Pressan - 07.11.1991, Page 36

36
FIMMTUDAGUR PRESSAN 7. NÓVEMBER 1991
Gyröir Elíasson er með tvær
bækur, Ijóðabók og örsögur,
og Súsanna Svavarsdóttir
skáldsögu og viðtalsbók við
eiginkonur alkóhólista. Þeir
eru fleiri blaðamennirnir sem
senda frá sér bækur en Sús-
anna; Ingólfur Margeirsson
skrifar ævisögu Árna
Tryggvasonar, leikara og
trillukarls. Stefán Jón Haf-
stein á rás tvö sendir frá sér
ferðasögu sem nefnist „Guð-
irnir eru geggjaðir" og Elías
Snœland Jónsson unglinga-
bók sem heitir „Davíð og
krókódílarnir". Svanhildur
Konráösdóttir sendir frá sér
viðtalsbók við Jónas Jónas-
útvarpsmann og Ómar
„Góð bók er eins og Levis-gallabuxur" segir Kristín Ómarsdóttir
rithöfundur.
„Þetta er ósköp svipaö og með leikhúsin, uppselt, uppselt," seg-
ir Vigdís Grimsdóttir rithöfundur.
Þad eru einkum þrjár skod-
anir sem tröUriöa allri um-
raeöu um sölu á jólabókum
og þar, eins og í svo mörgu
ööru, skiptast menn í tvo
hópa. / fyrsta lagi er sú skod-
un ad seljist bókin vel sé um
góða og trausta vöru að ræða
og það sé góður og gildur
mœlikvarði á bók hvort hún
trónar á metsölulistunum
eða ekki. I öðru lagi sú skoð-
un að seljist bókin illa eigi
höfundurinn ekkert erindi
inn í hina eðlu stétt rithöf-
unda og eigi að snúa sér að
einhverju öðru. I þriöja lagi
að bœkur á metsölulistum
séu komnar þar fyrir eitthvert
óútskýranlegt samsœri og
höfundurinn sé þeim mun
verri sem bókin selst betur.
Staðreyndin er hinsvegar
sú að það hefur ekkert að
gera með gæði bókarinnar
hvort hún selst eða ekki. Birt-
ing metsöluiista í blöðum get-
ur því aðeins gagnast þeim,
sem beinlínis hafa áhuga á
því hvaða höfundar og hvaða
útgáfufyrirtæki fá mest í vas-
ann, en ekki almenningi þeg-
ar velja á bók.
HANDKLÆÐI OG
MENNINGARUMFJÖLLUN
Engu að síður láta hvorki
fjölmiðlar né almenningur
sitt eftir liggja þegar bókajól-
in nálgast og metsölulistarnir
fara að verða til.
Ef málin eru íhuguð er
þetta álíka áhugavekjandi og
ef fyrir jólin væru birtir reglu-
lega samanburðarlistar með
flennistórum fyrirsögnum
um sölu á munstruðum hand-
klæðum, nema hvað það síð-
arnefnda væri áhugaverðara
á þeim forsendum að hægt er
að gera ráð fyrir að hand-
klæðin verði notuð, en sala á
bók er engin trygging fyrir
|)ví að hún sé lesin. Það er
hinsvegar hægt að flokka
bókametsölulista sem menn-
ingarumfjöllun en ennþá að
minnsta kosti hafa munstruð
handklæði ekki notið þeirra
forréttinda.
SÖLU- EÐA
SANNLEIKSGILDI
En trúa verslunarmenn, út-
gefendur eða rithöfundar því
að metsölulistarnir sem slíkir
hafi eitthvert gildi?
„Tilgangur metsölulist-
anna er fyrst og fremst sá að
gera bókavertíðina meira að-
laðandi og draga fólk þannig
i bókabúðirnar," sagði Eyjólf-
ur Sigurðsson, útgáfustjóri
hjá Skjaldborg.
„Það er hinsvegar annað
mál hvort listarnir eru traust
heimild, eins og er í pottinn
búið núna leyfi ég mér að ef-
ast um að tilfinningar ein-
staka verslunarfólks fyrir
bóksölu séu traust heimild.
Því má ekki gleyma í þessu
sambandi að um helmingur
allra bókaverslana í Reykja-
vík er í eign forlaganna og
það getur skekkt upplýsing-
arnar. Yfir heildina má segja
að sölugildi listanna sé mikið
en sannleiksgildið er svo ann-
ar þáttur. Það voru síðan ekki
útgáfurnar sem komu þess-
um listum á heldur blöðin."
„Ég heyri að fólk fylgist vel
með þessum listum og að
sjálfsögðu eykur það söluna,"
sagði Vigdís Baldursdóttir,
verslunarstjóri í bókabúðinni
Borg við Lækjargötu.
„Fólki finnst gott að hafa
einhverjar leiðbeiningar við
höndina, þó að þarna sé auð-
vitað aðeins um blákaldar
sölustaðreyndir að ræða. Það
eina sem ég get fundið nei-
kvætt við þessa lista er að
þeir eru skoðanamyndandi.
Það er samt sem áður alltaf
fólkið sjálft sem velur og
hafnar," sagði Vigdís Baldurs-
dóttir.
EINS OG
LEVIS-GALLABUXUR
„Góð bók er eins og Lev-
is-gallabuxur," sagði Kristín
Ómarsdóttir rithöfundur.
„Þær endast og allir ættu að
eiga þær án þess að þær séu
sí og æ að skjóta sér upp á
metsölulista."
„Þetta er ósköp svipað og
með leikhúsin; uppselt, upp-
selt," sagði Vigdís Grímsdóttir
rithöfundur. „Ég hef einnig
vitað myndlistarmenn líma
rauðan miða á óseldar mynd-
ir til að auka söluna. Það er
þessi markaðshyggja innra
með fólki sem leiðir það
ósjálfrátt inn á þær brautir
sem metsölulistarnir segja til
um. Mér finnst sem metsölu-
listar hafi ekki áhrif á mig, en
það er sjálfsagt eitthvað sem
ég vil ekki viðurkenna. Þetta
„Ótvírætt sölugildi en minna
sannleiksgildi," segir Eyjólfur
Sigurðsson utgafustjori
segir manni að sjálfsögðu
ekkert um gæði en getur
þvert á móti virkað öndvegis
þegar fólk býst við of miklu."
BISSNISS MEÐ HELGISVIP
Bóksala á íslandi er bissniss
og þar ræður markaðurinn
ansi miklu um. Líkt og gjafa-
vörubúðir hafa sína útstilling-
arglugga hefur bókaútgef-
andinn það líka. Það er i
fyrsta lagi hann sem metur
bækur inn í útgáfu og hann
sem metur hvað verja skuli
miklum fjármunum í auglýs-
ingar á sumum bókum um-
fram aðrar.
Útgefandinn hefur ákveðn-
ar sölubækur á sínum snær-
um og aðrar sem hann reikn-
ar með að geti kannski orðið
seinna til ábata en viðkom-
andi höfundar skili litlu í kass-
ann að svo stöddu.
Það eina sem útgáfubrans-
inn hefur fram yfir annan
bransa er helgisvipurinn sem
honum hefur tekist að við-
halda.
FÁIR TAKA SJÁLFSTÆÐA
ÁKVÖRÐUN
Það eru í raun ákaflega fáir
sem fylgjast vel með jóla-
bókaflóðinu á þann hátt að
lesa og meta bækur af áhuga.
Enda er i rauninni ógern-
ingur fyrir leikmann að kom-
ast yfir allan þann lestur áður
en jólainnkaupin fara fram,
svo lengi sem fólk hefur ein-
hvern annan starfa. Bækurn-
ar koma jú allar út á sama
tíma eða svo til. Hvað er þá til
ráða? Auglýsingar, gagnrýni,
viðtöl í blöðum, metsölulist-
ar? Þar komum við aftur að
bókaútgefeudum, fjölmiðlum
og höfundunum sjálfum.
Fólkið sjálft hefur jú ekki allt-
af síðasta orðið, af fyrrgreind-
um ástæðum, en bóksalan
fyrir jólin hefur mikiö að
segja um hvaða höfundar
geta skrifað næsta árið og
hvaða höfundar ekki. Þrátt
fyrir þetta dingla höfundarn-
ir með i rómantískum hug-
myndum um hvað það er
gasalega „cult" að selja ekki
bækur nema í litlu upplagi.
HÖFUNDAR í SÖLUHUG
Höfundar geta haft sitthvað
að segja um sölu á bókum sín-
um. Þeir höfundar sem eru
eins og útspýtt hundskinn
fyrir jólin; út um allan bæ að
lesa upp úr bókunum eða
árita þær fyrir gesti og gang-
andi, leggja sitt af mörkum til
sölunnar. En það eru ekki all-
ir höfundar beðnir um viötöl,
þeir eru mismikið beðnir, ef
svo má að orði komast, einn-
ig þegar um upplestur er að
ræða. Og hvað hefur þá mest
að segja? Jú, auglýsingar.
Höfundar þeirra bóka sem
mest eru auglýstar eru beðnir
að árita, lesa upp og blöðin fá
þá í viðtöl. Þannig myndast
einskonar æði fyrir ákveðn-
um höfundum og bækurnar
sjálfar hverfa í stjörnumóð-
una.
OFURMENNI
VÖKU-HELGAFELLS
Olafur Jóhann Ólafsson
rithöfundur hefur veriö
markaðssettur á íslandi sem
einn af framkvæmdastjórum
Sony. Sem slíkur nýtur hann
virðingar almennings; mað-
ur sem hefur náð langt í við-
skiptalífinu. En því er ekki
auðsvarað af hverju almenn-
ingur er þeirrar skoðunar að
framkvæmdastjórar stórfyr-
„Fólki finnst gott að hafa ein-
hverjar leióbeiningar vió inn-
kaupin," segir Vigdís Baldurs-
dóttir verslunarstjóri.
irtækja í Bandaríkjunum
skrifi endilega góðar bækur.
Ofurmennið, eins og Ólafur
var kallaður núna síðast í
timaritinu Heimsmynd, nýtur
engu að síöur vinsælda al-
mennings sem rithöfundur.
Bækurnar hans náðu mjög
góðri sölu og betri sölu en
flest byrjendaverk, en ætli
margir hafi lesið bækurnar
hans? Ólafur er einnig eini ís-
lenski rithöfundurinn sem
getur talist ríkur. En hann
varð ekki ríkur af bókum sín-
um, frekar en aðrir rithöfund-
ar hérlendis.
í velgengni Ólafs speglast
hinsvegar sú fúla staðreynd
að ritstörf njóta ekki virðing-
ar- hérlendis sem atvinna,
heldur er höfundurinn þeim
mun meira metinn sem hann
hefur fleiri járn i eldinum, —
er duglegur að bjarga sér,
eins og það heitir á góðri ís-
lensku."
LUMMULEGT
SÖLUBRAGÐ
Enn eitt sölubragðið er síð-
an íslensku bókmenntaverð-
launin. Þar hafa bókaútgef-
endur frjálsar hendur við að
tilnefna þá höfunda sem
koma til greina og þeir eru
síðan sorteraðir úr sem hljóta
þann heiður að fá þartilgerð-
an stimpil á bækur sínar um
að þær hafi verið tilnefndar.
lltgefendur þurfa aö sjálf-
sögöu að borga undir rassinn
á bókunum sem tilnefndar
eru og hafa því smærri bóka-
forlög og höfundar i sjálfsút-
gáfu ekki veriö með. Þetta
hefur leitt til fáránlegrar sam-
tryggingar og við tilnefningu
skjóta upp kollinum furðuleg-
ustu bækur sem eiga engan
veginn heima í þessu „úrvali"
útgáfubókanna.
HVAÐ MARGAR BÆKUR?
í ár er ekki spurt hvort höf-
undarnir gefa út bók fyrir jól-
in heldur hversu margar. Þór-
arinn Eldjúrn er með Ijóða-
bók í haust en í vor sendi
hann frá sér Ijóðabókina
„Hina háfleygu moldvörpu".
Ragnarsson sjálfsævisögu
sína — og eru þá aðeins fáir
nefndir til sögunnar.
Það eru fremur fáar skáld-
sögur meðal jólabókanna að
þessu sinni. Hæst ber að Guð-
bergur Bergsson sendir frá
sér skáldsögu svo og Steinar
Sigurjónsson. Þá eru það
krónprinsarnir Guðmundur
Andri Thorsson, Ulugi Jökuls-
son og Ólafur Jóhann Ólafs-
son. Ljóðabækur og smásög-
ur eru mun fyrirferðarmeiri.
en þar má nefna Steinunni
Sigurðardóttur. Vigdísi
Grímsdóttur, Kristínu Omurs-
dóttur og Sjón.
Það er þvi von til þess að
fleiri bækur úr þessum hópi
verði að finna í hörðu pökk-
unum fyrir jólin. Það hefur
hins vegar verið viðtekin
venja að Ijóðabækur seljast
illa og skáldsögur þykja af
einhverjum ástæðum matar-
legri á söluborðinu. Það er
því allt eins líklegt að viðtals-
bækurnar hrifsi einnig til sín
það svigrúm sem skapast fyr-
ir Ijóða- og smásögubækur.
En eins og áður er sagt í þess-
ari jólabókahugieiðingu er
neytandinn nærri dæmdur til
að vera eins og drukknandi
maður í þeirri flóðbylgju sem
nú skellur yfir og eina leiðin
sem raunverulega er fær er
að skella skollaeyrunum við
þeirri auglýsingaherferð sem
nú fer að hellast yfir.
Þóra Kristin Ásgeirsdóttir