði við pedófílíu að umfjöllun-
arefni mínu í dag.
Vönun er ekki mannúd-
legasta medferdin
Fórnarlömb kynferðisafbrota-
manna upplifa mikla niðurlægingu
og sjálfsvirðing þeirra bíður hnekki.
Það er ofur skiljanlegt að tilfinning-
ar eins og reiði og hefndarhugur í
garð afbrotamannsins geti nær bor-
ið aðstandendur ofurliði þegar þeir
frétta að barn þeirra hafi orðið fyrir
slíku athæfi. En líkt og fórnarlömb
afbrotamanna eiga skilið að fá eins
góða hjálp og völ er á til að græða
sárin er nauðsynlegt að huga að
mannúðlegum meðferðarúrræðum
fyrir kynferðisafbrotamennina. Ég
tel að ómannúðlegar aðferðir geti
gert illt verra og geri engan að betri
manni ef það á að kallast tilgangur
meðferðar.
Vönun er það kallað þegar eistun
eru fjarlægð. Flestöil höfum við
heyrt sögur af geldingum (menn
sem hafa gengist undir vönun) sem
höfðu þann starfa að gæta kvenna-
búra. Vönun hefur verið þekkt í
fleiri þúsund ár og tilgangur verið
margvíslegur — andleg hreinsun, til
að minnka kynhvötina og til að
hækka röddina.
Þaö er hœgt
aö endurheimta
kynhvötina
Af níu hundruð Dönum sem voru
vanaðir á árunum 1929—1959 héldu
aðeins tíu uppteknum hætti og
frömdu ný kynferðisafbrot. Þrátt
fyrir að þetta virðist góður árancur
fylgja margvísleg vandamál vönun
sem meðferðarúrræði. Ef eistun eru
fjarlægð fyrir kynþroska verður
kynhvötin nær engin síðar, en ef
karlmaður, sem orðinn er kyn-
þroska, er vanaður getur kynhvötin
í einhverjum mæli verið enn til stað-
ar eftir aðgerðina. Sá vanaði getur
líka keypt sér hormónalyf, annað-
hvort löglega eða ólöglega, og end-
urheimt fyrri kyngetu. Að auki er
dálítið magn af andrógenhormón-
um framleitt i nýrnahettunum þann-
ig að viðkomandi hefur enn ein-
hverja kynhvöt.
Síðan getur sjálf vönunin valdið
það lágu sjálfsáliti og þunglyndi að
viðkomandi á það á hættu að fremja
sjálfsmorð. Aðstandendur fórnar-
lamba yrðu kannski ekkert ósáttir
við þær afleiðingar vönunar, en
tæpast er hægt að segja að aðgerðin
sé mannúðleg. Líkt og okkur finnst
varla að það að aflima glæpamenn
í íran sé ákjósanlegasta leiðin til að
bæta glæpamanninn og koma í veg
fyrir frekari glæpi.
Menntum
heilbrigöisstéttir okkar
Vönun hlýtur að teljast neyðarúr-
ræði þeirra sem ekki hafa kynnt sér
aðrar leiðir í meðferð við pedófílíu.
Nú þekki ég ekki hvers konar með-
ferð umræddur kynferðisafbrota-
maður hlaut í fangelsinu í Sviþjóð.
Nútímameðferð við pedófílíu er
kostnaðarsöm og krefst þess að þeir
sem hafa sérþekkingu í meðferð
kynferðisafbrota taki hana að sér.
Við höfum mikið af hæfu starfsfólki
innan heilbrigðisstéttanna sem gæti
vel kynnt sér nútímameðferðarúr-
ræði. Að sjálfsögðu kostar það pen-
inga, en þegar skoðaðir eru kostir
þess að leggja í þau fjárútlát hlýtur
að koma í ljós sparnaður á öðrum
sviðum þegar til lengdar lætur, s.s.
minni kostnaður við sálfræðimeð-
ferð fórnarlamba og mun minna um
að afbrotamenn þurfi að dvelja í
fangelsi eða á geðdeild.
í næsta pistli verða kynnt ný með-
ferðarúrræði við pedófílíu.